Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οι υδάτινοι πόροι της Κύπρου διακρίνονται σε επιφανειακούς και υπόγειους.

Επιφανειακοί υδάτινοι πόροι: Περιλαμβάνουν το σύνολο των νερών των ποταμών, των πηγών, των λιμνών, των ελών και των φραγμάτων.

Ποταμοί: Οι ποταμοί στην Κύπρο γενικά ρέουν από τον Δεκέμβριο μέχρι τον Μάη και είναι όλοι τους χείμαρροι. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά τους είναι το περιορισμένο νερό στην κοίτη τους, η αυξομείωση της στάθμης του νερού και η βατότητα σ' όλη τη διάρκεια του χρόνου εκτός από μερικές πολύ βροχερές μέρες του χειμώνα.

Οι μεγαλύτεροι ποταμοί πηγάζουν από την οροσειρά του Τροόδους ενώ άλλοι μικρότεροι πηγάζουν από την οροσειρά του Πενταδάκτυλου, τη χερσόνησο της Καρπασίας και την κορυφογραμμή του Ακάμα (ακρωτήρι Ακάμα-Δρούσια-Αρόδες-Κάθηκας-Στρουμπί-Τσάδα).

Οι δέκα μεγαλύτεροι σε μήκος ποταμοί της Κύπρου είναι ο Πηδιάς (98 χμ.), ο Παλιάς (88 χμ.), ο Σερράχης (55 χμ.), ο Διαρίζος (42 χμ.), ο Ξερός Ποταμός (41,5 χμ.), η Έζουσα (41 χμ.), ο Κούρης (38 χμ.), το Ακάκι (37 χμ.), το Χαποτάμι (36 χμ.) και η Περιστερώνα (36 χμ.). Για περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με τους ποταμούς βλέπε λήμμα ποταμοί, στα επί μέρους λήμματα για τον καθένα απ' αυτούς, καθώς και στα κεφάλαια της υδρολογίας στα λήμματα των έξι επαρχιών και στο γενικό λήμμα Κύπρος.

Πηγές: Οι πηγές στην Κύπρο είναι διασκορπισμένες σ' όλη της την έκταση, διακρίνονται δε σε σχετικά μεγάλες και σταθερές, σε μέσου μεγέθους, σε μικρές, ασταθείς ή ακόμη σε εποχιακές με αυξομειώσεις της παροχής τους ανάλογα με τη βροχόπτωση. Υπάρχουν εκατοντάδες πηγές στην Κύπρο, οι σημαντικότερες των οποίων είναι 300.

Οι μεγαλύτερες πηγές της Κύπρου βρίσκονται στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου. Αυτές είναι: α) το κεφαλόβρυσον της Κυθρέας, με μέση ημερήσια απόδοση 13.000 μ3 (1945-1971), β) το κεφαλόβρυσον της Λαπήθου, με μέση ημερήσια απόδοση 3.500 μ3 (1955-1971) και γ) το κεφαλόβρυσον του Καραβά, με μέση ημερήσια απόδοση 2.850 μ3 (1957-1971).

Στην οροσειρά του Τροόδους οι σημαντικότερες πηγές είναι το συγκρότημα των πηγών Χάρτζιη, κοντά στον Πρόδρομο, με μέση ημερήσια απόδοση 1.500 μ3, η πηγή Αρκολαχανιά στον Μέσα Ποταμό με 1.500 μ3 και η πηγή του χωριού Φαρμακάς με 550 μ3.

Οι πηγές οφείλονται είτε σε τεκτονικά ρήγματα, όπως συμβαίνει στην περιοχή του Τροόδους, είτε δημιουργούνται στο σημείο επαφής του υδροπερατού πετρώματος με το υποκείμενο αδιαπέραστο πέτρωμα.

Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε στο λήμμα κεφαλόβρυσα, καθώς και στα κεφάλαια της υδρολογίας στα λήμματα των έξι επαρχιών και στο γενικό λήμμα Κύπρος.

Λίμνες: Οι βασικές λίμνες της Κύπρου, που διατηρούν νερό στην λεκάνη τους μόνο κατά τους χειμερινούς μήνες, είναι η αλυκή της Λάρνακας, η αλυκή της Λεμεσού και η λίμνη του Παραλιμνίου. Η τελευταία είναι μια συλλεκτήρια λεκάνη με περιορισμένη διέξοδο του εισερχόμενου νερού.

Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε στο λήμμα λίμνες, καθώς και στα επί μέρους λήμματα για την κάθε μια απ' αυτές.

Έλη: Κατά τους χειμερινούς μήνες δημιουργούνται σε μερικές περιοχές βαλτότοποι, εξ αιτίας της υψηλής στάθμης νερού, που χαρακτηρίζονται από αλμυρά εδάφη. Παραδείγματα ελωδών περιοχών υπάρχουν βορειοδυτικά του χωριού Ακρωτήρι, στην ομώνυμη χερσόνησο. Σε παλαιότερες εποχές υπήρχαν πάρα πολλές ελώδεις περιοχές στην Κύπρο, που ήσαν κι εστίες ασθενειών. Τα έλη άρχισαν ν' αποξηραίνονται μετά την κατάληψη της Κύπρου από τους Άγγλους, δηλαδή μετά το 1878.

Φράγματα: Οι περιορισμένοι υδάτινοι πόροι της Κύπρου και οι συνεχώς αυξανόμενες υδατικές ανάγκες για αρδευτικούς και υδρευτικούς σκοπούς οδήγησαν ενωρίς στην κατασκευή υδατοφρακτών για αύξηση των υδατικών αποθεμάτων.

Οι προσπάθειες για αποθήκευση νερού σε υδατοφράκτες χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα. Μεταξύ 1896-1912 κατασκευάστηκαν οι τρεις πρώτοι υδατοφράκτες, ολικής χωρητικότητας 5 εκ. κυβικών μέτρων, στα χωριά Σύγκραση, Κούκλια και Αχερίτου. Μέχρι την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, το 1960, κατασκευάστηκαν 16 μικρές υδατοδεξαμενές ολικής χωρητικότητας 6.174.000 μ3. Οι 16 υδατοδεξαμενές είναι: Κούκλια, Λύμπια, Λυθροδόντας (2 φράγματα), Καλό Χωριό Κλήρου, Ακρούντα, Γαληνή, Πέτρα (2), Καφίζες, Άγιος Λουκάς, Γύψου, Καντού, Πέρα Πεδί, Πύργος και Τριμίκλινη.

Μεταξύ 1960-1970 κατασκευάστηκαν 19 σχετικά μεγάλα φράγματα συνολικής χωρητικότητας 32.041.000 μ3, από τα οποία τα μεγαλύτερα ήσαν εκείνα της Γερμασόγειας (13.600.000 μ3), των Πολεμιδιών (3.864.000 μ3), του Μαυροκόλυμπου (2.180.000 μ3), της Μόρφου (1.879.000 μ3) και του Τρέμιθου (1.614.000 μ3). Την ίδια περίοδο κατασκευάστηκαν 12 μεγάλα εμπλουτιστικά φράγματα συνολικής χωρητικότητας 8.275.000 μ3, από τα οποία το μεγαλύτερο ήταν εκείνο της λίμνης του Αγίου Λουκά στην Αμμόχωστο (4.545.000 μ3), καθώς και αρκετά άλλα μικρότερα εμπλουτιστικά φράγματα. Το 1973 συμπληρώθηκε η κατασκευή του φράγματος των Λευκάρων, χωρητικότητας 13.850.000 μ3, που ήταν το μεγαλύτερο μέχρι τότε φράγμα της Κύπρου.

Στα πλαίσια του Σχεδίου Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς (1978-1984) κατασκευάστηκαν 21 υδατοδεξαμενές συνολικής χωρητικότητας 3.188.000 μ3, από τις οποίες η μεγαλύτερη είναι εκείνη του Ξυλιάτου (1.250.000 μ3).

Τα μεγαλύτερα φράγματα της Κύπρου κατασκευάστηκαν στη δεκαετία 1980-1990, στα πλαίσια μεγάλων υδατικών έργων. Στα πλαίσια του αρδευτικού έργου της Πάφου κατασκευάστηκε πάνω στον Ξεροπόταμο το φράγμα του Ασπρόκρεμμου (51.000.000 μ3) και στα πλαίσια του Σχεδίου Βασιλικού-Πεντάσχοινου τα φράγματα Καλαβασού (17.000.000 μ3) πάνω στον Βασιλοπόταμο και Διποτάμου (15.000.000 μ3) πάνω στον Πεντάσχοινο. Στα πλαίσια της πρώτης φάσης του αρδευτικού έργου της Χρυσοχούς κατασκευάστηκε πάνω στον ποταμό Σταυρό της Ψώκας το φράγμα της Ευρέτου, χωρητικότητας 25.000.000 μ3. Το μεγαλύτερο ωστόσο φράγμα της Κύπρου είναι εκείνο στον ποταμό Κούρη, χωρητικότητας 115.000.000 μ3, η κατασκευή του οποίου έγινε στα πλαίσια του αρδευτικού σχεδίου Νότιου Αγωγού. Με τη λειτουργία του φράγματος του Κούρη η συνολική αποθηκευτική δυναμικότητα των φραγμάτων της Κύπρου το 1990 ανήλθε στα 297.000.000 μ3.

Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε στο ξεχωριστό λήμμα φράγματα, στα κεφάλαια της υδρολογίας στα λήμματα των έξι επαρχιών και στο γενικό λήμμα Κύπρος, καθώς και στα επί μέρους λήμματα για το κάθε φράγμα.

Υπόγειοι υδάτινοι πόροι: Τα υπόγεια νερά της Κύπρου είναι αποθηκευμένα σε υδροφόρα στρώματα που το πάχος τους σπάνια ξεπερνά τα 100 μέτρα. Είναι μεγάλης σημασίας για τη γεωργία και γενικότερα για την οικονομία του τόπου, γιατί κατά τους θερινούς μήνες που δεν πέφτει βροχή και σταματά η ροή των ποταμών, μεγάλες γεωργικές εκτάσεις αρδεύονται με άντληση από τα υπόγεια νερά. Τα υπόγεια υδροφόρα στρώματα περιγράφονται με λεπτομέρεια στο κεφάλαιο της υδρογεωλογίας που ακολουθεί. Επίσης βλέπε κεφάλαιο υδρολογίας στο γενικό λήμμα Κύπρος.