Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Δεν έχουν γίνει μέχρι σήμερα μεγάλης εκτάσεως αρχαιολογικές ανασκαφές στον χώρο της αρχαίας Ταμασσού, γιατί το κέντρο της πόλης, εκεί όπου υπολογίζεται ότι υπήρχαν τα δημόσια κτίρια και διάφορα ιερά, βρίσκεται κάτω από το σημερινό χωριό Πολιτικόν και το διπλανό μοναστήρι του Αγίου Ηρακλειδίου.

 

Βλέπε λήμμα: Μονή αγίου Ηρακλειδίου

 

Κατά καιρούς βρέθηκαν στην ευρύτερη περιοχή πολλές αρχαιότητες. Ανασκαφές επί συστηματικής βάσεως έγιναν κατά τη δεκαετία 1970-1980 υπό τη διεύθυνση του Hans-Gunter Buchholz και είχαν ως αποτέλεσμα την ανακάλυψη τμήματος της πόλης των Αρχαϊκών, Κλασσικών και Ελληνιστικών χρόνων. Παλαιότερα έγιναν κατά καιρούς κι άλλες ανασκαφές, όπως το 1889, το 1890 και το 1894 από τον Ohnefalsch-Richter που ανέσκαψε πολλούς τάφους σε νεκροταφείο της Τελευταίας εποχής του Χαλκού, καθώς και τρεις βασιλικούς τάφους (εκ των οποίων σήμερα διατηρούνται οι δύο), της Κυπρο-Αρχαϊκής εποχής. Διάφορα ευρήματα από τις ανασκαφές του Richter βρίσκονται σε Μουσεία εκτός Κύπρου (Βιέννης, Βερολίνου κ.α.). Ο ίδιος ανέσκαψε και ιερά, απ' όπου προήλθαν σημαντικά έργα γλυπτικής. Διάφοροι τάφοι έχουν ανασκαφεί κατά καιρούς και από το Τμήμα Αρχαιοτήτων.

 

Τα ορατά σήμερα τμήματα του μεγάλου όσο και σημαντικού αυτού αρχαιολογικού χώρου είναι η περιοχή του ιερού της Αφροδίτης και το τμήμα της πόλης που αποκαλύφθηκε το 1970-80, οι δυο μεγαλόπρεποι βασιλικοί τάφοι, καθώς και μερικοί άλλοι τάφοι.

 

Τα κατάλοιπα του αποκαλυφθέντος μικρού τμήματος της πόλης περιλαμβάνουν ιερό αφιερωμένο στην Αφροδίτη, μέρος των οχυρώσεων και εγκαταστάσεις επεξεργασίας του χαλκού.

 

Βλέπε λήμμα: Εποχή του Χαλκού στην Κύπρο

 

Στον χώρο του ιερού της Αφροδίτης βρέθηκε βωμός από ακατέργαστους ασβεστόλιθους, μαζί με διάφορα αφιερωματικά αγγεία, θυμιατήρια και λύχνους. Βρέθηκαν επίσης πήλινα και πέτρινα αγαλματίδια που παριστάνουν περιστέρια (το περιστέρι ήταν ιερό πουλί της Αφροδίτης, της οποίας τη λατρεία στην αρχαία Ταμασσό γνωρίζουμε κι από αρχαίες φιλολογικές αναφορές). Το ιερό και ο βωμός υπολογίστηκε ότι κτίστηκαν κατά την Κυπρο-Αρχαϊκή Β' εποχή (600-475 π.Χ.), καταστράφηκαν στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα και ξανά κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα, και ξανακτίστηκαν κατά τα Ελληνιστικά χρόνια.

 

Στα δυτικά του ιερού της Αφροδίτης απεκαλύφθη ένας μεγάλος μονολιθικός βωμός (διαστάσεων 1,40 μ. Χ 1,25 μ. Χ 0,70 μ.) με αφιερωματικό κοίλωμα στο κέντρο του και άλλα 18 μικρότερα κοιλώματα ολόγυρα, που μοιάζουν με κύπελλα λαξευμένα, για προσφορές υγρών, συγκοινωνούν δε μεταξύ τους με επίσης λαξευμένο αυλάκι. Μερικά τετράγωνα κοιλώματα θεωρείται ότι ήσαν υποδοχές για ξύλινους στύλους που στήριζαν, πιθανώς, κάποια τέντα ή ελαφρό σκέπαστρο. Ο βωμός θεωρείται ότι ήταν αφιερωμένος στη Θεά Μητέρα (που ταυτίζεται από διάφορους μελετητές και τον ίδιο τον ανασκαφέα με την Κυβέλη). Τον 19ο αιώνα βρέθηκε στην Ταμασσό επιγραφή που αναφέρεται στη Μητέρα των Θεών κι επιβεβαιώνει τη λατρεία της θεότητας αυτής στην αρχαία Ταμασσό. Η επιγραφή, αρκετά φθαρμένη, αναφέρει:

 

[...] ονος Μητρί Θεῶν εὐχήν.

Δηλαδή:

[Ο τάδε, γιος του...] όνος, στη Μητέρα των Θεών τάμα.

 

Σύμφωνα προς τα μέχρι τώρα συμπεράσματα των ανασκαφών, τα δυο ιερά (Αφροδίτης και Κυβέλης) καταστράφηκαν στη διάρκεια της επανάστασης κατά των Περσών (το 499/8 π.Χ.), ενώ η δεύτερη ανοικοδόμησή τους με την έναρξη των Ελληνιστικών χρόνων (τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα) άλλαξε εντελώς τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα τουλάχιστον του ιερού της Αφροδίτης.

 

Βλέπε λήμμα: Πέρσες και Κύπρος

 

Τα υπόλοιπα που ήλθαν στο φως με τις πρόσφατες ανασκαφές ανήκουν σε τμήματα υδραγωγού, σε τμήμα του τείχους της πόλης και σε κατοικίες.

 

Σε μικρή απόσταση στα βορειοανατολικά του ιερού της Αφροδίτης (και στα βορειοανατολικά του χωριού Πολιτικόν), βρίσκεται η λεγόμενη βασιλική νεκρόπολις της Ταμασσού. Από τους τρεις μεγαλόπρεπους κτιστούς τάφους που ανασκάφηκαν το 1890, σώζονται οι δυο που αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα της μεγαλειώδους ταφικής αρχιτεκτονικής της Αρχαϊκής περιόδου. Ο μεγαλύτερος από τους δύο τάφους αποτελείται από βαθμιδωτό «δρόμο», ένα προθάλαμο και τον νεκρικό θάλαμο. Ο «δρόμος» αποτελείται από κτιστά σκαλοπάτια και τα τοιχώματά του είναι κτισμένα με πελεκητούς ασβεστόλιθους. Ο «δρόμος» οδηγεί σε προπύλαιο με επίπεδη οροφή από ασβεστολιθικά «δοκάρια» στηριγμένα σε μεγάλες πλάκες διακοσμημένες με ανάγλυφες παραστάδες και ελικοειδή επίκρανα. Στους δυο πλευρικούς τοίχους του ορθογώνιου προθαλάμου υπάρχουν τετράγωνες αχιβάδες σε σχήμα τυφλών θυρών. Στο υπέρθυρο της εισόδου στον νεκρικό θάλαμο υπάρχει ανάγλυφη διακόσμηση κατά απομίμηση ξύλινης, από 5 ελικοειδή κιονόκρανα και φυτικά σχήματα. Ο ορθογώνιος νεκρικός θάλαμος έχει διαστάσεις 3,20 Χ 2,80 μέτρα, κι είναι κάπως μεγαλύτερος από τον προθάλαμο. Μια εξέδρα, στο βάθος του νεκρικού θαλάμου, υποβαστάζει μεγάλη σαρκοφάγο με διακόσμηση στη μπροστινή πλευρά της. Μπροστά στη σαρκοφάγο υπάρχει, στο κέντρο, μικρό ορθογώνιο σκαλοπάτι ή μικρή τράπεζα προσφορών. Η οροφή τόσο του προθαλάμου όσο και του νεκρικού θαλάμου (σε ύψος 2,56 μέτρων) μιμείται ξύλινη κατασκευή με δοκό στο μέσον και δοκάρια που στηρίζονται στη δοκό αυτή και στους πλευρικούς τοίχους.

 

Ο δεύτερος τάφος είναι απλούστερος. Αποτελείται κι αυτός από τον «δρόμο» με σκαλοπάτια, αλλά από ένα μόνο θάλαμο, ορθογώνιο, διαστάσεων 3,45 Χ 2,65 μέτρων και ύψους 2,33 μέτρων. Η πρόσοψη του θαλάμου φέρει ένα ανακουφιστικό τρίγωνο πάνω από την είσοδο, που σχηματίζεται από δυο μεγάλες ασβεστολιθικές δοκούς που στηρίζονται στα άκρα του υπέρθυρου και στους δυο ορθοστάτες. Το προπύλαιο πλαισιώνεται από δυο μεγάλες πλάκες που φέρουν ανάγλυφες παραστάδες επιστεγαζόμενες με επίκρανα. Οι τοίχοι του νεκρικού θαλάμου είναι κτισμένοι με μεγάλους πελεκητούς ασβεστόλιθους. Η στέγη του αποτελείται από δυο μεγάλες πλάκες που ενώνονται μεταξύ τους στο κέντρο, που αποτελεί και το ψηλότερο σημείο, και στηρίζονται στους πλευρικούς τοίχους. Η μεγάλη σαρκοφάγος βρίσκεται στο βάθος του νεκρικού θαλάμου, παράλληλα προς τον οπίσθιο τοίχο.

 

Εκτός από τη βασιλική νεκρόπολη της Ταμασσού με τους δυο μεγαλόπρεπους κτιστούς τάφους, τρία τουλάχιστον άλλα νεκροταφεία βρίσκονται στην περιοχή.  Ένα της εποχής του Χαλκού, ένα των Αρχαϊκών χρόνων και ένα τρίτο των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων.

 

Το νεκροταφείο της εποχής του Χαλκού βρίσκεται πιθανότατα, κατά το μεγαλύτερο μέρος του, κάτω από το σημερινό χωριό, κοντά στο ύψωμα Λαμπέρτης (που βρίσκεται στα νοτιοανατολικά του χωριού Πολιτικόν). Αρκετούς τάφους ανέσκαψε ο Ohnefalsch-Richter κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, τα δε ποικίλα ευρήματά του κοσμούν αρχαιολογικά Μουσεία της Ευρώπης. Στην ίδια περιοχή, και στα νοτιοδυτικά του μοναστηριού του Αγίου Ηρακλειδίου, ανασκάφηκε το 1963 κι ένας τάφος της Μέσης εποχής του Χαλκού. Δεύτερος τάφος, της  Ύστερης εποχής του Χαλκού, ανασκάφηκε στα νοτιοανατολικά του μοναστηριού και μεταξύ αυτού και του υψώματος Λαμπέρτης.

 

Το νεκροταφείο των Αρχαϊκών χρόνων βρίσκεται πιο μακριά, στα βορειοδυτικά του χωριού Πολιτικόν, σε τοποθεσία μεταξύ των δυο ποταμών της περιοχής, του Κατούρη και του Κουφού.  Έχουν ανασκαφεί μερικοί τάφοι που είναι λαξευτοί, αποτελούνται δε από κατωφερή δρόμο και ακανόνιστους κυκλικούς θαλάμους. Μεταξύ των ευρημάτων περιλαμβάνεται μια επιτύμβια στήλη από ασβεστόλιθο των μέσων του 5ου π.Χ. αιώνα, με παράσταση ενός τοξότη και με σκηνή συμποσίου στο πάνω μέρος, που επιστεγάζεται από δυο ανακλινόμενα λιοντάρια.

 

Το νεκροταφείο των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων βρίσκεται στην πλαγιά βορειοδυτικά του χωριού Πολιτικόν, στην περιοχή όπου βρισκόταν το μοναστήρι του Αγίου Μνάσωνος. Οι περισσότεροι από τους τάφους είχαν συληθεί σε παλαιότερες εποχές, ενώ άλλοι καταστράφηκαν λόγω των καλλιεργειών.

 

Αρκετά ιερά φαίνεται ότι υπήρχαν και γύρω από την αρχαία πόλη της Ταμασσού.  Ένα τέτοιο ιερό γνωρίζουμε ότι βρισκόταν σε ύψωμα στα νότια της πόλης (δυτικά του σημερινού χωριού Καμπιά), όπου υπάρχουν πολλά θραύσματα αγγείων και πήλινων ειδωλίων. Ο χώρος αυτός, όπως και πολλοί άλλοι στην ευρύτερη περιοχή της Ταμασσού, δεν έχει ανασκαφεί. Επίσης, δεν είναι γνωστές οι ακριβείς τοποθεσίες όπου βρέθηκαν, παλαιότερα, σημαντικά αρχαία αντικείμενα. Μεταξύ των αντικειμένων αυτών αναφέρουμε ειδικότερα ένα κολοσσιαίο πήλινο άγαλμα των Αρχαϊκών χρόνων, που βρίσκεται σήμερα στο Κυπριακό Μουσείο, όπως και το περίφημο ορειχάλκινο άγαλμα του Απόλλωνος. Από το δεύτερο αυτό άγαλμα δυστυχώς σώθηκε μόνο το κεφάλι, εξαίρετης τέχνης, γνωστό ως «Απόλλων του Chatsworth», ευρισκόμενο σήμερα εκτός Κύπρου (το κεφάλι του υπερφυσικού αυτού αγάλματος αγοράστηκε από τον Γάλλο πρόξενο Ceccaldi το I860۠ τα υπόλοιπα μέλη του καταστράφηκαν από τους χωρικούς που τα έλιωσαν για να πάρουν τον ορείχαλκο).

 

Ιερά στον περίγυρο της Ταμασσού αναφέρεται ότι είχε ανασκάψει, στα τέλη του 19ου αιώνα, ο Ο. Richter. Προήλθαν απ' αυτά διάφορα έργα γλυπτικής και κοροπλαστικής, όμως από τα ίδια τα ιερά δεν σώζονται ίχνη.

 

Σημαντικά μνημεία της περιοχής είναι, ασφαλώς, το μοναστήρι του Αγίου Ηρακλειδίου, όπως και το μοναστήρι του Αγίου Μνάσωνος.

 

Ο αρχαιολογικός χώρος της Ταμασσού είναι εκτενής. Μελλοντικές ευρύτερες ανασκαφές θα φωτίσουν ασφαλώς περισσότερο την ιστορία και τον χαρακτήρα της αρχαίας αυτής πόλης.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια