Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Πιθανότατα το χριστιανικό μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού αντικατέστησε τον αρχαίο ναό του Ολυμπίου Διός που βρισκόταν στη βουνοκορφή εκείνη. Η εκκλησιαστική παράδοση θεωρεί ότι το μοναστήρι ιδρύθηκε από την αγία Ελένη όταν αυτή πέρασε από την Κύπρο, επιστρέφοντας από τους Αγίους Τόπους, κι αφού είχε ήδη βρει τον σταυρό του Χριστού μαζί με τους σταυρούς των δυο ληστών. Στην Κύπρο, λέγει η παράδοση, ο ένας από τους σταυρούς που μετέφερε, είχε μυστηριωδώς χαθεί. Αλλ' ως εκ θαύματος βρέθηκε στην κορφή του Σταυροβουνιού. Τότε στο σημείο εκείνο, στην κορφή του μαστοειδούς όρους, η αγία Ελένη ἔκτισε ναόν τοῦ τιμίου σταυροῦ, γράφει ο Μαχαιράς, καί  ἔβαλεν... μερτικόν  ἀπέ   τό τίμιον   ξύλον...

Βλέπε λήμμα: Αγία Ελένη και Κύπρος

Η τοπική παράδοση λέγει ακόμη πως η ίδια η αγία Ελένη κουβαλούσε πέτρες (!), βοηθώντας στην οικοδόμηση του ναού του Σταυροβουνιού. Κι ότι ακόμη στον ναό αυτό εναπέθεσε τον σταυρό τού (εκ δεξιών) καλού ληστή (του Ολυμπά), όπως και τεμάχιο τιμίου ξύλου από τον σταυρό του Χριστού. Ο Μαχαιράς γράφει ότι το τίμιο ξύλο είχε τοποθετηθεί μέσα στον σταυρό του ληστή, δίνοντας έτσι κάποια λύση στις συζητήσεις που έγιναν (πιθανώς και τότε και πιο πριν και οπωσδήποτε αργότερα) κατά πόσο στο μοναστήρι είχε αφεθεί ο σταυρός του ληστή ή τεμάχιο του σταυρού του Χριστού.

Δεν υπάρχουν, σήμερα, σαφή ίχνη που να αποδεικνύουν την ύπαρξη, στην κορφή του Σταυροβουνιού, αρχαίου ειδωλολατρικού ναού ή πρωτοχριστιανικού ναού.   Έτσι, η ιστορία ίδρυσης του μοναστηριού μας είναι γνωστή μόνο από την εκκλησιαστική παράδοση, που όμως συχνά συγχέεται με τον θρύλο.

Η πρώτη σωζόμενη γραπτή αναφορά για χριστιανικό χώρο λατρείας στην κορφή του όρους του Σταυροβουνιού ανήκει στον Ρώσο ηγούμενο Δανιήλ που επεσκέφθη την Κύπρο περί το 1106. Ο Δανιήλ γράφει ότι στην κορφή του όρους υπήρχε ένας σταυρός από κυπαρίσσι, τοποθετημένος από την αγία Ελένη, για να διώχνει τα κακά πνεύματα και να θεραπεύει κάθε ασθένεια. Ο ηγούμενος Δανιήλ προσθέτει στο κείμενό του: Ο σταυρός αυτός είναι μετέωρος στον αέρα, χωρίς να στηρίζεται με οποιονδήποτε τρόπο στο έδαφος, γιατί το Άγιο Πνεύμα τον συγκρατεί στο κενό. Εγώ ο ανάξιος προσκύνησα το άγιο και θαυματουργό τούτο αντικείμενο, και είδα με τα ίδιά μου τα αμαρτωλά μάτια την θεία χάρη που ευρίσκεται σ' αυτό τον τόπο.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια