Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Σολέα (όπως απαντάται στους σημερινούς επίσημους χάρτες) ή Σολιά (όπως ονομάζεται από τον λαό της Κύπρου), ανευρίσκεται στις πηγές και με αρκετούς άλλους τύπους της ονομασίας της, όπως Σολία, Σωλεία, Σολαῖα, Σολεία κλπ. Ουσιαστικά πρόκειται, ασφαλώς, για διαφορετικές γραφές της ίδιας ονομασίας, που αναμφίβολα προέρχεται από την ονομασία της αρχαίας πόλης των Σόλων (που κι αυτή, σύμφωνα και προς την αρχαία παράδοση, είχε πάρει το όνομα του σοφού Αθηναίου νομοθέτη Σόλωνος). Σολιά σημαίνει, ασφαλώς, περιοχή των Σόλων. Μάλιστα παλαιότεροι συγγραφείς, όπως ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός (18ος αιώνας), ονομάζουν Σολέαν ή και Σολίαν την ίδια την αρχαία πόλη των Σόλων. Η περιοχή της σημερινής Σολιάς, ή τουλάχιστον το μεγαλύτερο τμήμα της, αποτελούσε κατά την Αρχαιότητα τμήμα της ενδοχώρας του αρχαίου βασιλείου των Σόλων.

Δεν γνωρίζουμε εάν  η  Σολιάυ πήρξε σαφώς καθορισμένη γεωγραφική περιοχή κατά τα Βυζαντινά χρόνια. Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, πάντως, και της ακολουθήσασας Βενετοκρατίας, δεν αποτελούσε χωριστή γεωγραφική και διοικητική υποδιαίρεση (διαμέρισμα). Ούτε και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας απετέλεσε καζά ή κατηλλίκι. Έτσι, αν και επίσημα δεν υπήρξε μία των διοικητικών υποδιαιρέσεων της Κύπρου, ωστόσο ως γεωγραφική περιοχή (με ασαφή όρια) αναφέρεται κατά τους Μεσαιωνικούς χρόνους και αργότερα. Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, οπότε η Κύπρος ήταν διοικητικά διαιρεμένη σε 12 επαρχίες, ολόκληρη η περιοχή της Σολιάς περιλαμβανόταν στην επαρχία της Πεντάγυιας, σύμφωνα προς τις διαιρέσεις που δείχνουν οι παλαιοί χάρτες. Ωστόσο σε ένα τουλάχιστον τέτοιον χάρτη (του 17ου αιώνα) ολόκληρο το μεγάλο διαμέρισμα της Πεντάγυιας σημειώνεται με την ένδειξη: Βασίλειο των Σόλων  (Solorum Regnum). Είναι όμως προφανές ότι ο χάρτης αυτός παρουσιάζει τα αρχαία κυπριακά βασίλεια (με αρκετά λάθη) κι όχι μεταγενέστερες διοικητικές διαιρέσεις του νησιού. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας πάλι, υπαγόταν στο κατηλλίκι της Λεύκας (τουλάχιστον κατά το μεγαλύτερο μέρος της).

Κατά  τα Μεσαιωνικά χρόνια φαίνεται ότι υφίστατο και  οικισμός που  ονομαζόταν Σολία. Το χωριό αυτό ήταν εκείνο που διέσωσε την ονομασία της αρχαίας πόλης των Σόλων και, όπως συνέβη και με τη Μαραθάσα, έδωσε την ονομασία και σ’ ολόκληρη την περιοχή. Το χωριό αυτό βρισκόταν στα ανατολικά της Λεύκας, στη δεξιά όχθη του ποταμού Καρκώτη. Βρίσκεται δε σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες. Σε χάρτη του 1575 βρίσκεται σημειωμένο ως Salia, όπως και σε χάρτη του 1570, ενώ σε χάρτη του 1568 σημειώνεται κανονικά ως Solia (βλέπε Α. and J. Stylianou, TheHistoryoftheCartographyofCyprus, 1980, pp. 210, 254, 268). Ο ίδιος οικισμός βρίσκεται σημειωμένος και σε μεταγενέστερους χάρτες, ενώ σε προγενέστερους σημειώνεται, στην κανονική της θέση, η αρχαία πόλη των Σόλων. Σε χάρτη του Α. Ortelius (του 1584) και σε άλλους χάρτες, βρίσκουμε σημειωμένα τα βουνά των Σόλων  (Solorum montes, βλέπε ό.π.π., p. 260). Την ύπαρξη του χωριού, που το ονομάζει Σολαῖα, αναφέρει κι ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός (Ἱστορία Χρονολογική..., 1788, σ. 51), που το κατατάσσει μεταξύ των μεγάλων χωριών της Κύπρου, μαζί με τα Λεύκαρα, το Κοιλάνι, την Επισκοπή, το  Όμοδος, τη Λεύκα, τη Μόρφου και άλλα. Τα χωριά αυτά άκμασαν, όπως γράφει, ἐπί τῶν Λουζινιανῶν, δηλαδή κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Ωστόσο δεν είναι απίθανο το χωριό αυτό να ήταν η ίδια η αρχαία πόλη των Σόλων που, κατά τη διάρκεια των αραβικών επιδρομών (7ος-10ος μ.Χ. αιώνας) μετακινήθηκε κάπως προς τα ενδότερα για περισσότερη ασφάλεια κι επέζησε μέχρι, ίσως, και τον 15ον αιώνα (βλέπε σχετικά στο λήμμα Σόλοι, κεφάλαιο για την ιστορία της πόλης αυτής).

Την ένδειξη  περί υπάρξεως γεωγραφικής  περιοχής της Σολιάς βρίσκουμε σε χάρτη του Coronelli, του 1688, οπότε στην περιοχή πάνω από τη Λεύκα σημειώνεται: Solia. Την ίδια ένδειξη απαντούμε και σε άλλους μεταγενέστερους αλλά παλαιούς χάρτες, όπου όμως δεν καθορίζονται όρια. Σε χάρτη του R. Pococke, του 1745, η περιοχή σημειώνεται με τη λογία ονομασία της: SOLEA.

Στις  φιλολογικές  πηγές  απαντούμε  και  πάλι τη  Σολιά, σαν γεωγραφική περιοχή, από τα Μεσαιωνικά χρόνια. Ο μεσαιωνικός χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 444), είναι σαφής όταν γράφει:

...  Ἐφέρανμαντάτατόπῶς ὁκοντοσταύλης ἐπῆγενκρυφάεἰςτήνΠενταγίανκαίεἰςτοῦΜόρφουκαίεἰς ὅληντήνΣολίαν...

Η αναφορά  με τη  φράση  εἰς  ὅλην τήν Σολίαν είναι φανερό πως γίνεται για γεωγραφική περιοχή. Ο ίδιος χρονογράφος αναφέρει και την ἐπισκοπή Σολίας,   δίνοντας και το όνομα ενός επισκόπου, του αγίου Αυξιβίου. Είναι όμως προφανές ότι εδώ δεν υπονοείται η γεωγραφική περιοχή Σολιάς αλλά η πρωτοχριστιανική επισκοπή των Σόλων, δηλαδή της αρχαίας κυπριακής πόλης.

Ο Γεώργιος Βουστρώνιος  δεν αναφέρει τη Σολιά. Αυτή όμως μνημονεύεται στην Κυπριακήν Διάταξιν  (BullaCypria) του πάπα Αλεξάνδρου Δ' ήδη από το 1260 (είναι η αρχαιότερη σωζόμενη αναφορά για τη γεωγραφική αυτή περιοχή της Κύπρου). Συγκεκριμένα στην BullaCypria  γίνεται αναφορά στον επίσκοπο Σωλείας Νεῖλον (βλέπε Κ. Σάθας, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, τόμος Στ', 1877, σ. 505).

Η επισκοπή των  Σόλων, ιδρυμένη ήδη  από  τον 1ο  μ.Χ. αιώνα, και  μια  από  τις 14 περίπου  επισκοπές  της  Κύπρου κατά τα Βυζαντινά  χρόνια, ήταν μια  από  τις  ελάχιστες (συνολικά 4) Ορθόδοξες επισκοπές που διατηρήθηκαν κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, όταν η Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου υφίστατο τους σκληρούς διωγμούς εκ μέρους των Λατίνων. Δεδομένου ότι η ίδια η αρχαία πόλη των Σόλων δεν είχε επιζήσει τόσο πολύ, μετά την καταστροφή κι εγκατάλειψή της, ο τοπικός επίσκοπος θα πρέπει να μετέφερε την έδρα του (κατά τα Βυζαντινά χρόνια) κάπου στην περιοχή της Σολιάς. Η εξέλιξη αυτή πιθανότατα συνέβαλε στη διατήρηση της ονομασίας Σολιά  για ολόκληρη την περιοχή και τούτο επειδή ο τοπικός επίσκοπος κράτησε τον τίτλο του επισκόπου Σόλων  (ή επισκόπου Σολίας, αφού η πόλη των Σόλων λεγόταν αργότερα και Σολία)άρα και η επισκοπική περιφέρειά του ήταν η περιφέρεια της επισκοπής Σολίας, συνεπώς ήταν η Σολία. Η αρχική ονομασία Σολίατης περιοχής μετετράπη αργότερα από τους λογίους σε Σολέαν, αλλά διατήρησε στο στόμα του λαού την ονομασία Σολιά.

Κατά τον 13ο  αιώνα  οι Λατίνοι  κατήργησαν την  Ορθόδοξη αρχιεπισκοπή της  Λευκωσίας, στην πραγματικότητα όμως συγχωνεύθηκε με την  επισκοπή της  Σολιάς. Μάλιστα κατά την περίοδο αυτή στη συνείδηση του ελληνικού πληθυσμού της Κύπρου ο εκάστοτε Ορθόδοξος επίσκοπος Σολιάς είχε την πρωτοκαθεδρία μεταξύ των λοιπών Ορθοδόξων ιεραρχών της Κύπρου, γι’ αυτό και οι επίσκοποι Σολιάς της περιόδου αυτής λογίζονται ως Ορθόδοξοι αρχιεπίσκοποι Κύπρου  (βλέπε σχετικά και στο λήμμα αρχιεπίσκοποι Κύπρου, καθώς και στο λήμμα Σόλων επισκοπή).

Κατά  την  περίοδο  αυτή, δηλαδή από  το β' μισό του 13ου αιώνα  μέχρι  την  επανίδρυση της  αρχιεπισκοπής  στη  Λευκωσία μετά την  τουρκική κατάκτηση του 1570-71, γνωρίζουμε διάφορους (αρχι)επισκόπους Σολιάς ή Σολίας, συγκεκριμένα δε τον Λέοντα  (τέλη 13ου αιώνα), τον Θεοφύλακτο «ἐπίσκοπο Σωλέων καί ενορίας Λευκωσίας» (τέλη του 13ου αιώνα), τον Λεόντιο ή Λέοντα (αρχές του 14ου αιώνα), τον Λέοντα, τον Λεόντιο και τον Ιωακείμ «ἐπίσκοπο Σολίας καί πρόεδρο Λευκωσίας» (και οι τρεις του 14ου αιώνα), τον Ευτύχιο (άγνωστου χρόνου), τον Νικόλαο (15ου αιώνα), τον Μάρκελλο (άγνωστου χρόνου), τον Θεοφάνη και τον Συμεών (16ου αιώνα). Όλοι αυτοί λογίζονται ως αρχιεπίσκοποι Κύπρου. Δεν έμεναν όλοι και πάντοτε στη Σολιά. Μάλιστα, αντίθετα, σταδιακά κατόρθωσαν να επανέλθουν μέχρι τα τελευταία χρόνια της Φραγκοκρατίας στη Λευκωσία όπου μερικοί (όπως ο Νικόλαος ἐπίσκοπος Ρωμαίων, όπως τον ονομάζει ο Γεώργιος Βουστρώνιος), απέκτησαν και πολιτική δύναμη.

Την παλαιά αυτή ακμή της  Σολιάς ως επισκοπικής  περιφέρειας  κατά τα Βυζαντινά  χρόνια κι αργότερα μαρτυρούν  οι πολλές και  σημαντικές εκκλησίες  της, όπως λ.χ. οι αξιόλογες  εκκλησίες  της  Γαλάτας  και  της  Κακοπετριάς. Εξ άλλου η ονομασία του χωριού Σινά   Όρος  φανερώνει ότι τούτο είχε αρχικά ιδρυθεί ως μετόχι του μοναστηριού της Αγίας Αικατερίνης στο όρος Σινά (για περαιτέρω ιστορικά στοιχεία βλέπε στα χωριστά λήμματα για το κάθε ένα από τα χωριά της Σολιάς, εκ των οποίων μερικά αναφέρονται και ως φέουδα κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας).

Ο Αθανάσιος  Σακελλάριος (Τά Κυπριακά, τόμος Α', 1890, σ. 136), δίνει την ακόλουθη περιγραφή της Σολιάς:

...Ἅπασα  δέ  ἡ  χώρα  Σολέα,  ἡ  ὑπό τοῦ Λ. Μαχαιρᾶ Σολεία καλουμένη, μεταξύ ἐπιμήκων ὀρέων ἐκτεινομένη, καί  ἐν τῷ μέσῳ  ἔχουσα τόν Κλάριον ποταμόν, ἔτι δέ κατάφυτος οὖσα ὑπό τε ἀγρίων καί ὀπωροφόρων δένδρων ۠   οἷον πευκῶν, κερατεῶν , συκαμινεῶν, ἐλαιῶν καί πεφυτευμένη ὑπό βάμβακος καί ἄλλων προϊόντων, παρέχει τόν ὡραιότερον τῆς Κύπρου παράδεισον, εἰς ὅν τό θέρος δύναται τις νά διέλθῃ...

Ο Σακελλάριος  δίνει  εδώ  την  πληροφορία ότι  η  Σολιάπαρήγε κατά τον 19ο αιώνα βαμβάκι το οποίο και καλλιεργούσε σε μεγάλη έκταση. Η αναφορά του, επίσης, για την ύπαρξη στη Σολιάπολλών συκαμινιών (= συκομουριές), υποδηλώνει ασφαλώς εκτροφή μεταξοσκωλήκων και παραγωγή μεταξιού.

Τη  Σολέαν  (την οποία θεωρεί ως πρώην Σόλους), αναφέρει κι ο αρχιεπίσκοπος Σιναίου Κωνστάντιος (Κυπριάς Χαρίεσσα καί  Ἐπίτομος, 1766). Επίσης ο AlexanderDrummond (1745) γράφει για την κοιλάδα της Σολιάς (thevalleyofSolliaorSoglia), που τη θεωρεί ως την ωραιότερη της Κύπρου (ExcerptaCypria, p. 296). Ο ίδιος θεωρεί την ονομασία Σολιάως παραφθορά από τους Ιταλούς, κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας, της αρχαίας ονομασίας Σόλοι. Ο RichardPococke (1738) ονομάζει την Σολιάθαυμάσια περιοχή, που έχει πλάτος περί το ένα μίλι και μήκος, μεταξύ των βουνών, περί τα επτά ή οκτώ μίλια. Γράφει επίσης ότι είδε εκεί πολλούς κήπους και ωραία κτίρια, κι ότι η κοιλάδα αρδεύεται καλά από ποταμούς και πηγές. Πήγαμε, γράφει, σε ένα κατάλυμα όπου συνήθως διαμένει ο επίσκοπος της Κερύνειας. Ευρίσκεται στην πλαγιά του βουνού, όπου υπάρχουν πλούσια μεταλλεία σιδήρου (υπήρξε σύγχυσή του μεταξύ σιδήρου και χαλκού] που τώρα δεν λειτουργούν... Στη συνέχεια αναφέρει επίσκεψή του στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Στέγης (ExcerptaCypria, p. 262).

Παλαιότερα  η  περιοχή  της  Σολιάς ανήκε, εκκλησιαστικά, στην περιφέρεια της  επισκοπής  Κερύνειας. Μετά τον  διαχωρισμό της, το 1973, και  την  ίδρυση της  επισκοπής  Μόρφου, υπήχθη εκκλησιαστικά στην περιφέρεια αυτή. Ο επίσκοπος Μόρφου φέρει και τον τίτλο του προέδρου Σολέας.