Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Κύπρος έχει το θλιβερό προνόμιο να βρίσκεται μέσα στη δεύτερη σε μέγεθος σεισμόπληκτη ζώνη της γης, τη Μεσόγειο-Υπερασιατική. Γι' αυτό στη μακραίωνη ιστορία της πλήγηκε πολλές φορές από καταστρεπτικούς σεισμούς που κατέστρεψαν επανειλημμένα τις αρχαίες της πόλεις, ιδιαίτερα εκείνες που βρίσκονται στις ανατολικές, νότιες και δυτικές ακτές όπως την Σαλαμίνα, την Κωνσταντία, το Κίτιον, την Αμαθούντα, το Κούριον, την Πάφο και την Αρσινόη.

Η μεγάλη σεισμικότητα της Κύπρου, και ειδικότερα της νότιας περιοχής της, οφείλεται στην τεκτονική δραστηριότητα που παρατηρείται στη ζώνη επαφής μεταξύ δυο λιθοσφαιρικών πλακών της γης, της μεγάλης Αφρικανικής προς νότον και της μικρότερης πλάκας της Ανατολίας προς βορράν. Η ζώνη αυτή φέρει το όνομα Κυπριακό Τόξο και αποτελεί προέκταση της Μεσογειακής Ράχης (Σχήμα 1). Το Κυπριακό Τόξο εντοπίζεται 25-50 χιλιόμετρα νότια της Κύπρου και χαρακτηρίζεται από σειρά ρηγμάτων με βορειοανατολική ή νοτιοδυτική κατεύθυνση. Πρόσφατες γεωφυσικές και σεισμολογικές μελέτες απέδειξαν ότι στο δυτικό μέρος του Κυπριακού Τόξου ο ωκεάνιος φλοιός, που αποτελεί προέκταση της Αφρικανικής πλάκας, βυθίζεται κάτω από την Κύπρο με κλίση 25°-30°. Αντίθετα οι σχέσεις των δυο πλακών στο κεντρικό και ανατολικό μέρος του τόξου δεν είναι απόλυτα σαφείς. Κατά πάσα πιθανότητα στο κεντρικό μέρος η καταβύθιση της Αφρικανικής πλάκας διεκόπη λόγω της σύγκρουσης της υποθαλάσσιας οροσειράς του Ερατοσθένη με το Κυπριακό Τόξο (Σχήμα 1).

Οι τεκτονικές διαταραχές κατά μήκος του Κυπριακού Τόξου με όλα τα επακόλουθά τους, όπως παραμόρφωση και διάρρηξη πετρωμάτων, μετακινήσεις κατά μήκος ρηγμάτων κλπ., δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία ότι είναι το κύριο αίτιο της μεγάλης σεισμικότητας που παρατηρείται στην περιοχή μας. Μια σύγκριση δε του χάρτη επικέντρων των σεισμών με μέγεθος μεγαλύτερο του 4 (κλίμακα Ρίχτερ) που συνέβησαν στην περιοχή της Κύπρου μεταξύ των ετών 180 π.Χ. μέχρι σήμερα που ετοίμασε ο γεωφυσικός-σεισμολόγος Γ. Νεοφύτου με τα τεκτονικά δεδομένα της περιοχής, επιβεβαιώνει το πιο πάνω συμπέρασμα (βλέπε Σχήμα 1).

Η ιστορία των σεισμών στην Κύπρο, σε σύγκριση με την πολιτική και πολιτιστική της ιστορία, παρουσιάζει τεράστια κενά και πολλές ελλείψεις. Ιστορικά στοιχεία και πληροφορίες για τους σεισμούς που έπληξαν την Κύπρο, από το 180 π.Χ. μέχρι το 1900 μ.Χ., αναφέρουν 125 σεισμούς από τους οποίους οι 30 χαρακτηρίζονται ως ισχυροί με βλαβερά ή καταστρεπτικά αποτελέσματα. Οι πλέον καταστρεπτικοί σεισμοί της περιόδου αυτής με ένταση VIII-X δίνονται στον Πίνακα 1. Οι περισσότεροι απ' αυτούς είχαν το επίκεντρό τους στη θαλάσσια περιοχή νότια της Κύπρου, ορισμένοι δε προκάλεσαν θαλάσσια σεισμικά κύματα που έπληξαν και κατέστρεψαν τις ακτές όχι μόνον της Κύπρου αλλά και γειτονικών χωρών.

Μέσα στο χρονικό αυτό διάστημα των δυο και πλέον χιλιετιών υπάρχουν μεγάλες χρονικές περίοδοι κατά τη διάρκεια των οποίων ουδεμία πληροφορία ή αναφορά για σεισμούς γίνεται. Οι περίοδοι αυτές είναι 80-320 μ.Χ., 400-1140 μ.Χ και 1600-1718 μ.Χ. Η έλλειψη στοιχείων για ορισμένες τουλάχιστον από τις περιόδους αυτές οφείλεται μάλλον στην πολιτική και στρατιωτική αστάθεια που επικρατούσε και στη μη καταγραφή στοιχείων.

Μετά το 1900 τα στοιχεία για τους σεισμούς που έπληξαν το νησί πολλαπλασιάζονται αισθητά. Χαρακτηριστικά, από το 1901 μέχρι το 1980 κατεγράφησαν στην περιοχή της Κύπρου 755 σεισμοί με μέγεθος μεγαλύτερο του 4 στην κλίμακα Ρίχτερ. Από τους σεισμούς αυτούς οι 30 ήταν καταστρεπτικοί, με μέγεθος που κυμαινόταν μεταξύ 6 και 7.

Κατά την τελευταία πεντηκονταετία που τα υφιστάμενα στοιχεία είναι ακριβέστερα λόγω της ύπαρξης δικτύου σεισμολογικών σταθμών στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, κατεγράφησαν πέραν των 60 σεισμών των οποίων τα επίκεντρα βρίσκονταν σε απόσταση μικρότερη των 50 χιλιομέτρων από τις ακτές της Κύπρου (Σχήμα 2). Απ' αυτούς οι τρεις είχαν μέγεθος 6.0-6,5 (ένταση VIII-IX), διάρκεια 15-20 δευτερολέπτων και προκάλεσαν πολλά ανθρώπινα θύματα και εκτεταμένες ζημιές (Πίνακας 2). Ο πλέον καταστρεπτικός όχι μόνον των τελευταίων 50 χρόνων αλλά των τελευταίων δυο αιώνων, ήταν ο σεισμός που έπληξε την Πάφο στις 10 Σεπτεμβρίου 1953. Συνολικά 63 άτομα έχασαν τη ζωή τους, 200 πληγώθηκαν και ολόκληρα χωριά καταστράφηκαν. Ανάμεσά τους το Στρουμπί, η Λαπηθιού, η Φασούλα, η Αξύλου και το Κιδάσι.