Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η ίδρυση της Σαλαμίνας περιγράφεται μέσα από την κάθοδο του Τεύκρου του Τελαμώνιου μετά τη λήξη του  Τρωικού πολέμου, ο οποίος κατά την ιστορική παράδοση υπήρξε και ο οικιστής της πόλης. Οι Αχαιοί βέβαια στην Κύπρο και ειδικά στην περιοχή αυτή, προϋπήρχαν και δραστηριοποιούνταν  μέσα από την πολύ σημαντική προϊστορική πόλη της  Έγκωμης. Υπολογίζεται ότι η Έγκωμη είχε ιδρυθεί  γύρω στα 1700 π.Χ. κι είχε ακμάσει τον 14ο και τον 13ο π.Χ. αιώνα. Γνώρισε καταστροφές τον 12ο αιώνα κι εγκαταλείφθηκε γύρω στα 1075 π.Χ.  Κατά την περίοδο της μεγάλης ακμής της, βρίσκονταν στην πόλη αυτή εγκατεστημένοι πολλοί Μυκηναίοι τεχνίτες και έμποροι, όπως αποδεικνύεται και από τα ευρήματα των ανασκαφών. Μάλιστα σ' αυτούς φαίνεται ότι οφειλόταν, ως ένα μεγάλο βαθμό, η ακμή της πόλης. Έλληνες με λίγα λόγια βρίσκονταν, στην Κύπρο (και σ' αυτή την  Έγκωμη) πριν ο ήρωας του Τρωικού πολέμου Τεύκρος φθάσει στην Κύπρο και ιδρύσει τη Σαλαμίνα, όπως θέλει η παράδοση.

Βλέπε λήμμα: Αχαιοί και Κύπρος

Ο Τεύκρος, σύμφωνα προς την αρχαία παράδοση, καταγόταν από το νησί Σαλαμίνα του Σαρωνικού.   Ήταν γιος του Τελαμώνα, βασιλιά του νησιού αυτού, κι είχε πάρει μέρος στην πανελλήνια εκστρατεία κατά της Τροίας μαζί με τον αδελφό του, τον περίφημο Αίαντα. Ο Αίας δεν επέζησε. Επιστρέφοντας στο νησί του ο Τεύκρος αντιμετώπισε την οργή του πατέρα του για τον θάνατο του αδελφού του. Διωγμένος έφυγε κι έφθασε κάποτε στην Κύπρο, όπου ίδρυσε την πόλη στην οποία έδωσε την ονομασία του νησιού του: Σαλαμίς.

Με θεϊκή εντολή ο Τεύκρος ίδρυσε τη Σαλαμίνα, και μάλιστα με πρόσταγμα του Απόλλωνα, όπως δέχεται ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης που βάζει στο στόμα του ήρωα τα λόγια:

... Ἐς γῆν ἐναλίαν Κύπρον, οὖ μ' ἐθέσπισεν

οἰκεῖν Ἀπόλλων, ὄνομα νησιωτικόν

Σαλαμῖνα θέμενον τῆς ἐκεῖ χάριν πάτρας...

(Ευριπίδης, Ελένη, 148-150)

Δηλαδή

... Στην θαλασσοφίλητη γη της Κύπρου, όπου

μου όρισε ο Απόλλων να κατοικήσω

και να της δώσω το νησιώτικο όνομα Σαλαμίνα

προς τιμή της πατρίδας μου...

Ο Απόλλων, λοιπόν, ἐθέσπισεν, όρισε δηλαδή με χρησμό, να ιδρυθεί η πόλη Σαλαμίς στην Κύπρο από τον Τεύκρο. Συνηθιζόταν, βέβαια, οι αρχαίες πόλεις να έχουν κάποιο επώνυμο ήρωα ως οικιστή, ιδρυτή τους. Η Σαλαμίνα είχε τον Τεύκρο, και γύρω απ' αυτόν δημιουργήθηκαν αρκετές παραδόσεις. Οι κατοπινοί βασιλιάδες της πόλης θεωρούσαν τους εαυτούς των απογόνους του Τεύκρου, κι ονομάζονταν Τευκρίδες και, ακόμη, Αιακίδες. Τευκρίδες επειδή κατάγονταν από τον Τεύκρο και Αιακίδες γιατί θεωρούσαν την καταγωγή τους θεϊκή, από τον Αιακό. Ο Αιακός, κατά την ελληνική μυθολογία, ήταν γιος του Διός και της Αίγινας, κόρης του ποταμού Ασωπού. Ένας από τους γιους του Αιακού ήταν ο Τελαμώνας, που τον απέκτησε με την Ενδηίδα, κόρη του κενταύρου Χείρωνος. Παιδιά του Τελαμώνος ήσαν ο Αίας και ο Τεύκρος. Συνεπώς ο Τεύκρος, που ίδρυσε τη Σαλαμίνα στην Κύπρο, ήταν εγγονός του Αιακού και δισέγγονος του ιδίου του Δία.

Το θέσπισμα του θεού Απόλλωνα για ίδρυση της Σαλαμίνος στην Κύπρο είναι σημαντικό στοιχείο της αρχαίας παράδοσης, εάν τούτο συνδυαστεί με πανάρχαια λατρεία του Απόλλωνα στην περιοχή της  Έγκωμης απ' όπου προέρχεται και το περίφημο άγαλμα του Απόλλωνος Κεραιάτη.

Λογικά θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι η Σαλαμίνα ιδρύθηκε (ή ενισχύθηκε) από τους κατοίκους της γειτονικής  Έγκωμης, όταν αυτοί εγκατέλειψαν την αρχική τους πόλη, κατά τον 12ο-11ο π.Χ. αιώνα. Οι προσχώσεις του ποταμού Πεδιαίου, που φαίνεται ότι κατέστρεψαν το λιμάνι της  Έγκωμης, ήταν ένας από τους λόγους εγκατάλειψής της και ίδρυσης μιας καινούργιας, κοντά στη θάλασσα. Στην αρχαία παράδοση, πάντως, η ίδρυση της Σαλαμίνα (όπως και των άλλων σημαντικών πόλεων της Κύπρου) συνδυάστηκε με το τέλος του Τρωικού πολέμου και την άφιξη των Αχαιών στην Κύπρο.

Πάριον Μάρμαρον

Σε κείμενο από το Πάριον Μάρμαρον ανευρίσκουμε μια αναφορά για την ακριβή χρονολογία ίδρυσης της Σαλαμίνος από τον Τεύκρο. Αναφέρεται, συγκεκριμένα, ότι από τότε που ο Τεύκρος έκτισε στην Κύπρο την Σαλαμίνα, πέρασαν 938 χρόνια. Δεδομένου ότι το Πάριον Μάρμαρον χρονολογείται στα 264/3 π.Χ., προκύπτει ότι η Σαλαμίς ιδρύθηκε το 1202/1 π.Χ. (Το Πάριον Μάρμαρον, γνωστό κι ως Χρονικόν και, διεθνώς, ως Marmor Parium, είναι μεγάλη επιγραφή με κείμενο σε είδος λαϊκού χρονικού της Αρχαιότητας, προερχόμενο από το νησί Πάρος· ένα τμήμα του βρίσκεται σήμερα στην Οξφόρδη).

Εκτός από το Πάριον Μάρμαρον, αρκετοί αρχαίοι συγγραφείς θεωρούν τον Τεύκρο ως ιδρυτή της Σαλαμίνος: Λυκόφρων, Ευριπίδης, Μαλάλας, Ισοκράτης (στους λόγους του Εὐαγόρας και Νικοκλῆς), ο Νόννος, ο Ευστάθιος, ο Παυσανίας, ο Στράβων (που δίνει μάλιστα και τη λεπτομέρεια ότι ο Τεύκρος είχε φθάσει αρχικά στην Καρπασία, στην Αχαιών Ακτή). Επίσης ο Πίνδαρος και τα αρχαία Σχόλια στον Πίνδαρο, στους Πέρσες του Αισχύλου κλπ. Αρκετές άλλες αναφορές αρχαίων συγγραφέων είναι έμμεσες, αφού θεωρούν κατοπινούς βασιλιάδες της Σαλαμίνος ως απογόνους του Τεύκρου.

Η πρώτη γραπτή αναφορά σε κυπριακές πόλεις

Η πρώτη γραπτή αναφορά σε κυπριακές πόλεις απαντάται στον μακρύ κατάλογο στο τέμενος της Medinet Habu στην Αίγυπτο, της εποχής του φαραώ Ραμσή Γ', δηλαδή του πρώτου τετάρτου του 12ου π.Χ. αιώνα. Ο κατάλογος της Medinet Habu περιέχει πολλά ονόματα πόλεων, μεταξύ των οποίων 8 αναγνωρίστηκαν ως ονόματα πόλεων της αρχαίας Κύπρου (τα 7-12,20 και 21 του καταλόγου). Ένα απ' αυτά διαβάζεται ως Salomaski, που ταυτίστηκε από τους ειδικούς με το Σαλαμίς, το όνομα της κυπριακής πόλης. Βέβαια η ταύτιση (όπως και των άλλων 7 πόλεων της Κύπρου) δεν γίνεται αποδεκτή ομόφωνα και υπάρχουν αρκετές αμφιβολίες. Αλλά εάν δεχθούμε ότι η Salomaski της Medinet Habu είναι πράγματι η κυπριακή Σαλαμίς, αυτό σημαίνει ότι η πόλη ήταν ιδρυμένη τουλάχιστον από τις αρχές του 12ου ή τα τέλη του 13ου π.Χ. αιώνα, αν όχι πιο πριν. Εάν αυτό συνέβη, τότε η πόλη της Σαλαμίνος θα συνυπήρχε για κάποιο διάστημα με τη γειτονική Έγκωμη, μέχρι που η δεύτερη επισκιάστηκε από την πρώτη και τελικά εγκαταλείφθηκε. Το φαινόμενο αυτό παρουσιάζεται ξανά και στην περίπτωση της πόλης του Κιτίου και της γειτονικής της (άγνωστης) πόλης στην όχθη της αλυκής, που μόλις πρόσφατα άρχισε ν' αποκαλύπτεται.

Ή μήπως οι Αχαιοί άποικοι ονόμασαν (σωστότερα: μετονόμασαν) Σαλαμίνα την πόλη της Έγκωμης όταν ίσως εγκαταστάθηκαν μαζικά σ' αυτήν; Και μήπως η ονομασία Σαλαμίς μεταφέρθηκε στη νέα πόλη που κτίστηκε αργότερα εκεί κοντά; (όπως συνέβη, για παράδειγμα, με την αρχαία Πάφο πολύ αργότερα, που μετεφέρθη σε άλλη τοποθεσία οπότε πήρε η νέα πόλη την ονομασία της παλαιάς). Δεν μπορούμε να ξέρουμε. Αλλά υπάρχει πιθανότητα η Salomaski του αρχαίου αιγυπτιακού καταλόγου να ήταν η Έγκωμη/Σαλαμίς, που οπωσδήποτε υφίστατο κατά τον 13ο-12ο π.Χ. αιώνα και που, έτσι κι αλλιώς, αντικαταστάθηκε από τη (νέα;) Σαλαμίνα.

Πηγή:

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια