Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Εκτός έριδες μεταξύ Πτολεμαίων με επίκεντρο την Κύπρο, στις αρχαίες φιλολογικές πηγές αναφέρονται και διάφορες άλλες κατακριτέες πράξεις τους, σε σχέση πάντοτε προς το νησί.

Ο Παυσανίας (Ἑλλάδος Περιήγησις, 1.7,1) αναφέρει ότι ο Πτολεμαίος Φιλάδελφος είχε σκοτώσει τους αδελφούς του (απ’ όπου η κοροϊδευτική προσωνυμία «Φιλάδελφος»). Έναν απ’ αυτούς τον σκότωσε όταν τον υποπτεύθηκε ότι προσπαθούσε να ξεσηκώσει τους Κυπρίους σε επανάσταση (γύρω στο 277 π.Χ.). Αντίθετα, ο Πτολεμαίος Φιλομήτωρ δικαίωσε τον στρατηγό της Κύπρου Πτολεμαίο Μάκρωνα που τον είχαν κατηγορήσει οι αυλικοί για προδοσία, και του απέστειλε και πολλά χρήματα στην Κύπρο (Πολύβιος, Ἱστορίαι, 27.13.1-4). Λίγο αργότερα ο Πτολεμαίος Μάκρων προσχώρησε στον Αντίοχο τον Επιφανή, κι όταν απεκαλύφθη, αυτοκτόνησε.

Ο Διόδωρος Σικελιώτης αναφέρει μια ιδιαίτερα αισχρή κι εγκληματική πράξη του Πτολεμαίου Φύσκωνος στην Κύπρο. Όταν ο Φύσκων εξεδιώχθη από την Αίγυπτο, κατέφυγε στην Κύπρο μαζί με τον μικρό γιο του Πτολεμαίο Νέο Φιλοπάτορα. Όταν πληροφορήθηκε την οριστική εγκατάλειψή του από τη σύζυγο και αδελφή του Κλεοπάτρα Β΄, το 131 π.Χ., τότε ο Φύσκων σκότωσε τον μικρό γιο τους, τον διαμέλισε, έκλεισε το πτώμα του σ’ ένα κιβώτιο και το έστειλε στην Κλεοπάτρα στην Αλεξάνδρεια ως δώρο για τα γενέθλιά της!

Σε άλλη περίπτωση, όταν ο Πτολεμαίος Η΄ Σωτήρας ή Λάθυρος διαζεύχθηκε την σύζυγο και αδελφή του Κλεοπάτρα Δ΄ για να νυμφευθεί τη μικρότερη αδελφή τους Κλεοπάτρα Σελήνη, η εξοργισμένη Κλεοπάτρα Δ΄ κατέφυγε στην Κύπρο. Στο νησί άρχισε να συγκεντρώνει στρατεύματα για να πολεμήσει τον αδελφό και πρώην σύζυγο της. Πήγε επίσης για βοήθεια και στη Συρία, όπου όμως γνώρισε και παντρεύτηκε τον Αντίοχο Θ΄ και παρέμεινε εκεί. Τα στρατεύματα που είχε συγκεντρώσει στην Κύπρο τα πήρε μαζί της και τα έδωσε στον Αντίοχο ως προίκα!

Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της εποχής, που συνεχίστηκε και κατά τους χρόνους της ρωμαϊκής κυριαρχίας επί της Κύπρου, ήταν η κολακεία. Η κολακεία των Κυπρίων προς τους ισχυρούς, προκειμένου να εξασφαλίσουν καλύτερη μεταχείριση, ή ακόμη κι αυτή την ίδια την επιβίωση τους. Έτσι, κατά τα Ελληνιστικά χρόνια, απαντούμε το φαινόμενο της θεοποίησης Πτολεμαίων βασιλιάδων και βασιλισσών. Διάφοροι Πτολεμαίοι ανακηρύχθηκαν σε θεούς, ενώ βρίσκονταν βέβαια στην εξουσία, κτίστηκαν γι’ αυτούς ναοί στους οποίους και λατρεύονταν, με ύπαρξη και ιερατείου και των λοιπών συνακολούθων.

Η θεοποίηση διαφόρων Πτολεμαίων μαρτυρείται κι από επιγραφές αφιερωματικές, που βρέθηκαν σε διάφορα μέρη της Κύπρου.     

Ένα μέλος της οικογένειας των Πτολεμαίων, που από τα πρώτα αν όχι το πρώτο, θεοποιήθηκε και λατρεύτηκε ιδιαίτερα, ήταν η Αρσινόη Β΄ Φιλάδελφος, της οποίας το όνομα πήραν και τρεις πόλεις που είχαν ιδρυθεί στην Κύπρο. Επιγραφές που αναφέρονται σ’ αυτήν βρέθηκαν στο Κούριον, στην Παλαίπαφο, στους Χύτρους (Κυθρέα), στο Ιδάλιον (Δάλι) κ.α. Συνεπώς η λατρεία της ήταν παγκύπρια. Η ίδια λατρεύτηκε ως θεά και μαζί με τον σύζυγό της.

Ο Πτολεμαίος Γ΄ θεοποιήθηκε επίσης, όπως μαρτυρεί επιγραφή από το Κούριον στην οποία μνημονεύεται ως θεός Ευεργέτης.

Επίσης η δυναμική Κλεοπάτρα Γ΄ μνημονεύεται, σε επιγραφή από τη Σαλαμίνα, ως βασίλισσα Κλεοπάτρα θεά Ἀφροδίτη Εὐεργέτις. Ταυτίστηκε, δηλαδή, και μ’ αυτή την ίδια την Αφροδίτη.

Ως θεοί ἀδελφοί Φιλοπάτορες μνημονεύονται σε επιγραφές από την Πόλη Χρυσοχούς, την Παλαίπαφο και τη Σαλαμίνα ο Πτολεμαίος Δ΄ Φιλοπάτωρ και η αδελφή του Αρσινόη Γ΄. Πάλι λίγο αργότερα ο Πτολεμαίος Ε΄ και η Κλεοπάτρα Α΄ θεοποιήθηκαν κι αναφέρονται ως θεοί Ἐπιφανεῖς καί Εὐχάριστοι καί Λαπήθιοι σε επιγραφή από τη Λάπηθο. Στην περίπτωση αυτή η αναγνώριση και των δύο ως Λαπηθίων αποτελούσε μια επί πλέον τιμή. Ο Πτολεμαίος Ε΄ αναφέρεται ως θεός Ἐπιφανής και σε επιγραφή από το Μερσινάκι (περιοχή Σόλων).

Επιγραφές από την Παλαίπαφο και το Κούριον αναφέρουν ως θεόν και τον Πτολεμαίο Στ΄ Φιλομήτορα. Επίσης, επιγραφές από τη Σαλαμίνα, την Αμαθούντα, το Κούριον και την Παλαίπαφο, μνημονεύουν ως θεούς Φιλομήτορας τον Πτολεμαίο Στ΄ μαζί με την Κλεοπάτρα Β΄. Σε άλλες επιγραφές μαζί με τον Πτολεμαίο Στ΄ αναφέρεται ως θεός και ο Πτολεμαίος Ευπάτωρ, γιος του Πτολεμαίου Στ΄ και της Κλεοπάτρας Β΄.

Η θεοποίηση συνεχίστηκε κι αργότερα. Ως θεοί αναφέρονται σε επιγραφές κι ο περιβόητος Πτολεμαίος Η΄ Ευεργέτης Β΄ Φύσκων, μαζί με τις δυο αδελφές και διαδοχικά συζύγους του, την Κλεοπάτρα Β΄ και την Κλεοπάτρα Γ΄. Ακόμη, ως θεοί μαρτυρούνται σε επιγραφές ο Πτολεμαίος Θ΄ Λάθυρος και η Κλεοπάτρα Δ΄. Μάλιστα σε επιγραφή από την Παλαίπαφο μνημονεύεται και η ίδρυση Πτολεμαείου από την πόλη των Παφίων, δηλαδή ναού αφιερωμένου στον Πτολεμαίο Θ΄ Λάθυρο. Ως θεός Ἀλέξανδρος μνημονεύεται κι ο Πτολεμαίος Ι΄ Αλέξανδρος Α΄ , σε επιγραφή από την Παλαίπαφο.

(Βλέπε επίσης λήμματα Αρσινόη και Κλεοπάτρα, στα οποία γίνονται αναφορές σε όλες τις Αρσινόες και τις Κλεοπάτρες της οικογένειας των Πτολεμαίων που σχετίστηκαν με την Κύπρο).