Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το πραξικόπημα έγινε από την ελληνική στρατιωτική χούντα, που χρησιμοποίησε τα όργανά της στην Κύπρο, βασικά τους Ελλαδίτες αξιωματικούς που διοικούσαν την Εθνική Φρουρά καθώς και τα υπολείμματα της ΕΟΚΑ Β η οποία σε μεγάλο βαθμό είχε εξαρθρωθεί από τον Ιανουάριο του 1974 μετά το θάνατο του στρατηγού Γρίβα.  Κατ’ εντολή του ταξιάρχου Ιωαννίδη, διετάχθη από τον τότε αρχηγό των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων στρατηγό Γρηγόριο Μπονάνο. Αρχηγός του πραξικοπήματος στην Κύπρο ήταν ο Ελλαδίτης αξιωματικός ταξίαρχος Μ. Γεωργίτσης. Ωστόσο ο δικτάτορας Ιωαννίδης ήθελε, πάση θυσία, να σχηματιστεί μια κυβέρνηση από κυπριακές προσωπικότητες που ν’ αποκτήσει κάποια νομική υπόσταση. Ήδη από τις πρώτες ώρες του πραξικοπήματος οι Ελλαδίτες στρατιωτικοί στην Κύπρο άρχισαν ενέργειες για να βρουν τα άτομα εκείνα που προορίζονταν ως μέλη της νέας «κυβέρνησης». Ο Ιωαννίδης είχε, μάλιστα, προετοιμάσει ένα κατάλογο από διάφορα ονόματα Ελλήνων Κυπρίων που ήταν δυνατό ν’ αναλάβουν την προεδρία. Όμως όσοι απ’ αυτούς προσεγγίστηκαν, αρνήθηκαν ν’ αναλάβουν αυτό τον ρόλο. Ιδίως μάλιστα όταν έγινε γνωστό ότι ο Μακάριος δεν βρισκόταν θαμμένος στα ερείπια του προεδρικού μεγάρου.

Οι ώρες περνούσαν και πρόεδρος δεν ανευρίσκετο. Από την Αθήνα ο Ιωαννίδης πίεζε για σχηματισμό κάποιας «κυβέρνησης» στο νησί. Έτσι «ορκίστηκε» ως νέος «πρόεδρος» ο πρώτος που προσφέρθηκε. Ήταν ο Νίκος  Σαμψών, ιδιοκτήτης εφημερίδων, όπως η Μάχη  και παλαιός αγωνιστής του απελευθερωτικού αγώνα. Υπάρχει ωστόσο και η υποψία ότι η εκλογή του Σαμψών δεν ήταν τυχαία. Έστω και χωρίς να το γνωρίζει ο ίδιος, πιθανό να είχε επιλεγεί γιατί η τοποθέτησή του στην προεδρία εξυπηρετούσε γενικότερα κι ευρύτερα σχέδια: ως άνθρωπος που δεν έχαιρε καλής φήμης, αντίθετα μάλιστα, ήταν μόνιμος στόχος της τουρκικής προπαγάνδας, ως εκείνος που το 1963-64 είχε διαπράξει σφαγές κι εγκλήματα κατά των Τουρκοκυπρίων. Σε διάφορες συνεντεύξεις του πολύ αργότερα ο Νίκος Σαμψών δίνει και τη δική του εκδοχή για τα γεγονότα του 1974.

» Βίντεο Συνέντευξη στον Αντένα

Το "Υπουργικό"

Στις 16 Ιουλίου διορίστηκε το νέο Υπουργικό. Η πραξικοπηματική κυβέρνηση που ανακοίνωσε ο Νίκος Σαμψών ήταν: Ντίμης Δημητρίου, Υπουργός Εξωτερικών, Παντελής Δημητρίου, Υπουργός Εσωτερικών και Αμύνης, Κώστας Αδαμίδης, Υπουργός Δικαιοσύνης, Παναγιώτης Δημητρίου, Υπουργός Παιδείας, Κυριάκος Σαβεριάδης, Υπουργός Συγκοινωνιών και Έργων, Οδυσσέας Ιωαννίδης, Υπουργός Υγείας, Ανδρέας Νεοκλέους, Υπουργός Γεωργίας, Γιαννάκης Δρουσιώτης, Υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Άρης Χατζηγεωργίου, Υπουργός Εμπορίου, Ανδρέας Παρισινός Υφυπουργό Παρά τω Προέδρω, Σπύρος Παπαγεωργίου, Κυβερνητικός Εκπρόσωπος (ως διευθυντής Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών). Ο Νίκος Σαμψών και το υπουργικό του παραιτήθηκαν στις 23 Ιουλίου, τρείς μέρες μετά την Τουρκική Εισβολή.  

Αντιδράσεις  

Η ανάληψη της «προεδρίας» από τον Σαμψών δεν ήταν δυνατό να γίνει ανεκτή από την Τουρκία, κατ’ ουδένα λόγο. Εξάλλου και η αντίδραση διεθνώς, ιδίως εκ μέρους της Σοβιετικής Ένωσης και των συμμάχων της, δεν επρόκειτο να είναι καθόλου ευνοϊκή αλλά αντίθετα εχθρική προς τον Σαμψών. Έτσι, δεν θα υπήρχε σοβαρή αντίδραση — όπως και δεν υπήρξε — εκ μέρους των χωρών αυτών για στρατιωτική εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο. (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος-Αρχείο ΡΙΚ)

Ο Σαμψών έγινε, πάντως, «πρόεδρος» τη Δευτέρα απεύθυνε διάγγελμα στο Λαό και παρέμεινε για μια εβδομάδα. Σχημάτισε «κυβέρνηση» ενώ το πραξικόπημα επικρότησαν και βοήθησαν τα μέλη της ΕΟΚΑ Β΄ (περιλαμβανομένων κι εκείνων που απελευθερώθηκαν από τη φυλακή) και μερικοί φανατικοί ενωτικοί που πίστεψαν ότι είχε, επιτέλους, φθάσει η ποθητή στιγμή της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Ο Σαμψών το είχε πιστέψει επίσης. Ωστόσο στη δημοσιογραφική διάσκεψη που έδωσε ως «πρόεδρος», επανέλαβε (στο πολιτικό θέμα) ακριβώς τις θέσεις των κυβερνήσεων Μακαρίου. Την Πέμπτη 18 Ιουλίου 1974 η κυβέρνηση Σαμψών δίνει την πρώτη δημοσιογραφική διάσκεψη λέγοντας ότι η «επανάστασις» της Εθνικής Φρουράς δεν ανέτρεψε τη συνταγματική τάξη, ούτε την έννομη κατάσταση στην Κύπρο. Για τα θύματα των μαχών αναφέρει ότι πρόκειται απλά για μερικές δεκάδες νεκρούς και τραυματίες. Σε ερώτηση αν υπάρχει κίνδυνος τουρκικής εισβολής απαντά ότι δεν βλέπει να συντρέχει λόγος στρατιωτικής επέμβασης της Τουρκίας στην Κύπρο διακυρήττοντας την προσπάθεια της να εξευρεθεί ειρηνική λύση. Ήδη ο πρόεδρος της Βουλής Γλαύκος Κληρίδης  θα συνεχίσει τις συνομιλίας ως διαπραγματευτής. Ανακοίνωση που φέρει ως προέλευση το «Γραφείον της Ιεράς Σύνόδου», αναφέρει ότι «μετά την επελθούσαν εν τη νήσω πολιτικήν αλλαγήν» οι κ.κ Γενάδιος, Άνθιμος και Κυπριανός «επανήλθον από χθές εις τας έδρας αυτών και ανέλαβαν πλήρη την διοίκησιν των επισκοπικών αυτών θρόνων». Στο μεταξύ στο γραφείο του κ. Σαμψών καταφθάνουν συγχαρητήρια τηλεγραφήματα από τον Σύνδεσμο Αστυνομίας Κύπρου, τον ΑΠΟΕΛ, την Επαρχιακή Επιτροπή του Ενιαίου Κόμματος Λάρνακος, την ΕΣΕΑ, την ΣΕΚ κ.α.

Στην Νεα Υόρκη συνέρχεται εκτάκτως το Συμβούλιο Ασφαλείας, αλλά αναβάλλει τη συνεδρία του ύστερα από πρόσκληση ακολουθεί σύγκληση το Συμβουλίου Ασφαλείας και εγκρίνεται την επόμενη ψήφισμα για την κατάπαυση του πυρός στην Κύπρο και την αποχώρηση όλων των ξένων στρατευμάτων.

Ενώ στην Κύπρο οι πραξικοπηματίες σταθεροποιούνταν στην εξουσία, κι ενώ ο Μακάριος άρχιζε στο εξωτερικό αγώνα κατά του καθεστώτος της ελληνικής στρατιωτικής χούντας, μεθοδευόταν κιόλας το δεύτερο σκέλος της τραγωδίας: η Τουρκία πήρε αμέσως την απόφαση να εισβάλει στρατιωτικά στην Κύπρο. Ενώ ετέθη σε κίνηση ο στρατιωτικός της μηχανισμός κι άρχισαν πυρετωδώς οι προετοιμασίες, η πολιτική ηγεσία της χώρας, μ’ επικεφαλής τον πρωθυπουργό Μπουλέντ Ετζιεβίτ. προετοίμαζε το πολιτικό κλίμα για την τουρκική επιχείρηση. Η κυβέρνηση της Τουρκίας εκμεταλλεύθηκε το γεγονός ότι, με βάση τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου, ήταν μια των τριών χωρών που είχαν εγγυηθεί την ανεξαρτησία, την ακεραιότητα και το σύνταγμα της Δημοκρατίας της Κύπρου (βλέπε το κείμενο της Συνθήκης Εγγυήσεως στο λήμμα Ζυρίχης και Λονδίνου συμφωνίες). Ονόμασε την ενέργειά της «ειρηνευτική επιχείρηση» που δήθεν αποσκοπούσε στην επαναφορά της συνταγματικής τάξης στο νησί, ενώ διαλαλούσε ότι με τον Σαμψών στην εξουσία στην Κύπρο, κινδύνευαν άμεσα οι Τουρκοκύπριοι τους οποίους όφειλε να «προστατεύσει».

Η εισβολή της Τουρκίας στο νησί άρχισε λίγες μόνο μέρες αργότερα, την αυγή του Σαββάτου, 20 Ιουλίου του 1974, και μέχρι τα μέσα Αυγούστου ολοκλήρωσε την τραγωδία, υπό τα αδιάφορα βλέμματα της Ανθρωπότητας.

Ήδη από την πρώτη φάση της τουρκικής εισβολής κατέρρευσαν τόσο το 7χρονο δικτατορικό καθεστώς στην Ελλάδα, όσο και το καθεστώς των πραξικοπηματιών στην Κύπρο. Στην Κύπρο την προεδρία ανέλαβε ο πρόεδρος της Βουλής Γλαύκος Κληρίδης, ενώ στην Ελλάδα επανήλθε και σχημάτισε πολιτική κυβέρνηση ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.

Τύπος και Πραξικόπημα

Στις 19 Ιουλίου, 4 μέρες μετά το πραξικόπημα, κυκλοφόρησαν στην Κύπρο για πρώτη φορά οι κυπριακές εφημερίδες. Από τις επτά πρωινές και τη μια απογευματινή (ΑΓΩΝ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΜΑΧΗ, ΕΘΝΙΚΗ, ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ, ΧΑΡΑΥΓΗ, ΝΕΑ και ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ κυκλοφόρησαν μόνο οι ΑΓΩΝ, ΜΑΧΗ ΕΘΝΙΚΗ και ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ.

Η κυκλοφορία των εφημερίδων δεν ήταν τόσο εύκολη όσο ήταν μέχρι πριν από το πραξικόπημα. Οι δημοσιογράφοι ετοίμαζαν την έκδοση, έβγαζαν αντίγραφα της κάθε σελίδας και τα μετέφεραν στο Γραφείο Δημοσίων Πληροφοριών όπου ένας λογοκριτής, έκανε «διορθώσεις» ή πρόσθετε φράσεις όπως ήθελε και οι δημοσιογράφοι ήταν υποχρεωμένοι να τις τοποθετήσουν στα σχετικά ρεπορτάζ.
Οι εφημερίδες κυκλοφόρησαν και πάλι στις 20 Ιουλίου ή μάλλον τυπώθηκαν, αλλά το πρακτορείο εφημερίδων δεν πρόλαβε, παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις, να τις κυκλοφορήσει, γιατί από νωρίς το πρωί άρχισε η τουρκική εισβολή και κανένας δεν ενδιαφερόταν πλέον για τον κυπριακό τύπο. Αυτή τη μέρα κυκλοφόρησε και η εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, για τελευταία φορά.