Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η ποίηση του Πετράρχη, ιδιαίτερα η περίφημη ποιητική συλλογή του Canzoniere, άσκησε στους συμπατριώτες του τεράστια επίδραση. Με το πέρασμα του χρόνου η μαγεία της απλωνόταν και μεγάλωνε στην Ιταλία αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως στη Γαλλία, την Ισπανία και την Αγγλία. Οι Ιταλοί και οι ξένοι ποιητές προσπαθούσαν να γράψουν ποιήματα σύμφωνα με το πετραρχικό πρότυπο, συχνά αντιγράφοντας τους στίχους του αυτούσιους ή ελαφρά τροποποιημένους. Είναι χαρακτηριστικό ότι το αποκορύφωμα του Πετραρχισμού απαντάται τον 16ον αιώνα, δυο αιώνες μετά την εποχή του ποιητή. Κατά τον αιώνα αυτόν οι εκδόσεις των ποιημάτων του φθάνουν τις 167 ενώ των έργων του Δάντη μόνο τις 33. Τον ίδιον αιώνα οι πετραρχικοί ποιητές είναι αμέτρητοι, όπως και οι συλλογές των ποιημάτων τους, στις οποίες δίνουν συνήθως τον τίτλο Rime ή Rime d’ amore.

Ο Πετραρχισμός στην Κύπρο: Η Κύπρος στα χρόνια ακμής του Πετραρχισμού βρισκόταν κάτω από την εξουσία των Βενετών (1489-1571). Αλλά για τέσσερις περίπου αιώνες αποτελούσε ουσιαστικά προέκταση του ιπποτικού μεσαιωνικού κόσμου της Δύσης στην προσπάθειά του να σταθεροποιηθεί πολιτικά και στρατιωτικά στην ανατολική Μεσόγειο. Εξαιτίας της στενής επαφής της Κύπρου με τη δυτική Ευρώπη και κυρίως την Ιταλία, ήταν φυσικό να φθάνουν στο νησί και τα πνευματικά δημιουργήματα των μεγάλων Ιταλών λογοτεχνών.

Προϊόν της κίνησης του Πετραρχισμού στην Κύπρο υπήρξε και η ποιητική συλλογή που έχει διασωθεί και είναι σήμερα γνωστή με τον τίτλο Ρίμες Αγάπης. Το χειρόγραφο των ποιημάτων αυτών επισημάνθηκε στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας το 1873 από τον Κωνσταντίνο Σάθα, ο οποίος σκόπευε να το εκδώσει. Πρόκειται για ένα μικρό τετράδιο δυσανάγνωστο και ακρωτηριασμένο, χωρίς τίτλο, χωρίς όνομα συγγραφέα και χωρίς χρονολογία. Το κείμενο είναι καταγραμμένο χωρίς διαχωρισμό των λέξεων, χωρίς ορθογραφία, χωρίς τόνους, πνεύματα ή σημεία στίξεως. Στο χειρόγραφο υπάρχει στα λατινικά η σημείωση: Carmina amatoria Graeculi cuiusdam lingua graeco-vulgari conscripta (Ερωτικά ποιήματα κάποιου Γραικύλου γραμμένα στη λαϊκή ελληνική γλώσσα). Η πρώτη έκδοση ποιημάτων από το χειρόγραφο αυτό (περίπου το ένα τρίτο της έκτασης του, που περιλαμβάνει τα μισά ποιήματα) έγινε το 1881 από τον Γάλλο ελληνιστή Èmile Legrand. Αργότερα άλλοι δημοσίευσαν αποσπάσματα του χειρογράφου σε περιοδικά έντυπα.

Την πρώτη κριτική έκδοση ολόκληρου του έργου έκαμε το 1952 η Κυπρία Θέμις Σιαπκαρά - Πιτσιλλίδου στη μελέτη της ‘Le Pétrarquisme en Chypre. Poèmes d’ amour en dialecte chypriote, d’ après un manuscrit du 16e siècle’ . Δεύτερη έκδοση του έργου έγινε το 1975, ενώ το 1976 εκδόθηκε στα ελληνικά με τον τίτλο: Ο Πετραρχισμός στην Κύπρο. Ρίμες Αγάπης, από χειρόγραφο του 16ου αιώνα, με μεταφορά στην κοινή μας γλώσσα. Το χειρόγραφο των ποιημάτων δεν είναι αυτόγραφο του ποιητή αλλά αντίγραφο του πρωτότυπου και ανήκει στην περίοδο μεταξύ 1570 και 1582. Η σύνθεση των ποιημάτων τοποθετείται στην τελευταία 25ετία πριν από την τουρκική εισβολή και κατάκτηση της Κύπρου (1570). Τα ποιήματα δηλαδή γράφτηκαν από τον ποιητή, ο οποίος τα επεξεργαζόταν για πολλά χρόνια, ανάμεσα στα 1546 και 1570. Γλώσσα των ποιημάτων είναι η τοπική ελληνική διάλεκτος, η οποία είχε χρησιμοποιηθεί και προηγουμένως είτε ως διοικητικό όργανο (στα νομικά κείμενα των Ασσιζών) είτε ως λογοτεχνικό (στα κείμενα του Λεοντίου Μαχαιρά και του Γεωργίου Βουστρωνίου). Η γλώσσα αυτή χρησιμοποιήθηκε από τον ποιητή με τρόπο συγκροτημένο, πλούσια σε λεξιλόγιο και διαλεκτικές εκφράσεις, που μαρτυρούν τη γλωσσική και λογοτεχνική καλλιέργεια του ποιητή.

Οι Ρίμες Αγάπης αποτελούνται από 156 ποιήματα, τα περισσότερα σταθερής μορφής, όπως συνηθιζόταν στην ιταλική Αναγέννηση και τον 16ον αιώνα. Είναι πιθανόν το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής (η Θέμις Σιαπκαρά - Πιτσιλλίδου γράφει ότι μπορεί και όλη η συλλογή) να είναι μια δημιουργική μετάφραση μιας ιταλικής ανθολογίας. Τα μεταφρασμένα ποιήματα της συλλογής προέρχονται από τους ακόλουθους Ιταλούς ποιητές: Francesco Petrarca (10), Ludovico Ariosto (1), Pietro Bembo (2), Bernardo Cappello (1), Baldassar Castiglione (1), Nicolo Delfino (2), Jacopo Sannazzaro (5), Panfilo Sasso (1), Serafino dall’ Aquila (6), Antonio Tibaldeo (1). To όνομα του ποιητή παραμένει άγνωστο. Εν τούτοις είναι βέβαιο ότι ο δημιουργός των ερωτικών ποιημάτων που αποτελούν τις Ρίμες Αγάπης είναι Κύπριος.

Με τις Ρίμες Αγάπης εμφανίζονται τα πρώτα σονέτα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, οι πρώτες οττάβες, οι πρώτες τερτσίνες, οι πρώτες εξάστιχες και τετράστιχες στροφές και άλλες μετρικές μορφές, που δεν είχαν παρουσιαστεί ξανά στη νεοελληνική ποίηση. Το έργο του Κύπριου ποιητή με το οποίο η Κύπρος συμμετέχει, πρώτη σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο, στη μεγάλη πνευματική κίνηση του Πετραρχισμού στην Ευρώπη, θα μπορούσε να έχει πλούσια συνέχεια αν δεν διακοπτόταν από την τουρκική κατάκτηση του 1570.

Κατά τον Κωνσταντίνο Σάθα (Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, Β΄, 1873, σ. ρμε΄) κι άλλη συλλογή ερωτικών ποιημάτων από την Κύπρο βρίσκεται σε κώδικα της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης της Βενετίας κι ανήκει, χρονολογικά, στον 16ο αιώνα. Πρόκειται για συλλογή ερωτικών ποιημάτων του Ζαχαρία Βουστρωνίου (μέλους της γνωστής οικογένειας των Βουστρωνίων στην οποία ανήκε κι ο γνωστός Κύπριος χρονογράφος του 15ου αιώνα). Κατά τον Σάθα, που μελέτησε τον σωζόμενο στη Βενετία κώδικα, ο Ζαχαρίας Βουστρώνιος συνέγραψεν εἰς κυπριακόν ἰδίωμα συλλογήν ἐρωτικῶν ποιημάτων, ἀπομιμηθείς ἐν τοῖς πλείστοις τόν Πετράρχην.