Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Τρεις είναι οι κύριες επαναστάσεις των Κυπρίων προς απαλλαγή του νησιού τους από την περσική κυριαρχία, που μνημονεύονται στις αρχαίες φιλολογικές πηγές. Μάλιστα οι δυο απ' αυτές, που ήσαν και οι σοβαρότερες, έγιναν με ελληνική υποστήριξη.

Πρώτη ήταν η σχεδόν καθολική κυπριακή εξέγερση του 499-8 π.Χ., με αρχηγό τον πρίγκιπα Ονήσιλο της Σαλαμίνος, που είχε καταλάβει την εξουσία στην πόλη αυτή αφού εξεθρόνισε τον φιλοπέρση αδελφό του, τον βασιλιά Γόργο. Στην επανάσταση συμμετείχαν όλες σχεδόν οι κυπριακές πόλεις (πλην της Αμαθούντος). Η επανάσταση αυτή συνδυάστηκε προς την επανάσταση των Ιώνων, μάλιστα οι ιωνικές πόλεις ενίσχυσαν τους Κυπρίους με ναυτικό που κατατρόπωσε τις δυνάμεις των Περσών σε ναυμαχία στ' ανοικτά της Σαλαμίνος. Η αποτυχία της επανάστασης οφείλετο σε αποστασία, την ώρα της κρίσιμης μάχης, των στρατευμάτων από το Κούριον και των αρμάτων από την ίδια την Σαλαμίνα. Λεπτομέρειες για την επανάσταση και τον πόλεμο βλέπε στο λήμμα Ονήσιλος. Βλέπε επίσης λήμμα Αρτύβιος.

Μετά την ήττα των Κυπρίων (για την οποία γίνεται λόγος και στο λήμμα Σαλαμίς, κεφάλαιο για την ιστορία της πόλης), οι Πέρσες τιμώρησαν σκληρά τους πρωταίτιους. Δυο τουλάχιστον κυπριακές πόλεις, οι Σόλοι και η Πάφος, είχαν συνεχίσει την αντίσταση και υπέκυψαν μόνο ύστερα από σκληρή και μακρά πολιορκία (λεπτομέρειες δίνονται στα κεφάλαια για την ιστορία των δυο πόλεων, στα αντίστοιχα λήμματα Πάφος και Σόλοι). Προς καταστολή της κυπριακής επανάστασης, τους Πέρσες βοήθησαν με τον στόλο τους οι Φοίνικες.

Δεύτερη επανάσταση κατά των Περσών, που πέρασε από διάφορα στάδια, απετέλεσαν οι πολεμικές ενέργειες του βασιλιά της Σαλαμίνος Ευαγόρα Α' (5ος-4ος π.Χ. αιώνας).  Όπως κι ο Ονήσιλος, έτσι κι ο Ευαγόρας δοκίμασε να συνενώσει όλες τις κυπριακές πόλεις στον αγώνα κατά των Περσών. Ο Ευαγόρας, που είχε ιδιαίτερα στενές σχέσεις με την Αθήνα, διεξήγαγε πολύχρονους πολέμους κατά των Περσών, στην Κύπρο κι εκτός αυτής, εξασφαλίζοντας και ξένη υποστήριξη (λ.χ. από την Αίγυπτο). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Πέρσες, προκειμένου να καταβάλουν τον Ευαγόρα, χρησιμοποίησαν εναντίον του και Έλληνες μισθοφόρους (Ισοκράτης, Πανηγυρικός, 134-136). Πλήγμα, επίσης, κατά των προσπαθειών του Ευαγόρα απετέλεσε η σύναψη της Ανταλκιδείου* ειρήνης διά της οποίας οι Έλληνες αναγνώριζαν την κυριαρχία του Αρταξέρξη επί της Κύπρου (386 π.Χ.). Γενικά για τις προσπάθειες του Ευαγόρα βλέπε στο λήμμα Ευαγόρας όπου γίνονται παραπομπές και σε άλλα λήμματα.

Μια τρίτη επανάσταση των κυπριακών πόλεων κατά της περσικής κυριαρχίας αναφέρεται ότι συνέβη το 351 π.Χ. Τα γεγονότα διασώζει ο Διόδωρος Σικελιώτης (Βιβλιοθήκη Ιστορική, 16.40, 16.41). Ο Διόδωρος αναφέρει ότι επαναστάτησαν τότε και τα εννέα κυπριακά βασίλεια (που για πρώτη φορά αναφέρεται ότι είχαν όλα ακολουθήσει κοινή πολιτική), ακολουθώντας παρόμοιες εξεγέρσεις κατά των Περσών που είχαν σημειωθεί στην Αίγυπτο και στη Φοινίκη. Ο Πέρσης βασιλιάς Αρταξέρξης ο Ώχος έστειλε κατά των Κυπρίων στρατιωτικές δυνάμεις από την Καρία με στρατηγούς έναν Αθηναίο, τον Φωκίωνα*. κι έναν Κύπριο, τον πρώην βασιλιά της Σαλαμίνος Ευαγόρα Β'*, που είχε εκθρονιστεί από τον Πνυταγόρα* κι είχε καταφύγει στους Πέρσες. Τις δυνάμεις από την Καρία ενίσχυσαν και πάρα πολλοί «εθελοντές» από την Κιλικία και τη Συρία που συμμετείχαν με την ελπίδα του κέρδους από τις λεηλασίες. Η επανάσταση των Κυπρίων κατεστάλη, και από τις κυπριακές πόλεις μόνο η Σαλαμίς άντεξε την πολιορκία που τελικά λύθηκε με τον διορισμό του εκθρονισμένου Ευαγόρα Β' ως σατράπη στην Ασία.