Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ολόκληρη η βόρεια πεδιάδα πλάτους 1-3 χιλιομέτρων καλύπτεται από τον Σχηματισμό της Κερύνειας και από σειρά θαλάσσιων και χερσαίων αναβαθμίδων πλειστοκαινικής ηλικίας. Ο Σχηματισμός της Κερύνειας αντιστοιχεί προς τον Σχηματισμό Αθαλάσσας της Μεσαορίας και αποτελείται από απολιθωματοφόρο ασβεστολιθικό ψαμμίτη με κατά τόπους στρώσεις κοραλλιογενούς ασβεστόλιθου. Σχηματίζει μια στενή ασυνεχή λωρίδα πάχους 10 περίπου μέτρων που εκτείνεται καθ' όλο το μήκος της ακτής. Ο Σχηματισμός καλύπτει με ασυμφωνία παλαιότερους σχηματισμούς (κυρίως τον φλύσχη Κυθρέας) και καλύπτεται σε ορισμένες περιοχές από νεότερες αναβαθμίδες.

Οι αναβαθμίδες, θαλάσσιες ή χερσαίες, έχουν σχηματισθεί σε διάφορα υψόμετρα καθ' όλη την έκταση της πεδιάδας. Οι θαλάσσιες αναβαθμίδες αποτελούνται από ασβεστολιθικούς ψαμμίτες, άμμους, μάργες και κροκαλοπαγή ενώ οι χερσαίες συνίστανται κυρίως από κροκάλες, λατύπες και κορήμματα. Στις αναβαθμίδες αυτές, ανάλογα με την τυπική εμφάνισή τους, δόθηκαν διάφορα ονόματα όπως Κερύνειας, Κάρκας, Αγίου Επικτήτου κλπ.

Σε ορισμένες περιοχές οι πιο πάνω Σχηματισμοί αποκόπτονται από μικρές κοιλάδες, κατά μήκος των οποίων εναπετέθησαν αλλουβιακές αποθέσεις, όπως χαλίκια, άμμος, ιλύς και πηλός.

Η ανάδυση της πεδιάδας της Κερύνειας είναι άμεσα συνυφασμένη με την ορογένεση του Πενταδάκτυλου και γενικά της υπόλοιπης Κύπρου, συμπληρώθηκε δε κατά τη διάρκεια του Πλειστοκαίνου.

Γ. Παράκτιες πεδιάδες νότιας και νοτιοδυτικής Κύπρου: Οι παράκτιες πεδιάδες της νότιας και νοτιοδυτικής Κύπρου αποτελούνται κυρίως από πλειστοκαινικής ηλικίας σχηματισμούς και αλλουβιακές προσχώσεις που καλύπτουν με ασυμφωνία παλαιότερους σχηματισμούς της ιζηματογενούς σειράς του Τροόδους.

Η πεδιάδα Λάρνακας-Βασιλικού καλύπτεται κυρίως από θαλάσσιες αναβαθμίδες και αλλουβιακές αποθέσεις. Στα υψηλότερα επίπεδα προς την ενδοχώρα και συνήθως πέραν του υψομέτρου των 60 μέτρων, εμφανίζονται τα πετρώματα της ιζηματογενούς σειράς του Τροόδους και ειδικότερα οι κρητίδες των Λευκάρων και της Πάχνας, οι υφαλογενείς ασβεστόλιθοι της Κορωνιάς και σε αρκετές περιοχές όπως στο Μαρώνι και τον Ψεματισμένο, κοιτάσματα γύψου.

Στην περιοχή Λάρνακας-Τερσεφάνου-Κιτίου επικρατεί η θαλάσσια αναβαθμίδα ύψους 9-12 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Αποτελείται από βιοκλαστικό ασβεστολιθικό ψαμμίτη, ψαμμιτοκροκαλοπαγή, άμμο και ιλύ. Είναι πλουσιότατη σε απολιθώματα, ιδιαίτερα οστράκων μαλακίων, μεταξύ των οποίων χαρακτηριστικά απολιθώματα της Τυρρηνίου εποχής, δηλαδή 50.000 - 100.000 χρόνων. Σε αρκετές περιπτώσεις ο σχηματισμός αυτός καλύπτεται από αλλουβιακές αποθέσεις του ποταμού Τρέμιθου.

Δυτικότερα του Κιτίου προς την περιοχή Μαζωτού και μέχρι το Ζύγι, επικρατεί μια δεύτερη θαλάσσια αναβαθμίδα ύψους 12 περίπου μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Συνίσταται κυρίως από κροκαλοπαγή, ψαμμίτες, ασβεστολιθικούς ψαμμίτες και άμμο. Όπως και στην προηγούμενη περίπτωση, τα πετρώματα της αναβαθμίδας είναι πλουσιότατα σε απολιθώματα, κυρίως όστρακα ελασματοβραγχίων, γαστεροπόδων και εχινοειδών. Σε υψηλότερα τοπογραφικά επίπεδα στην περιοχή Μαρωνιού-Μαρί, εμφανίζεται ο Σχηματισμός της Αθαλάσσας ο οποίος καλύπτεται μερικώς από μια τρίτη θαλάσσια αναβαθμίδα ύψους 37 περίπου μέτρων. Αυτή συνίσταται κυρίως από κροκαλοπαγή και άμμο.

Οι σχηματισμοί των θαλάσσιων αναβαθμίδων σε πλείστες περιπτώσεις καλύπτονται από σύγχρονες αποθέσεις των ποταμών Πούζη, Ξεροπόταμου, Πεντάσχοινου, Μαρωνιού και Βασιλικού.

Η πεδιάδα της Λεμεσού και της χερσονήσου του Ακρωτηρίου αποτελεί μέρος ενός σύγκλινου του οποίου ο άξονας έχει διεύθυνση Ανατολή-Δύση και εντοπίζεται κάτω από τη λίμνη του Ακρωτηρίου. Το υπόβαθρο της χερσονήσου αποτελείται από την ιζηματογενή σειρά του Τροόδους και ιδιαίτερα τους Σχηματισμούς των Λευκάρων και της Πάχνας οι οποίοι εντοπίσθηκαν σε γεωτρήσεις και έχουν πάχος πέραν των 1.300 μέτρων. Ο Σχηματισμός της Πάχνας εμφανίζεται επίσης κατά μήκος της ακτής μεταξύ των ακρωτηρίων Γάτας και Ζευγάρι καθώς επίσης στο βόρειο μέρος της χερσονήσου πλησίον των χωριών Επισκοπής, Ερήμης και Κολοσσιού. Οι κρητίδες και μάργες της Πάχνας καλύπτονται με ασυμφωνία από τους νεότερους Σχηματισμούς της Λευκωσίας και Αθαλάσσας οι οποίοι, όπως και στην υπόλοιπη Κύπρο, αποτελούνται από μάργες και ασβεστολιθικούς ψαμμίτες.

Ο Σχηματισμός της Λευκωσίας (μάργες και ψαμμιτικές μάργες), εμφανίζεται νότια και νοτιοανατολικά του χωριού Ακρωτήρι ενώ της Αθαλάσσας και ιδιαίτερα ο ασβεστολιθικός ψαμμίτης που έχει πάχος 40 περίπου μέτρα, καλύπτει τους λόφους πλησίον των χωριών Τραχωνιού, Κολοσσιού και Ζακακίου. Μέρος των σχηματισμών αυτών, όπως και όλοι οι παλαιότεροι, καλύπτεται από αποθέσεις αμμοχαλίκων και σύγχρονες προσχώσεις των ποταμών Κούρη και Γαρύλλη. Το πάχος των νεότερων αυτών σχηματισμών κυμαίνεται μεταξύ 15 και 60 μέτρων.

Η εύφορη πεδιάδα της νοτιοδυτικής Κύπρου ή Πάφου που εκτείνεται από τα Κούκλια, την αρχαία Παλαίπαφο, μέχρι τον Αγιο Γεώργιο της Πέγειας, καλύπτεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από πλειστοκαινικούς και σύγχρονους ιζηματογενείς σχηματισμούς. Οι σχηματισμοί αυτοί υπέρκεινται αρχαιοτέρων σχηματισμών της ιζηματογενούς σειράς του Τροόδους, ιδιαίτερα της Πάχνας, και του Συμπλέγματος των Μαμωνιών. Αμφότερες οι σειρές εμφανίζονται είτε βορειότερα σε ψηλότερες τοπογραφικά περιοχές, είτε μέσα στην πεδιάδα, συνήθως στη βάση φυσικών τομών όπως στους κρημνούς και τις κοίτες των ποταμών.

Η παραλιακή ζώνη του ανατολικού τμήματος της πεδιάδας που καλύπτει την περιοχή Κούκλια-Κολώνη συνίσταται βασικά από σύγχρονες προσχώσεις των ποταμών Ξεροπόταμου και Έζουσα, όπως χαλίκια, άμμο και ιλύ. Οι αποθέσεις αυτές καλύπτουν τους πλειστοκαινικής ηλικίας σχηματισμούς της Αθαλάσσας, του Συνάγματος και των θαλάσσιων αναβαθμίδων οι οποίοι εμφανίζονται στη βορειότερη ζώνη της πεδιάδας μεταξύ Μανδριών και Αχέλειας. Οι ίδιοι σχηματισμοί επεκτείνονται δυτικά και καλύπτουν ολόκληρη την πεδιάδα μέχρι την Μάα. Εξαίρεση αποτελούν μικρές εμφανίσεις του Συμπλέγματος των Μαμωνιών που ανευρίσκονται διασκορπισμένες σε ολόκληρο το δυτικό τμήμα της πεδιάδας. Τα πετρώματα αυτά είναι συνήθως σερπεντινίτες με μικρό ποσοστό λαβών και χαλαζιακών ψαμμιτών.

Ο επικρατέστερος σχηματισμός της πεδιάδας είναι ο Σχηματισμός της Αθαλάσσας που, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, αποτελείται από ασβεστολιθικό ψαμμίτη και μάργες. Σε ορισμένες περιοχές τη βάση του Σχηματισμού κατέχει στρώμα κροκαλοπαγών που είναι προϊόν διάβρωσης των Σχηματισμών του Τροόδους και των Μαμωνιών.

Η επιφάνεια του ασβεστολιθικού ψαμμίτη συνήθως καλύπτεται από καφκάλλα και λεπτές στρώσεις αλλουβιακών αργίλλων. Σε ορισμένες δε τοποθεσίες καλύπτεται από λεπτό στρώμα αμμοχαλίκων συνδεδεμένων μεταξύ τους με ασβεστολιθικό υλικό. Ολόκληρο δε το πάχος των σχηματισμών αυτών είναι 15-20 μέτρα. Τέλος, κατά μήκος της ακτής εκτός από την άμμο της παραλιακής ζώνης, ανευρίσκονται σε αρκετές τοποθεσίες, ιδιαίτερα στην ανατολική πλευρά της Πάφου, θίνες από άμμο πάχους 10-12 μέτρων.