Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Τα λαμπρά μοναστηριακά οικοδομήματα του αββαείου αποτελούν θαυμάσιο παράδειγμα γοτθικού ρυθμού μοναστηριακής αρχιτεκτονικής.

Το μοναστήρι βρίσκεται κτισμένο στην άκρη φυσικού βραχώδους γκρεμού (βόρεια πλευρά) βάθους πέραν των 30 μέτρων. Ο γκρεμός αυτός εξασφάλιζε την άμυνα του αββαείου από τα βόρεια. Στις άλλες πλευρές η άμυνα εξασφαλιζόταν με την ύπαρξη τεχνητής τάφρου και αμυντικού τείχους που περιέβαλλε το αββαείο.

Η είσοδος του αββαείου ήταν μεγαλόπρεπη και βρισκόταν στο νότιο άκρο της δυτικής πλευράς του. Ήταν αψιδωτή κι είχε στις δυο πλευρές της άλλες μικρότερες θύρες, εκοσμείτο δε με γλυπτές παραστάσεις. Σε κατοπινό στάδιο, ίσως τον 14ο αιώνα, κτίστηκε πάνω από την είσοδο ένας πύργος για να στεγάσει τον μηχανισμό κινητής γέφυρας κι είχε ενωθεί με το αμυντικό τείχος του αββαείου του οποίου σώζεται τμήμα μόνο.

Ναός αφιερωμένος στην Παναγία

Η είσοδος οδηγεί σε προαύλιο, κι απέναντί της ευρίσκεται ο ναός. Ο ναός, αφιερωμένος στην Παναγία, χρονολογείται στον 13ο αιώνα κι αποτελεί το αρχαιότερο από τα σωζόμενα σήμερα οικοδομήματα του αββαείου. Μπροστά από τον ναό υπάρχει πρόστωον και πάνω απ’ αυτό βρίσκεται το κωδωνοστάσιο. Στο βόρειο άκρο του προστώου υπάρχει σαρκοφάγος, ενώ απομεινάρια άλλων δύο ευρίσκονται στο νότιο άκρο. Η μία απ’ αυτές ίσως είχε χρησιμοποιηθεί για την ταφή του Μπαλιάν ντ’ Ιμπελέν, σινεσκάρδου της Κύπρου και μέλους της μεγάλης οικογένειας των Ιβελίνων, που είχε ταφεί στο αββαείο το 1309. Η δεύτερη ανήκε σε άλλο (άγνωστο) επίσημο πρόσωπο που είχε ταφεί το 1344. Σε διάφορα σημεία του προστώου τα διακοσμητικά στοιχεία περιλαμβάνουν υπολείμματα τοιχογραφιών, θυρεούς, μορφές προφητών και ευαγγελιστών κ.α.

Ο ναός είναι τρίκλιτος. Τα κλίτη χωρίζονται από δυο σειρές εκ τεσσάρων κιόνων. Αψίδες οδηγούν από το κεντρικό στα πλαϊνά κλίτη και καταλήγουν σε αγκώνες επί των κιόνων που υποβαστάζουν την θολωτή οροφή του ναού κατά τρόπο πρωτότυπο. Οι νευρώσεις των σταυροθολίων καταλήγουν σε τετράγωνες πλάκες που στηρίζονται σε ραβδωτούς αγκώνες οι οποίοι σχηματίζουν στο άκρο τους λεπτούς κυλινδρικούς κλάδους διακοσμημένους με αντεστραμμένα ανθύλια. Τα κιονόκρανα είναι γαλλικού ρυθμού του 13ου αιώνα. Φωταγωγοί θυρίδες ανοίγουν πάνω από τις αψίδες, επειδή τα πλάγια κλίτη έχουν επίπεδη στέγη με αποτέλεσμα το εσωτερικό να είναι μικρότερο παρά τα συνηθισμένα παρόμοια γοτθικά οικοδομήματα στην Ευρώπη. Τα παράθυρα περιβάλλονται από διακοσμημένο διπλό πλαίσιο που φέρει ανεξάρτητους κιονίσκους και κιονόκρανα με ανάγλυφες ραβδώσεις και φυλλώματα. Παρόμοια είναι και τα παράθυρα στον ανατολικό τοίχο του ιερού. To ιερόν είναι τετραγωνικού σχήματος. Στον νότιο τοίχο του σώζονται ίχνη γραπτού τετραγώνου μεταλλίου μέσα στο οποίο είναι ζωγραφισμένη η μορφή του αγίου Ιακώβου, που χρονολογείται (όπως και οι τοιχογραφίες του προστώου) στον 14ο αιώνα.

Βόρεια του ιερού, κι ενωμένο μ’ αυτό, βρίσκεται το διακονικόν που συγκοινωνεί με θύρα με το βόρειο κλίτος του ναού. Το διακονικόν είναι ορθογωνίου σχήματος. Δυτικότερα, μικρή θύρα οδηγεί σε ελικοειδή κλίμακα που οδηγούσε στην οροφή του ναού όπου βρισκόταν το θησαυροφυλάκιο. Αυτό είναι κτισμένο πάνω από το βόρειο κλίτος του ναού. Είναι θολωτή μικρή αίθουσα με δυο κλίτη και σταυροθόλια που καταλήγουν σε χωνοειδείς αγκώνες. Στους τοίχους υπάρχουν μικρά τετράγωνα ερμάρια.

Κοντά στο θησαυροφυλάκιο βρίσκονται δυο κλίμακες που οδηγούσαν σε άλλα οικοδομήματα τα οποία όμως δεν σώζονται. Επρόκειτο μάλλον για μια αποθήκη και ένα διώροφο κτίριο.

Μοναστηριακά κτίρια

Τα διάφορα μοναστηριακά κτίρια βρίσκονται βόρεια του ναού, γύρω από ένα αψιδωτό περιστώον στο οποίο οδηγεί μια θύρα από το προαύλιο του ναού. Το περιστώον κτίστηκε τον 14ο αιώνα. Η νότια στοά του ενώνεται με τον βόρειο τοίχο του ναού που διαρρυθμίστηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να υποβαστάζει και τη στέγη της νότιας στοάς. Εκτός από τη δυτική στοά, οι υπόλοιπες τρεις στοές του τετράπλευρου περιστώου σώζονται. Οι νευρώσεις των σταυροθολίων προς την εσωτερική πλευρά της νότιας στοάς καταλήγουν σε γλυπτές τετράγωνες πλάκες που στηρίζονται σε γλυπτούς αγκώνες. Η γλυπτική διακόσμηση είναι ποικίλη και περιλαμβάνει φυλλώματα, ανθρώπινες μορφές, ζώα κ.α. στοιχεία. Οι αγκώνες των σταυροθολίων της ανατολικής στοάς φέρουν εναλλασσόμενες ανά τρεις γλυπτές κεφαλές ανθρώπων και ζώων. Τα σταυροθόλια προς την ανοικτή πλευρά της βόρειας στοάς στηρίζονται σε κιονίσκους με κυματοειδή επιφάνεια και επίπεδη κορυφή επί της οποίας βρίσκονται κιονόκρανα με ανάγλυφο διάκοσμο από φυλλώματα, γαλλικού ρυθμού του 14ου αιώνα. Οι νευρώσεις των σταυροθολίων φέρουν κλείδες στα σημεία τομής. Οι κλείδες είναι κυλινδρικές και διακοσμημένες κυρίως με ανθύλια, εκτός των δυο γωνιαίων της δυτικής στοάς, που φέρουν το οικόσημο των Λουζινιανών.

Βλέπε λήμμα: Λουζινιανοί

Στη βορειοδυτική γωνιά του περιστώου υπάρχει μαρμάρινος νιπτήρας μέσα στον οποίο βρίσκεται μαρμάρινη γλυπτή σαρκοφάγος του 2ου μ.Χ. αιώνα.

Στα βόρεια του περιστώου βρίσκεται η τραπεζαρία, της οποίας η κύρια είσοδος βρίσκεται πίσω από τον νιπτήρα. Στο υπέρθυρο της κυρίας εισόδου υπάρχουν γλυπτά οικόσημα: του βασιλείου των Ιεροσολύμων στο κέντρο, του βασιλικού οίκου της Κύπρου στ’ αριστερά και της οικογένειας των Λουζινιανών στα δεξιά. Η τραπεζαρία είναι μεγάλη ορθογώνια μεγαλοπρεπής θολωτή αίθουσα με έξι σταυροθόλια. Στον δυτικό της τοίχο μια θύρα την ενώνει με το μαγειρείο. Στο ανατολικό άκρο του βόρειου τοίχου μικρή θύρα οδηγούσε σε κλίμακα που, μέσα από τον τοίχο, έφερε στον άμβωνα. Από τον άμβωνα διαβάζονταν εκκλησιαστικά αποσπάσματα κατά την ώρα που οι μοναχοί έτρωγαν. Για να φάνε οι μοναχοί κάθονταν σε θρανία, ίχνη των οποίων διατηρούνται στους τοίχους της τραπεζαρίας. Το κάθισμα στον ανατολικό τοίχο βρισκόταν ψηλότερα από τα άλλα και φαίνεται ότι εκεί ήταν η θέση του ηγουμένου. Στο άνω τμήμα του ανατολικού τοίχου της τραπεζαρίας υπάρχει ρόδακας που φώτιζε την αίθουσα από τα ανατολικά.

Στα ανατολικά του περιστώου βρίσκονται άλλες αίθουσες. Το μεγαλύτερο, βόρειο, τμήμα τους είχε υπόγεια μεγάλη αίθουσα που εχρησιμοποιείτο, πιθανότατα, ως εργαστήριο. Πάνω από τη μεγάλη αυτή αίθουσα βρίσκονταν οι κοιτώνες. Μια θύρα στον ανατολικό τοίχο της υπόγειας αίθουσας οδηγούσε σε άλλες, μη σωζόμενες, εγκαταστάσεις βοηθητικές. Άλλη θύρα στον βόρειο τοίχο οδηγούσε σε δωμάτιο που δεν σώζεται.

Το νότιο τμήμα της ανατολικής πλευράς αποτελείται από τετράγωνο δωμάτιο που αποτελούσε το συνοδικόν. Στο κέντρο υπήρχε μαρμάρινος κίονας με κιονόκρανο (σήμερα δεν βρίσκεται πλέον εκεί) που υποβάσταζε τον θόλο και ανήκε μάλλον σε πρωτοβυζαντινή εκκλησία απ’ όπου και μεταφέρθηκε εκεί. Στο συνοδικόν υπήρχαν λίθινα θρανία κατά μήκος των τοίχων, για τις συσκέψεις που γίνονταν. Σώζονται οι επτά από τους οκτώ αγκώνες που στηρίζουν τις βάσεις των σταυροθολίων του συνοδικού, με ποικίλες γλυπτές διακοσμήσεις και παραστάσεις.

Οι κοιτώνες κατελάμβαναν όλο το μήκος της ανατολικής πλευράς του οικοδομήματος (συνοδικόν και εργαστήριο). Σήμερα σώζεται ο δυτικός τοίχος των κοιτώνων, χωρισμένος σε επτά τμήματα (δωμάτια). Στο καθένα υπήρχε εντοιχισμένο ερμάρι. Επρόκειτο για μεγαλόπρεπο κτίριο που προσεγγιζόταν με θολωτή αίθουσα.

Στη βόρεια πλευρά της οροφής του περιστώου υπήρχε κλίμακα, υπολείμματα της οποίας σώζονται. Αυτή οδηγούσε στην οροφή της τραπεζαρίας απ’ όπου άλλη κλίμακα, που επίσης σώζονται υπολείμματά της, οδηγούσε στην οροφή των κοιτώνων.

Στο δυτικό τμήμα, μπροστά από τη δυτική πλευρά του περιστώου, υπήρχε αυλή που εξυπηρετούσε τις ανάγκες του μαγειρείου. Τα κτίρια του μαγειρείου βρίσκονταν στο δυτικό άκρο της βόρειας πλευράς του όλου συμπλέγματος. Μεταξύ της τραπεζαρίας και του μαγειρείου υπήρχαν αποχωρητήρια.

Κάτω από τη θύρα που ενώνει το μαγειρείο με την τραπεζαρία υπάρχει κλίμακα που οδηγεί σε θολωτή υπόγεια κρύπτη. Πρόκειται για ευρύχωρη δίκλιτη αίθουσα όπου αποθηκεύονταν διάφορα προϊόντα των κτημάτων του αββαείου.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια