Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οι υδάτινοι πόροι της επαρχίας, επιφανειακοί και υπόγειοι, εμπλουτίζονται κάθε χρόνο αποκλειστικά από τη βροχόπτωση.

 

Οι επιφανειακοί υδάτινοι πόροι είναι το σύνολο του νερού των ποταμών, των λιμνών, των ελών, των πηγών κλπ. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνεται και το σύνολο του νερού που αποθηκεύεται στα φράγματα.

 

Οι υπόγειοι υδάτινοι πόροι είναι το σύνολο της ποσότητας του νερού που υπάρχει αποθηκευμένο στο υπέδαφος, μέσα σε κατάλληλα στρώματα που λέγονται υδροφόρα.

 

Α. ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟΙ ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ

 

α) Ποταμοί: Οι ποταμοί που ρέουν στην επαρχία πηγάζουν από τα βουνά του Τροόδους και συνήθως ρέουν από τον Δεκέμβρη μέχρι τον Μάη. Οι μεγαλύτεροι από αυτούς είναι ο Διαρίζος (42 χιλιόμετρα περίπου), ο Ξερός Ποταμός (41,5 χιλιόμετρα περίπου), η Έζουσα (41 χιλιόμετρα περίπου) και το Χάποταμι (36 χιλιόμετρα περίπου) που χύνονται στη νότια θάλασσα της Πάφου. Στη δυτική θάλασσα χύνονται άλλα μικρότερα ποτάμια, τα κυριότερα από τα οποία είναι ο Μαυροκόλυμπος, ο Ξερός και ο Αυγάς. Στον κόλπο της Χρυσοχούς χύνονται οι χείμαρροι Λειβάδι, Ξερός, Ξεροπόταμος, Μακούντα, Λίμνη, Μιρμιγκόφ, Σταυρός της Ψώκας, Αργάκι του Αγίου Ιωάννη και Πετράτης. Ο μεγαλύτερος από τους χείμαρρους αυτούς είναι ο Σταυρός της Ψώκας (33 χιλιόμετρα περίπου), που είναι επίσης γνωστός και σαν ποταμός της Χρυσοχούς. Εξάλλου από την κορυφογραμμή του Ακάμα πηγάζουν πολυάριθμα άλλα ρυάκια που χύνονται είτε στη δυτική θάλασσα είτε στον κόλπο της Χρυσοχούς.

 

β) Πηγές: Οι πηγές περιλαμβάνονται και μελετιόνται με τους επιφανειακούς υδάτινους πόρους γιατί τροφοδοτούν τη ροή των ποταμών και είναι αδύνατο να διαχωριστεί η ροή τους από εκείνη των ποταμών.

 

Οι πηγές στην επαρχία Πάφου βρίσκονται σκορπισμένες σ' όλη της την έκταση και ποικίλλουν σε απόδοση. Υπάρχουν σχετικά μεγάλες και σταθερές, μέσης απόδοσης, μικρές, ασταθείς, εποχιακές, με αυξομειώσεις της παροχής τους ανάλογα με τη βροχόπτωση. Όλες οι πηγές είναι ζωτικής σημασίας, γιατί σ' αυτές στηρίζεται η υδατοπρομήθεια μεγάλου αριθμού οικισμών και η άρδευση μεγάλων εκτάσεων γης για σκοπούς γεωργικής εκμετάλλευσης. Οι σημαντικότερες πηγές στην επαρχία είναι η Αγια Μονή στον Στατό, ο Κάλαμος στη Μεσόγη, η Κληματαριά στη Τσάδα, το Μυλάρι στην Τάλα, ο κεφαλόβρυσος στην Κρίτου Τέρρα και τα Λουτρά της Αφροδίτης.

 

γ) Φράγματα: Οι περιορισμένοι υδάτινοι πόροι και οι αυξανόμενες ανάγκες για αρδευτικούς, οικιστικούς, βιομηχανικούς και τουριστικούς σκοπούς, οδήγησαν στην κατασκευή υδατοφρακτών για αύξηση των υδατικών αποθεμάτων. Από το 1964 κατασκευάστηκε πάνω στον ποταμό Μακούντα το φράγμα της Αργάκας, χωρητικότητας 1.150.000 μ3. Στη συνέχεια κατασκευάστηκε το 1965 πάνω στον ποταμό Ξερό το φράγμα της Αγίας Μαρίνας (Χρυσοχούς), χωρητικότητας 311.000 μ 3. Το 1966 κατασκευάστηκε πάνω στον ποταμό Μαυροκόλυμπο ο ομώνυμος υδατοφράκτης (2.180.000 μ³) και πάνω στον ποταμό Λειβάδι ο υδατοφράκτης Πωμού (859.000 μ³). Από το 1967 μέχρι το 1981 δεν έγινε οποιαδήποτε κατασκευή φράγματος στην επαρχία. Στα πλαίσια του υδατικού έργου της Πάφου κατασκευάστηκε το 1982 πάνω στον Ξερό Ποταμό το φράγμα του Ασπρόκρεμμου, χωρητικότητας 51.000.000 μ3. Το φράγμα αυτό είναι το δεύτερο μεγαλύτερο της Κύπρου μετά από εκείνο του Κούρη. Tο 1986 κατασκευάστηκε πάνω στον ποταμό Σταυρό της Ψώκας το φράγμα της Ευρέτου (25.000.000 μ³) ανεβάζοντας τη συνολική αποθηκευτική δυναμικότητα των φραγμάτων της επαρχίας στα 80.500.000 μ³.

 

Β. ΥΠΟΓΕΙΟΙ ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ

 

Οι υπόγειοι υδάτινοι πόροι είναι μεγάλης σημασίας για την οικονομία της επαρχίας και ιδιαίτερα για τη γεωργική της ανάπτυξη. Κατά το καλοκαίρι που η βροχόπτωση είναι σχεδόν ανύπαρκτη και οι ποταμοί σταματούν τη ροή τους, σημαντικές γεωργικές εκτάσεις αρδεύονται με άντληση από τα υπόγεια νερά.

 

Τα υδροφόρα στρώματα στην επαρχία βρίσκονται στις πεδιάδες της Πάφου και της Χρυσοχούς.

 

1. Παράκτια ζώνη της Πάφου: Στην παράκτια πεδιάδα της Πάφου βρίσκονται οι ακόλουθοι υδροφορείς: (α) υδροφορέας υφαλογενών ασβεστόλιθων του Σχηματισμού Τέρρα, (β) υδροφορείς ασβεστολιθικών ψαμμιτών του Σχηματισμού Αθαλάσσας και (γ) υδροφορείς ποτάμιων αποθέσεων Έζουσας, Ξερού Ποταμού και Διαρίζου.

 

α) Υδροφορέας υφαλογενών ασβεστόλιθων του Σχηματισμού Τέρρα: Καταλαμβάνει το βόρειο τμήμα της παράκτιας ζώνης της Πάφου και εκτείνεται από το χωριό Κονιά στα δυτικά, μέχρι το χωριό Αναρίτα στα ανατολικά.

 

Το πλάτος του κυμαίνεται μεταξύ 0,5 και 2 χιλιομέτρων. Αποτελείται κυρίως από υφαλογενείς ασβεστόλιθους που το πάχος τους ποικίλλει από 5 μέχρι 50 μέτρα. Στην περιοχή μεταξύ Γεροσκήπου και Αναρίτας η απόδοση των γεωτρήσεων φθάνει τα 40 μ³ την ώρα.

 

β) Υδροφορείς ασβεστολιθικών ψαμμιτών του Σχηματισμού Αθαλάσσας: Οι ασβεστολιθικοί ψαμμίτες που απαντώνται στην παράκτια ζώνη της Πάφου δημιούργησαν δυο υδροφορείς. Αυτοί είναι ο υδροφορέας της παράκτιας πεδιάδας (coastal plain aquifer) και ο υδροφορέας των αναβαθμίδων (terrace aquifer). Οι δυο υδροφορείς βρίσκονται σε επαφή με τους υδροφορείς των ποτάμιων αποθέσεων.

 

γ) Υδροφορείς ποτάμιων αποθέσεων Έζουσας, Ξερού Ποταμού και Διαρίζου: Πρόκειται για τρία υδροφόρα στρώματα που σχηματίστηκαν από τις ολοκαινικές ποτάμιες αποθέσεις της   Έζουσας (9 χμ²), του Ξερού Ποταμού (10,2 χμ²) και του Διαρίζου (7,5 χμ²). Το πάχος των αποθέσεων των τριών ποταμών ποικίλλει, αλλά συνήθως δεν ξεπερνά τα 35 μέτρα. Η ετήσια αντλούμενη ποσότητα νερού από τους τρεις υδροφορείς υπολογίζεται στα 5 εκ. μ³. Ο εμπλουτισμός τους εξαρτάται από την κατάστασή τους κατά τον προηγούμενο χρόνο και από τη ροή των ποταμών. Μπορεί όμως να λεχθεί ότι σχεδόν κάθε χρόνο και τα τρία υδροφόρα στρώματα εμπλουτίζονται πλήρως.

 

2. Πεδιάδα Χρυσοχούς: Στην πεδιάδα της Χρυσοχούς βρίσκεται το υδροφόρο στρώμα Πόλης Χρυσοχούς, το οποίο είναι μεγάλης σημασίας για την άρδευση της γύρω περιοχής. Αυτό καλύπτει έκταση 75 περίπου χμ² και αποτελείται από ποτάμιες αποθέσεις των ποταμών Μακούντα και Χρυσοχού καθώς και από μειοκαινικούς γύψους και ψαμμίτες. Η υδρογεωλογία του υδροφόρου στρώματος δεν είναι ακριβώς γνωστή. Η αντλούμενη ποσότητα νερού είναι γύρω στα 5 εκ. μ³, ενώ υπολογίζεται ότι χάνονται υπογείως άλλα 20 εκ. μ³ νερού.

 

Γ. ΜΕΓΑΛΑ ΥΔΑΤΙΚΑ ΕΡΓΑ

 

Η επαρχία της Πάφου ευεργετήθηκε από δυο μεγάλα αρδευτικά έργα, το Αρδευτικό  Έργο της Πάφου και το Αρδευτικό Έργο της Χρυσοχούς.

 

1. Αρδευτικό Έργο της Πάφου:  Είναι το μεγαλύτερο αρδευτικό έργο που έχει αναληφθεί μέχρι σήμερα στην επαρχία Πάφου. Κύριος σκοπός του είναι η αξιοποίηση των υδατίνων πόρων της επαρχίας Πάφου για άρδευση της παραλιακής πεδιάδας από το Χάποταμι μέχρι τον Άγιο Γεώργιο της Πέγειας. Το έργο άρχισε το 1976 και συμπληρώθηκε το 1982 με ολική δαπάνη 25 εκατομμυρίων λιρών. Περιλαμβάνει την κατασκευή του φράγματος Ασπρόκρεμμου πάνω στον ποταμό Ξεροπόταμο, του κεντρικού καναλιού και των σωληναγωγών μεταφοράς νερού, αντλητικών συγκροτημάτων, υδατοδεξαμενών, αρδευτικών δικτύων και ανορύξεις γεωτρήσεων.

 

Επιπλέον, εφαρμόστηκε αναδασμός σε ποσοστό περίπου 45% της αρδευόμενης έκτασης, κατασκευάστηκαν αγροτικοί δρόμοι και δημιουργήθηκε Κέντρο Γεωργικής Εκπαίδευσης στη Γεροσκήπου για την επιμόρφωση των γεωργών σε θέματα κυρίως αρδευόμενης γεωργίας.

 

2. Αρδευτικό Έργο Χρυσοχούς: Κύριος σκοπός του έργου είναι η αξιοποίηση της ροής των ποταμών που πηγάζουν από τη βορειοδυτική πλευρά της οροσειράς του Τροόδους και την άρδευση 3.100 εκταρίων της κοιλάδας Χρυσοχούς και της γειτονικής παραλιακής πεδιάδας.

 

Λόγω της φύσης, της έκτασης και της σύνθεσής του το έργο χωρίστηκε σε δύο φάσεις:Η πρώτη φάση συμπληρώθηκε ουσιαστικά κατά την περίοδο 1984 -1988 με ολική δαπάνη 18 εκατομμυρίων λιρών. Περιλάμβανε την κατασκευή του φράγματος Ευρέτου στον ποταμό Σταυρός της Ψώκας, χωμάτινων δεξαμενών, αγωγών μεταφοράς και διανομής, αρδευτικών δικτύων, καθώς και ανορύξεις γεωτρήσεων για μεγαλύτερη εκμετάλλευση των υπόγειων νερών της κοιλάδας Χρυσοχούς. Από την πρώτη φάση του σχεδίου αρδεύονται 2.000 εκτάρια, με βελτιωμένα συστήματα άρδευσης, κατά μήκος της κοιλάδας Χρυσοχούς.

 

Η δεύτερη φάση ολοκληρώθηκε, με τη συμπλήρωση του εκτροπικού αγωγού Γιαλιάς με ολική δαπάνη 3 εκατομμυρίων λιρών. H επέκταση του κεντρικού αγωγού μέχρι το φράγμα Πωμού για ενίσχυση του αρδευτικού δικτύου, καθώς και η επέκταση της αρδευόμενης περιοχής κατά 1.100 εκτάρια κατά μήκος της παραλίας, από την Αργάκα μέχρι τον Πωμό έχουν ολοκληρωθεί.