Ασγουρής
Με τα ονόματα Ασγουρής, ή Αζγουρής ή Αντζουλής, ονομάζεται σε κυπριακά ακριτικά τραγουδιά ο ήρωας που είναι γενικά γνωστός με το όνομα Αρμούρης, σε καρπαθιακά δε ακριτικά με τα ονόματα Καλόμουρος και Καλόμοιρος.
Ο Ασγουρής κατά τα κυπριακά ακριτικά ήταν φρόνιμος και όμορφον παλληκάριν:
Ο Αζγουρής ο φρόνιμος τ' όμορφον παλληκάριν
εμήνυσέν του ο βασιλιάς να πα' να πολεμήσει.
Γεναίκα του εννιά μηνών πού πάει τζ'αι να την φήσει;
Ο Ασγουρής φεύγει από το σπίτι και αφήνει στη γυναίκα του εντολή αν γεννήσει αγόρι να το ονομάσει Αρέστην ή Αρεστόπουλλον. Όταν ο γιος του μεγαλώνει, ο Ασγουρής βρίσκεται αιχμάλωτος στη χώρα των Σαρακηνών, αλλά ο γιος του Αρέστης περνά τον Ευφράτη, καταστρέφει μεγάλα φουσάτα των Σαρακηνών και τον ελευθερώνει.
Το όνομα Ασγουρής έχει προφανώς ετυμολογική σχέση με το επίθετο «σγουρός», ενώ το πιο διαδεδομένο όνομα Αρμούρης σχετίζεται με το όνομα της πόλης Αμούριν ή Αμόριον, από την οποία καταγόταν ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Β' (820 - 829), ιδρυτής της γνωστής εξ Αμορίου δυναστείας και παππούς του Μιχαήλ Γ’.
Αρμούρης
Ο Ασγουρής της Κύπρου είναι γνωστός στο Πανελλήνιο ως Αρμούρης. Το Άσμα του Αρμούρη –201 δεκαπεντασύλλαβοι – είναι ποίημα που εξιστορεί γεγονότα του 9ου αι. (την περιπέτεια του Αρμουρόπουλου, γιου του Αρμούρη, που ελευθερώνει από αιχμαλωσία τον πατέρα του. Οι τελευταίοι στίχοι απηχούν το όραμα συμφιλίωσης των Ελλήνων με τους Σαρακηνούς. Ο άγνωστος ποιητής χειρίζεται τη βυζαντινή δημώδη και γνωρίζει άριστα τη βυζαντινή στρατιωτική ορολογία. Ο Σπ. Λάμπρος το χαρακτήρισε «περίεργον περί Αρμούρη επύλλιον» (μικρό επικό άσμα), ο Λίνος Πολίτης και ο Κ. Θ. Δημαράς το ανάγουν στην ηρωική ποίηση 10ου αι., η έρευνα όμως τείνει να δεχτεί ότι το τραγουδούσαν από τον 9ο αι. όταν οι συγκρούσεις με Σαρακηνούς ήταν ακόμη νωπές στη μνήμη της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Στη γραπτή μορφή άρχισε να κυκλοφορεί ήδη από τις αρχές 10ου αι.
Το αρχικό κείμενο το παραδίδουν δύο χαρτώοι κώδικες 15ου αι. (κατά τον Beck 71 6ου αι.), ο Ε202 (Πετρούπολη) 8 και ο C32 (Κωνσταντινούπολη). Ανήκουν στο ίδιο stemma codicum αντιγράφοντας το ίδιο πρωτότυπο αν και παραδίδουν διαφορετικό ο καθένας τίτλο.
Κυπριακές παραλλαγές
Το 1935 η Hedwig Lüdeke από την Αυστρία άκουσε και κατέγραψε τέσσερις παραλλαγές σε κυπριακή διάλεκτο που φαίνονται αρκετά μεταγενέστερες του κειμένου της Πετρούπολης. Διακρίνονται εκτενής πρόλογος και περιττές λεπτομέρειες. Εδώ ο «Αζγουρής ο φρόνιμος» (κυπριακή απόδοση του Αρμούρη) πριν συλληφθεί από τους Σαρακηνούς συμμετέχει σε συμπόσιο στο παλάτι του «βασιλιά» των Σαρακηνών (ξεφεύγει από την αρχική μορφή, που σώζει το χειρόγραφο της Πετρούπολης, όπου το συμπόσιο στρώθηκε από τον Αμιρά όταν ο γιος του ο Αρμουρόπουλος ήρθε να απελευθερώσει τον Αρμούρη). Ο έφηβος Αζγουρής ή Αρέστης (ο Αλεξίου ερμηνεύει «ἀριστος» ή «αρεστός»), σκοτώνει το δράκο, περνά τον Ευφράτη, νικά τους Σαρακηνούς, ελευθερώνει τον πατέρα και τον παππού του από το «βασιλιά Σελίμ» (τούρκο σουλτάνο). Στις κυπριακές παραλλαγές οι ερευνητές παρατήρησαν ομοιότητες του Αρέστη – Αρμουρόπουλου με τον «Ορέστην εκείνον τον Χαρσιανίτην» στρατηγό του Ρωμανού Α΄ Λεκαπηνού γνωστόν από το έργο του Πορφυρογέννητου. Ο Gregoire το «Αζγουρής» το ετυμολογεί από το «Αργυρός» και το συνδέει με τον Λέοντα Αργυρό στρατηγό του Μιχαήλ Γ΄. Αλλά και τουρκικές και ιταλικές λέξεις όχι παλαιότερες του 1180, δείχνουν ότι η κυπριακή παραλλαγές αν και διατηρεί τον αρχικό πυρήνα της διήγησης, έχει διαμορφωθεί μετά το τέλος του 12ου αι. σε τουρκικό και φραγκικό περιβάλλον.
Πηγές:
- Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
- Γιώργος Ε. Ιωαννίδης ΤΟ «ΑΣΜΑ ΤΟΥ ΑΡΜΟΥΡΗ» ΚΑΙ Η ΑΛΩΣΗ ΤΟΥ ΑΜΟΡΙΟΥ