Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η κυριότερη σχέση του Γεωργίου Παπανδρέου προς την Κύπρο εντοπίζεται κατά το 1964-1965, οπότε ως πρωθυπουργός της Ελλάδος χειρίστηκε το Κυπριακό ζήτημα σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη φάση του (αν και με το Κυπριακό ασχολήθηκε και πριν από το 1955, ως αντιπρόεδρος ή μέλος κυβερνήσεων). Αναλαμβάνοντας τη διακυβέρνηση της Ελλάδος το Φεβρουάριο του 1964, ο Γεώργιος Παπανδρέου βρήκε το Κυπριακό σε σοβαρή όξυνση, εφ’ όσον συνεχιζόταν η κρίση από την αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων από την Κυπριακή Δημοκρατία που είχε αρχίσει με τις Διακοινοτικές Ταραχές το Δεκέμβριο του 1963 και στη χώρα ξεκίνησαν συγκρούσεις.

Εκτός από τους κοινούς αγώνες που έδωσαν η κυπριακή και η ελληνική κυβέρνηση στην έδρα του ΟΗΕ τότε, που συνέβαλαν σημαντικά στο να συνεχίσει να αναγνωρίζεται διεθνώς η Κυπριακή Δημοκρατία, η κυβέρνηση Παπανδρέου προχώρησε και σε διάφορα πρακτικά μέτρα βοήθειας προς την Κύπρο. Συγκεκριμένα, μέσα στο 1964 άρχισε να αποστέλλεται μυστικά και με διάφορους τρόπους (τουρίστες, ως Κύπριοι που επέστρεφαν κλπ.) ελληνικός στρατός στο νησί. Σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, και μέχρι ν’ αντιληφθούν οι διάφοροι τρίτοι τι ακριβώς συνέβαινε, στην Κύπρο είχε βρεθεί μια ολόκληρη ενισχυμένη μεραρχία ελληνικού στρατού, με δύναμη πυρός σώματος στρατού. Εξ άλλου ιδρύθηκε τότε και η κυπριακή Εθνική Φρουρά, ενώ στα μέσα του 1964 ήλθε στην Κύπρο και ο στρατηγός Γεώργιος Γρίβας, που ανέλαβε την αρχηγία της.

Η αποστολή, αφ’ ενός, της σημαντικής αυτής δυνάμεως ελληνικού στρατού στο νησί, που απετέλεσε τετελεσμένο γεγονός τότε, αφ’ ετέρου δε η διεθνής νίκη με τη συνέχιση της αναγνώρισης της Κύπρου ως ανεξαρτήτου κράτους, έθεσαν την Τουρκία και τους Τουρκοκυπρίους σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση. Μάλιστα το 1965 ο Ραούφ Ντενκτάς παραδεχόταν ότι ουσιαστικά η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα είχε επιτευχθεί.

Πολύ σύντομα όμως η μεγάλη αυτή ελληνική νίκη άρχισε να αντιμετωπίζεται με αντεπιθέσεις των μεγάλων δυτικών δυνάμεων, κατά διάφορους τρόπους. Οι ΗΠΑ, υποσκελίζοντας τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, απέστειλαν δικό τους «μεσολαβητή» για το Κυπριακό, τον Ντην Άτσεσσον, που υπέβαλε σχέδιο λύσεως του προβλήματος. Ο πρόεδρος της Κύπρου αρχιεπίσκοπος Μακάριος απέρριψε αμέσως το σχέδιο αυτό, αν και στην Αθήνα ο Γεώργιος Παπανδρέου το είχε αρχικά αποδεχθεί. Παρέμεινε, μάλιστα, χαρακτηριστική η φράση του ὃταν σοῦ χαρίζουν πολυκατοικία, μπορεῖ νά δώσεις ἕνα διαμέρισμα... Εννοούσε την πρόνοια του σχεδίου Άτσεσσον για την εκχώρηση στρατιωτικής βάσης στην Τουρκία στην Κύπρο, με αντάλλαγμα την ένωση. Όμως λίγο αργότερα ο Παπανδρέου επείσθη ότι το σχέδιο Άτσεσσον δεν ήταν ικανοποιητικό για τους Έλληνες, και το απέρριψε. Διατύπωσε μάλιστα με το γνωστό επιγραμματικό του τρόπο τη νέα του θέση: Ἡ  Ἑλλάς οὐδέν ζητεῖ, διατί νά δώσει; Ἡ Τουρκία οὐδέν δίδει, διατί νά πάρει;

Το καλοκαίρι του 1964 υπήρξε ιδιαίτερα κρίσιμο. Με την έναρξη των συγκρούσεων στην περιοχή Μανσούρας-Κοκκίνων, η Τουρκία επενέβη στην Κύπρο και με την πολεμική της αεροπορία βομβάρδισε περιοχές του νησιού (Τηλλυρία-Ξερός). Ο Γεώργιος Παπανδρέου αντέδρασε αποφασιστικά και τα πράγματα οδηγήθηκαν στα πρόθυρα πολέμου Ελλάδος-Τουρκίας. Γνωστή είναι η χαρακτηριστική φράση του Παπανδρέου πως ἐάν ἡ Τουρκία ἀνοίξει τήν θύρα τοῦ φρενοκομείου, τότε θά εἰσέλθει καί ἡ  Ἑλλάς. Εννοούσε σαφώς πως, εάν η Τουρκία επιθυμούσε τον πόλεμο, θα τον είχε. (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος -Αρχείο ΡΙΚ)

Η αποφασιστική ελληνική συμπαράσταση (ελληνικά πολεμικά αεροπλάνα εστάλησαν και υπερίπταντο τότε της Κύπρου, δημιουργώντας παραληρήματα ενθουσιασμού), όπως και η συμπαράσταση άλλων χωρών (ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Ν. Κρουστσιώφ, για παράδειγμα, απείλησε ότι σοβιετικοί πύραυλοι θα υπερίπταντο των πρωτευουσών δυτικών χωρών), θορύβησαν ιδιαίτερα τους δυτικούς και κυρίως τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Βλέπε λήμμα: Σοβιετική Ένωση και Κύπρος

Έτσι, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Λύντον Τζόνσον επενέβη για να θέσει τέρμα στις απειλές της Τουρκίας. Επίσης μέσα στο 1965 κάλεσε στην Ουάσιγκτον τους πρωθυπουργούς της Ελλάδος και της Τουρκίας με την ελπίδα ότι θα έλυε τη διαφορά. Οι συναντήσεις των δυο πρωθυπουργών με τον Αμερικανό πρόεδρο ήσαν χωριστές.  Η συνάντηση του Γεώργιου Παπανδρέου με τον Τζόνσον έγινε στις 23 Ιουνίου 1965 όπου ο πρώτος ανθίσταται σθεναρά στις πιέσεις του τελευταίου να δεχτεί υποχωρήσεις στο Κυπριακό. Όταν ο Τζόνσον δοκίμασε ν’ ασκήσει πιέσεις στον Παπανδρέου, ο τελευταίος αρνήθηκε να υποκύψει και τήρησε υπερήφανη στάση απέναντι στον αρχηγό της υπερδύναμης από την οποία εξαρτάτο σε πολύ μεγάλο βαθμό η Ελλάδα. Είχε, μάλιστα, πει τότε στους συνεργάτες του που τον συνόδευαν: Εἰς τήν Ἑλλάδα θά ἐπιστρέψω ὡς πρωθυπουργός˙ ὄχι ὃμως γιά πολύ ακόμη...

Η  στάση την οποία είχε κρατήσει τότε στην Ουάσιγκτον ο Γεώργιος Παπανδρέου, στάθηκε η απαρχή της πτώσης του, τον Ιούλιο του ιδίου χρόνου. 

Πράγματι, στις 15 Ιουλίου 1965 προκλήθηκε η τεχνητή ρήξη του Παπανδρέου με το βασιλιά Κωνσταντίνο, που οδήγησε στην αποπομπή του λαοπρόβλητου πρωθυπουργού. Η πολιτική κρίση που δημιουργήθηκε τότε στην Ελλάδα, κατέληξε στην επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας τον Απρίλιο του 1967.

Πηγή:

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια