Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οι οικονομικές εξελίξεις τα τελευταία χρόνια σημαδεύθηκαν από την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση την 1η Μαΐου 2004. Με την ένταξη, το οικονομικό περιβάλλον έχει διαφοροποιηθεί σημαντικά. Τα επιτόκια έχουν φιλελευθεροποιηθεί, ενώ οι έλεγχοι των τιμών και οι περιορισμοί στις επενδύσεις έχουν καταργηθεί πλήρως. Επιπλέον, άλλες ριζικές μεταρρυθμίσεις έχουν υλοποιηθεί, καλύπτοντας τους τομείς του ανταγωνισμού, του χρηματοοικονομικού και του επιχειρηματικού τομέα. Παράλληλα εφαρμόστηκε (το 2002) φορολογική μεταρρύθμιση, η οποία οδήγησε σε σημαντική μείωση των φορολογικών συντελεστών.

 

Ο τριτογενής τομέας, ή τομέας των υπηρεσιών, έχει αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια, συνεισφέροντας το 80% περίπου του ΑΕΠ το 2008 (55% το 1980, 66% το 1990 και 76,5% το 2004). Αυτή η ανάπτυξη απεικονίζει τη βαθμιαία αναδιάρθρωση της κυπριακής οικονομίας από κυρίως εξαγωγέα μεταλλευμάτων και γεωργικών προϊόντων κατά την περίοδο 1961-73 και εξαγωγέα βιομηχανικών προϊόντων στο τέλος της δεκαετίας του ’70 και αρχές του ’80, σε διεθνές κέντρο παροχής υπηρεσιών κατά τις δεκαετίες του ’80, του ’90 και του 2000. Ο δευτερογενής τομέας (βιομηχανία) αποτέλεσε το 17,5% περίπου του ΑΕΠ το 2008. Ο πρωτογενής τομέας (γεωργία και αλιεία) συρρικνώνεται συνεχώς, αποτελώντας μόλις το 2,5% του ΑΕΠ το 2008 (ήταν 10% το 1980, 7,1% το 1990 και περίπου 3,5% το 2004).

 

Το γεγονός ότι η οικονομία της Κύπρου είναι ανοικτή, αντικατοπτρίζεται στο γεγονός ότι το άθροισμα των συνολικών εισαγωγών και εξαγωγών αποτέλεσε το 106% περίπου του ΑΕΠ το 2008. Σημαντικότεροι εμπορικοί εταίροι της Κύπρου είναι τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. και ειδικότερα η Ελλάδα και η Βρετανία.

 

Η δυναμική ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας αντικατοπτρίζεται, ως είναι φυσικό, και στην αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, το οποίο αυξήθηκε το 2007 κατά 5,7% και έφθασε τα 19.077 ευρώ. Η αύξηση στα έτη 2005 και 2006 ήταν  4,2% και 5,5% αντιστοίχως. Σύμφωνα με τα στοιχεία της EUROSTAT το κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν  της Κύπρου σε μονάδες αγοραστικής αξίας ανήλθε κατά το 2007 σε 93,7% του μέσου όρου της Ε.Ε. Το 2008, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Κύπρου ήταν 92,3% του μέσου όρου της Ε.Ε.. Το 2017 το κατα κεφαλή εισόδημα της Κύπρου ήταν στα 36.557 δολάρια. 

 

Η αγορά εργασίας στην Κύπρο διαχρονικά κινείται σε πολύ ικανοποιητικά επίπεδα, με το ποσοστό ανεργίας να ανέρχεται στο 4% του εργατικού δυναμικού και το ποσοστό απασχόλησης να κινείται στο 71% το 2008. Η απασχόληση επεκτείνεται, κυρίως λόγω της απασχόλησης Τουρκοκυπρίων, ενώ αποφασιστικός παράγοντας υπήρξε η απόφαση του κράτους να προωθήσει την προσωρινή απασχόληση ξένων εργαζομένων σε ορισμένους τομείς της οικονομίας, λαμβάνοντας υπόψη τις ελλείψεις στην προσφορά ντόπιου εργατικού δυναμικού.

 

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων τα δημόσια οικονομικά έχουν βελτιωθεί, φθάνοντας σε πλεόνασμα 1% του ΑΕΠ το 2008. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 2000-2005, ο πραγματικός ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ σημείωσε κατά μέσο όρο άνοδο της τάξης του 3,6% που συγκρίνεται ευνοϊκά με τον μέσο όρο της αύξησης του ΑΕΠ στις χώρες της Ε.Ε.  Το δημόσιο χρέος, ως ποσοστό του ΑΕΠ, μειώθηκε σημαντικά από 64,6% το 2006, σε 49,3% το 2008. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το ΑΕΠ (σε εκ. ευρώ) ήταν 14.435,2 το 2006, 15.596,3 το 2007 και 16.880,2 το 2008. Ο εναρμονισμένος δείκτης πληθωρισμού ήταν 2,2% το 2006 και το 2007 και 4,4% το 2008. Η ανεργία ήταν 4,5% το 2006, 3,9 το 2007 και 4% το 2008. Το δημοσιονομικό έλλειμμα ήταν -1,2% το 2006, 3,4% το 2007 και 1% το 2008. Το δημόσιο χρέος ήταν 64,6% του ΑΕΠ το 2006, 59,4% το 2007 και 49,3% το 2008.

Μετά την οικονομική κρίση την περιόδο 2012-2016 και την πτώση του ΑΕΠ η κατάσταση βελτιώθηκε αισθητά με εξαίρεση το 2020 λόγω Πανδημίας. 

Σύμφωνα με την Εκτίμηση (Flash Estimate) της Στατιστικής Υπηρεσίας, ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας κατά το τρίτο τρίμηνο του 2021 ήταν  θετικός και υπολογίστηκε σε 5,2% σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2020. Μετά τη διόρθωση του ΑΕΠ ως προς τις εποχικές διακυμάνσεις και τις εργάσιμες μέρες, ο ρυθμός ανάπτυξης υπολογίστηκε  στο 5,3%. 

Ο θετικός ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ οφείλεται κυρίως στους τομείς: "Ξενοδοχεία και Εστιατόρια", "Μεταποίηση",  "Μεταφορές, Αποθήκευση και Επικοινωνίες", "Χονδρικό και Λιανικό Εμπόριο, Επισκευή μηχανοκινήτων οχημάτων", "Τέχνες, Διασκέδαση και Ψυχαγωγία", "Άλλες Δραστηριότητες Παροχής Υπηρεσιών".

 

Παράλληλα η κυπριακή οικονομία αντιμετωπίζει αριθμό προκλήσεων, όπως το θέμα της παραγωγικότητας, η οποία διατηρείται σε χαμηλή επίπεδα.   Επιπρόσθετα η Κύπρος αντιμετωπίζει το πρόβλημα της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας των δημοσίων οικονομικών, λαμβάνοντας υπόψη το μεγάλο δημοσιονομικό κόστος της γήρανσης του πληθυσμού.

 

Στρατηγικό Σχέδιο

Η Κυπριακή Δημοκρατία κατάρτισε  Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης με επταετή διάρκεια (2007-2013) που στοχοθέτησε το όραμα και τις επιδιώξεις της οικονομίας (δημόσιου και ιδιωτικού τομέα) και καθόρισε  τα μέτρα για την προώθηση και εφαρμογή τους. Είναι το πρώτο Στρατηγικό Σχέδιο που εκπονήθηκε μετά την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

 

Για την επίτευξη των στρατηγικών στόχων ανάπτυξης καθορίστηκαν οκτώ βασικοί Άξονες Ανάπτυξης: 1) Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. 2) Προώθηση της έρευνας και της καινοτομίας. 3) Ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. 4) Αναβάθμιση και προστασία του περιβάλλοντος. 5) Αναβάθμιση της ποιότητας ζωής. 6) Προσβασιμότητα-επέκταση και βελτίωση βασικών υποδομών. 7) Συνεχής ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού. 8) Ορθολογική και ισόρροπη χωρική και αγροτική ανάπτυξη.

 

Για την προγραμματική περίοδο 2007-2013 η Κύπρος εξασφάλισε από τα Διαρθρωτικά Ταμεία και το Ταμείο Συνοχής της Ε.Ε. ποσό 640 εκ. ευρώ. Το ποσό αυτό, εάν υπολογιστεί κατ’ έτος, είναι τριπλάσιο από το ποσό που κατανεμήθηκε στην Κύπρο για την περίοδο 2004-2006. Εξάλλου στο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, για την περίοδο 2007-2013 θα διατεθούν στην Κύπρο κονδύλια συνολικού ύψους 162,5 εκατομμυρίων ευρώ από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης.

 

Την δεκαετία (2000-2010) ο πληθωρισμός στην Κύπρο ήταν συγκρατημένος, καταγράφοντας μέσο όρο 2,2% το 2007, με μόνες εξαιρέσεις το 2000 και το 2003, όταν ο πληθωρισμός σημείωσε άνοδο κυρίως λόγω των αυξήσεων των τιμών της ενέργειας και της εναρμόνισης του ΦΠΑ.

 

Ένταξη στη ζώνη του ευρώ: Σταθμός στην ιστορία της κυπριακής οικονομίας ήταν η ένταξη στη ζώνη του ευρώ από την 1η Ιανουαρίου 2008.   Η εξέλιξη αυτή ήταν η απαρχή μιας νέας εποχής για την Κύπρο, με ένα ισχυρό και κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα, που έχει διανοίξει πολλές ευκαιρίες και προοπτικές για την Κύπρο. Η ένταξη στη ζώνη του ευρώ είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την απώλεια της αυτονομίας για άσκηση νομισματικής πολιτικής. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου έχει καταστεί μέλος του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών που μαζί με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ασκεί νομισματική πολιτική για ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Η λειτουργία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) έγινε στις 30 Ιούνη 1998 σε μια εντυπωσιακή τελετή στο κτίριο της παλιάς Οπερας της Φρανκφούρτης, της πόλης όπου έχει την έδρα της.

 

Η προσέλκυση ξένων επενδύσεων, ιδιαίτερα σε τομείς προτεραιότητας της οικονομίας, και η προώθηση της Κύπρου ως διεθνούς επενδυτικού και επιχειρηματικού κέντρου αποτελούν κύριους στόχους της αναπτυξιακής πολιτικής του κράτους. Στο πλαίσιο αυτό έχει συσταθεί ο Κυπριακός Οργανισμός Προσέλκυσης Επενδύσεων, του οποίου κύρια αποστολή είναι να προβάλει την Κύπρο ως ελκυστικό επενδυτικό προορισμό και ως διεθνές επιχειρηματικό κέντρο σε τομείς προτεραιότητας της κυπριακής οικονομίας.

 

Τουριστική ανάπτυξη: Στον τουριστικό τομέα, η συμβολή του οποίου στη διαμόρφωση του ΑΕΠ είναι αποφασιστικής σημασίας, οι αφίξεις τουριστών κινούνται πάνω από δύο εκατομμύρια ετησίως, αλλά με σημαντικές διακυμάνσεις.Το 2000, η Κύπρος είχε 2,66 εκατομμύρια τουριστικές αφίξεις, ενώτο 2004 μειώθηκαν στις 2,35 εκατομμύρια. Το 2007 η Κύπρος είχε 2,42 εκατομμύρια τουριστικές αφίξεις που απέφεραν στην οικονομία της χώρας 1.878 εκατομμύρια ευρώ (γύρω στο 12,2% του ΑΕΠ), δηλαδή η κατά κεφαλήν δαπάνη των τουριστών ανήλθε 769 ευρώ περίπου. Οι αφίξεις τουριστών ήταν αυξημένες κατά 0,6% σε σχέση με το 2006. Η σημαντικότερη αγορά για τον κυπριακό τουρισμό είναι η Βρετανία, με 1,3 εκατομμύριο αφίξεις το 2007 (περισσότερες από τις μισές συνολικές αφίξεις). Άλλες τέσσερις αγορές (Ρωσία, Ελλάδα, Γερμανία και Σουηδία) πρόσφεραν από 120.000-150.000 αφίξεις. Το 2009, λόγω της διεθνούς οικονομικής κρίσης, οι αφίξεις τουριστών μειώθηκαν κατά 10,9%. Συγκεκριμένα οι αφίξεις τουριστών μειώθηκαν σε 2.141.193 σε σύγκριση με 2.403.750 την αντίστοιχη περίοδο του 2008. Η μείωση των αφίξεων αποδίδεται στην κυριότερη αγορά της Κύπρου, την αγγλική.

 

Οι συνέπειες της κρίσης: Η παγκόσμια οικονομική κρίση, που άρχισε να διαφαίνεται από τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο του 2008, επηρέασε σε κάποιο βαθμό και την Κύπρο, λόγω της μεγάλης εξάρτησης σημαντικών τομέων της κυπριακής οικονομίας, όπως ο τουρισμός, οι υπηρεσίες και οι κατασκευές, από την εξωτερική ζήτηση, καθώς και λόγω της αλληλοσχέτισης των οικονομικών εξελίξεων διεθνώς.

 

Συρρίκνωση παρουσίασε η κυπριακή οικονομία το 2009, με όλους σχεδόν τους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας, πλην αυτού των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, να παρουσιάζουν προβλήματα. Το ΑΕΠ συρρικνώθηκε το τελευταίο τρίμηνο του 2009 με ρυθμό 0,3% έναντι του προηγούμενου τριμήνου και κατά 2,7% σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2008. Το ΑΕΠ μειώθηκε το τρίτο τρίμηνο του 2009 σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο κατά 0,8% και σε σχέση με το τρίτο τρίμηνο του 2008 κατά 2,3.

 

Η μεγαλύτερη οικονομική κρίση που γνώρισε η Κυριακή Δημοκρατία

Η οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2012, υπήρξε η μεγαλύτερη οικονομική κρίση που γνώρισε η Κυπριακή Δημοκρατία. Κύρια αιτία της κρίσης υπήρξε η μεγάλη έκθεση των κυπριακών τραπεζών σε ελληνικά ομόλογα, που κουρεύτηκαν την άνοιξη του 2012.

 

Τον Σεπτέμβριο του 2011, η κυπριακή οικονομία υποβαθμίστηκε απ’ όλους τους μεγάλους οίκους αξιολόγησης. Είχε προηγηθεί η μεγάλη έκρηξη στη βάση «Ευάγγελος Φλωράκης». Παρά τον χαμηλό της πληθυσμό και τη μικρή της οικονομία, η Κύπρος έχει ιδιαίτερα ανεπτυγμένο τραπεζικό κλάδο. Μετά το κούρεμα του ελληνικού χρέους, η έκθεση των κυπριακών τραπεζών σ’ αυτό άγγιξε τα 22δις €, πόσο μεγαλύτερα από το εγχώριο προϊόν της Κύπρου. Το διακρατικό δάνειο που είχε λάβει η Κύπρος από τη Ρωσία ύψους 2,5 δις ευρώ, ικανό για να καλύψει τις δανειακές ανάγκες της Κύπρου μέχρι το πρώτο τρίμηνο του 2013, ήταν πλέον ανεπαρκές.

 

Μετά από την υποβάθμιση της κυπριακής οικονομίας από τον οίκο Moody’s, στις 13 Μαρτίου 2012, και από τον οίκο Fitch, στις 25 Ιουνίου 2012, η Κύπρος αιτήθηκε την ένταξή της στον Ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης. Αντιπροσωπεία της τρόικας κατέφθασε στην Κύπρο, στις 25 Ιουνίου 2012, και διαπραγματεύτηκε με την κυβέρνηση του νησιού τους όρους του δανείου. Η κυπριακή κυβέρνηση εξέφρασε τη διαφωνία της στο αρχικό σχέδιο και οι διαπραγματεύσεις συνεχίστηκαν τους επόμενους μήνες.  Στις 30 Νοεμβρίου 2012, η κυπριακή κυβέρνηση συμφώνησε με την τρόικα τους όρους διάσωσης της κυπριακής οικονομίας, απομένοντας μόνο να συμφωνηθεί το ακριβές ποσό της αναχρηματοδότησης των τραπεζών. Η συμφωνία περιλάμβανε λήψη μέτρων, όπως περικοπές σε μισθούς και κοινωνικές παροχές, επιπλέον φορολόγηση ειδών πολυτελείας, καυσίμων, τυχερών παιχνιδιών κλπ.

 

Κούρεμα καταθέσεων και κλείσιμο της Λαϊκής Τράπεζας 

Στις 15 Μαρτίου 2013 αρχίζει το διήμερο Eurogroup για τη διάσωση των κυπριακών τραπεζών.

Στις 16 Μαρτίου 2013 επήλθε συμφωνία με την κυπριακή κυβέρνηση στο ποσό των 10 δις €. Αποφασίστηκε επίσης να αντληθούν επιπλέον 5,8 δις € με φορολόγηση- κούρεμα των καταθέσεων στις κυπριακές τράπεζες. Το κούρεμα ορίστηκε στο 6,7% για καταθέσεις έως 100.000 € και 9,9% για καταθέσεις που υπερβαίνουν τα 100.000 €. Στις 19 Μαρτίου 2013 με 36 ψήφους κατά και καμία υπέρ και σε κλοιό χιλιάδων διαδηλωτών, η Βουλή των Αντιπροσώπων απορρίπτει το νομοσχέδιο για το κούρεμα των καταθέσεων. Από την ψηφοφορία απείχαν 19 βουλευτές, ενώ απουσίαζε ένας. "Όχι" ψήφισαν οι βουλευτές του ΑΚΕΛ, της ΕΔΕΚ, του ΔΗΚΟ, του ΕΥΡΩΚΟ, των Οικολόγων και ο ανεξάρτητος Ζαχαρίας Κουλίας. Οι βουλευτές του ΔΗΣΥ απείχαν. Το κούρεμα θα αφορούσε 6,7% για καταθέσεις έως 100.000 και 9,9% για καταθέσεις που υπερέβαιναν τις 100.000 ευρώ

Στις 25 Μαρτίου 2013 τo Eurogroup καταλήγει σε συμφωνία με τις κυπριακές αρχές στα βασικά σημεία για ένα πρόγραμμα προσαρμογής των μακροοικονομικών δεδομένων. Η συμφωνία εγκρίνεται από τις χώρες μέλη της ευρωζώνης και την τρόικα. Σύμφωνα με την απόφαση η καλή Λαϊκή θα απορροφηθεί από την Τράπεζα Κύπρου και η Τράπεζα Κύπρου θα ανακεφαλαιοποιηθεί μέσω κουρέματος των μη ασφαλισμένων καταθέσεων άνω των 100.000 ευρώ

 

Μετά τις αρνητικές εξελίξεις για την κυπριακή οικονομία ξεκίνησε δικαστική έρευνα για την απόδοση ευθυνών στους υπαιτίους. Στις 2 Απριλίου παραιτήθηκε ο Κύπριος υπουργός οικονομικών Μιχάλης Σαρρής.

 

 Άμεση συνέπεια της οικονομικής κρίσης στην Κύπρο υπήρξε η αύξηση της ανεργίας. Σύμφωνα με την Κυπριακή Στατιστική Υπηρεσία, η ανεργία έφτασε το πρώτο τρίμηνο του 2013 στο 15,9%, από 12,7% στο τελευταίο τρίμηνο του 2012 και 11,1% στο αντίστοιχο πρώτο τρίμηνο του 2012.

 

Εξοδος από Μνημόνιο

Τρία χρόνια αργότερα οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης εξέφραζαν την ικανοποίησή τους για την πορεία του κυπριακού προγράμματος, το οποίο και τυπικά ολοκληρώθηκε την 31η Μαρτίου 2016. Όπως δήλωσε στις Βρυξέλλες ο πρόεδρος του Eurogroup Γερούν Ντάισελμπλουμ, η Κύπρος έκανε όσα έπρεπε και δεν χρειάζεται οικονομική στήριξη από το εξωτερικό..

Παρά τις αντιδράσεις η κυπριακή κυβέρνηση έκανε όσα έπρεπε για να ξεπεραστεί η κρίση

Ωστόσο το ξεκίνημα του προγράμματος προσαρμογής κάθε άλλο παρά εύκολο ήταν. Την άνοιξη του 2013 επιβλήθηκαν έλεγχοι στη ροή κεφαλαίων. Παράλληλα συρρικνώθηκε ο δημόσιος τομέας και προωθήθηκαν ιδιωτικοποιήσεις. Τον Απρίλιο του 2015, περίπου δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης, ήρθε η πρώτη επιτυχία με την άρση των capital controls.

Πολλές από τις μεταρρυθμίσεις που εφαρμόστηκαν επανέφεραν την Κύπρο σε αναπτυξιακή τροχιά, διαπίστωσε ο Γερούν Ντάισελμπλουμ. Τελικά η Λευκωσία απορρόφησε από την οικονομική βοήθεια των εταίρων μόλις 6,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Μετά την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιρλανδία, η Κύπρος ήταν η τέταρτη από τις πέντε χώρες με μνημόνιο που εξήλθε επιτυχώς από το πρόγραμμα προσαρμογής.