Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αναφέρεται σαν μοναστήρι υπαγόμενο στην Αρχιεπισκοπή από τον χρονογράφο αρχιμανδρίτη Κυπριανό. Σήμερα σώζεται μόνο η εκκλησία στα νότια του χωριού Δαυλός στις βόρειες υπώρειες της κορυφής στην οποία είναι κτισμένο το φρούριο της Καντάρας. Σύμφωνα με σημείωμα του κτηματικού κώδικα της Αρχιεπισκοπής η εκκλησία κτίσθηκε το 1777. Πρόκειται για εκκλησία μονόκλιτη καμαροσκέπαστη με νάρθηκα καλυμμένο με σταυροθόλιο.

Στον ίδιο κώδικα της Αρχιεπισκοπής αναφέρεται ότι η περιουσία του μοναστηριού τότε περιελάμβανε χωράφια έκτασης 120 σκαλών, ελιές και άλλα δέντρα και 400 κατσίκες και άλλα ζώα.

Είναι άγνωστο πότε ιδρύθηκε το μοναστήρι. Πιθανώς το 1777 να είχε ξανακτιστεί ο ναός και το μοναστήρι να ήταν αρχαιότερο. Πάντως λειτουργούσε τουλάχιστον μέχρι και μετά τα μέσα του 19ου αιώνα. Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός (1878) το αριθμεί μεταξύ των μοναστηριών που ανήκαν στην περιφέρεια της Αρχιεπισκοπής.

Ο ναός έχει εσωτερικές διαστάσεις περίπου 7Χ4 μέτρα, χωρίς το ιερό που έχει μήκος 3,5 μέτρα μέχρι τον τοίχο της ημικυκλικής αψίδας, η οποία έχει χορδή 2,80 μέτρα. Στα δυτικά, ο νάρθηκας έχει διαστάσεις 3Χ3 μέτρα, ενώ στα βόρειά του υπάρχει πρόσθετο δωμάτιο που προεξέχει του ναού στα βόρεια, εσωτερικών διαστάσεων 3,50Χ3,50 μέτρων. Οι τοίχοι του ναού έχουν πάχος περίπου 1 μέτρο. Θύρες υπάρχουν στον βόρειο και δυτικό τοίχο και παράθυρο στον νότιο. Στα νότια του ναού και σε ψηλότερο επίπεδο της πλαγιάς του βουνού, υπάρχουν ερείπια πετρόκτιστων μοναστηριακών οικοδομημάτων.

Μετά την τουρκική εισβολή του 1974 το μοναστήρι ερημώθηκε και ο ναός του απογυμνώθηκε από το εικονοστάσι, τις εικόνες και ό,τι άλλο. Περιστασιακά τον ναό χρησιμοποιούν Τούρκοι κυνηγοί για ψήσιμο φαγητού.

Το μοναστήρι βρισκόταν σε εξαίρετη τοποθεσία, στο μέσον περίπου της βόρειας πλαγιάς του Πενταδάκτυλου. Από τη μία πλευρά ορθώνεται πάνω του η κορυφή με το φρούριο της Καντάρας, ενώ στα βόρεια η θέα είναι πανοραμική στην παράκτια πεδιάδα και στη θάλασσα, προς την κατεύθυνση του χωριού Δαυλός και ανατολικότερα. Γιγάντια κυπαρίσσια και άλλη δασική βλάστηση περιβάλλουν το ναό.

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς είχε ιδρυθεί το μοναστήρι. Βρισκόταν πάντως σε λειτουργία τον 19ο αιώνα, μάλιστα αναφέρεται ότι σ΄ αυτό είχε υπηρετήσει για κάποιο διάστημα, το 1821–1822, και ο επαναστάτης ήρωας της Καρπασίας καλόγερος Ιωαννίκιος. Σύμφωνα μάλιστα προς χειρόγραφο του μοναστηριού, από εδώ είχε αναχωρήσει στις 5 Ιουλίου 1822, μαζί με άλλους (από τη θαλάσσια περιοχή της Ακανθούς) για την Ελλάδα, εθελοντής στην ελληνική επανάσταση. Μαζί του, με προορισμό το Άγιον Όρος, είχαν αναχωρήσει, προκειμένου ν’ απέφευγαν διώξεις εκ μέρους των Τούρκων, και ο τότε ηγούμενος του μοναστηριού Χαρίλαος (καταγόμενος από το χωριό Έμπα της Πάφου) και οι καλόγεροι Γιακήμης από το Δαυλό, Τζυρκάτζης από την Τόχνη και Φοσής από την Επτακώμη, καθώς και οι λαϊκοί Καραμανιάς από το Δαυλό και Χατζηπιέρας από την Ακανθού. Οι πληροφορίες αυτές από σημείωμα της 18ης Ιουλίου του έτους 1822, γραμμένο από τον μοναχό Μάμα, που στη συνέχεια εκτελούσε χρέη ηγουμένου αλλά και δασκάλου σε παιδιά από το Δαυλό.

Δεν είναι γνωστό πότε και πόσοι από τους φυγάδες επέστρεψαν στην Κύπρο, πάντως το έτος 1831 απαντάται σε άλλο σημείωμα το όνομα του Ιωαννικίου, ηλικίας τότε 42 χρόνων, ως οικονόμου του μοναστηριού του Δαυλού, μαζί με τα ονόματα άλλων 16 μοναχών και λαϊκών που διαβιούσαν το έτος αυτό στο μοναστήρι. Ως ηγούμενος αναφέρεται και πάλι ο Χαρίλαος, που είχε επίσης επιστρέψει και ήταν τότε ηλικίας 62 χρόνων.

Βλέπε λημμα: Ιωαννίκιος

Το 1833 ο Ιωαννίκιος ηγήθηκε επαναστατικού κινήματος. Ενώ αναφέρεται ότι, μετά την ήττα του, είχε συλληφθεί και εκτελεστεί από τους Τούρκους στη Λευκωσία, σημείωμα του μοναστηριού του Δαυλού, του Αυγούστου 1833, αναφέρει ότι ο Ιωαννίκιος, καταπληγωμένος, βοηθήθηκε να διαφύγει, είχε καταλήξει πίσω στο μοναστήρι του Δαυλού και εκεί οι μοναχοί τον έκρυψαν σε κρύπτη κάπου στην περιοχή και τον περιέθαλψαν, ενώ οι Τούρκοι τον έψαχναν, διαμένοντες μάλιστα στο μοναστήρι όπου τρώγαν, πίναν και κακοποιούσαν τους μοναχούς. Άλλο χειρόγραφο του μοναστηριού, γραμμένο από τον ηγούμενο Χαρίλαο τον Μάιο του 1839, μαρτυρεί ότι ο Ιωαννίκιος, που αποθεραπεύτηκε και παρέμεινε στο μοναστήρι ως οικονόμος, εντοπίστηκε από τους Τούρκους ενώ επέστρεφε από το χωριό Φλαμούδι  και εκτελέστηκε με φρικτά βασανιστήρια στις 18 Μαΐου 1839 – δηλαδή 6 περίπου χρόνια μετά την εξέγερση της οποίας είχε ηγηθεί. Το ίδιο σημείωμα αναφέρει ότι οι μοναχοί του Αγίου Νικολάου Δαυλού πήραν το πτώμα του, το έφεραν στο μοναστήρι όπου και το έθαψαν. Αναφέρεται ότι ο τάφος του Ιωαννικίου σωζόταν μέχρι και το 1974.

Πάντως τα στοιχεία αυτά περί του επαναστάτη Ιωαννικίου δίνουν εντελώς διαφορετική άποψη των γεγονότων και του θανάτου του (και του χρόνου και του τόπου και του τρόπου του θανάτου του), εάν δεχθούμε ότι ο εκτελεσθείς το 1839 οικονόμος του μοναστηριού και ο επαναστάτης της Καρπασίας είναι όντως το ίδιο πρόσωπο.

Το μοναστήρι φαίνεται να διαλύθηκε λίγο αργότερα. Παλαιά χειρόγραφα του μοναστηριού, εκκλησιαστικά βιβλία, κατάστιχα και παλαιές εικόνες, είχαν μεταφερθεί στο Δαυλό για φύλαξη. Πολλών αγνοείται η τύχη.  

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια