Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το Βυζαντινό Μουσείο αποτελεί το σημαντικότερο τμήμα του Πολιτιστικού Ιδρύματος Μακαρίου Γ΄, που στεγάζεται στο αρχιεπισκοπικό μέγαρο στη Λευκωσία. Η πρώτη αίθουσα του Βυζαντινού Μουσείου εγκαινιάστηκε στις 18 Ιανουαρίου 1982 από τον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο Α’ και τον τότε πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Σπύρο Κυπριανού, ενώ επεκτάθηκε  έξι χρόνια αργότερα, με την προσθήκη της νέας πτέρυγας.

Τα εκθέματα του Μουσείου αποτελούνται κυρίως από εικόνες εξέχουσας βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης, που προέρχονται από διάφορες εκκλησίες της Κύπρου. Η συγκέντρωση, η συντήρηση και προβολή των πολύτιμων αυτών εικόνων, που καλύπτουν την περίοδο από τον 8ο μέχρι τον 19ο αιώνα, άρχισε το 1967 με πρωτοβουλία του εθνάρχη Μακαρίου Γ΄. Αρκετές απ' αυτές εκτέθηκαν αρχικά στο Παρίσι, το 1967, και στη συνέχεια σε άλλες πρωτεύουσες πολλών ευρωπαϊκών χωρών σαν ένα από τα πιο εκλεκτά τμήματα της έκθεσης «Θησαυροί της Κύπρου».

Το Βυζαντινό Μουσείο (Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείο ΡΙΚ)

Αντιπροσωπευτικά δείγματα των εκθεμάτων του Μουσείου κατά χρονολογική σειρά αποτελούν, μεταξύ άλλων, οι εικόνες: Της Παναγίας βρεφοκρατούσας, του 8ου-9ου αιώνα, από την εκκλησία της Παναγίας Φανερωμένης στη Λευκωσία. Των αγίων Κοσμά και Δαμιανού, του 10ου αιώνα, από την εκκλησία της Παναγίας Χρυσαλινιώτισσας στη Λευκωσία. Των Τριών Μορφών, του 11ου αιώνα, από την εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Λευκόνοικον. Του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, του 12ου αιώνα, από την εκκλησία της Παναγίας της Ασίνου στο Νικητάρι. Της αγίας Μαρίνας, του 13ου αιώνα, από την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στον Πεδουλά. Της αγίας Παρασκευής, του 14ου αιώνα, από την εκκλησία της Παναγίας Χρυσαλινιώτισσας στη Λευκωσία. Του αρχαγγέλου, του 15ου αιώνα, από την εκκλησία της Παναγίας Φανερωμένης στη Λευκωσία. Της Προσκύνησης των Μάγων, του 16ου αιώνα, από την εκκλησία της Παναγίας Φανερωμένης στη Λευκωσία και των Εισοδίων της Θεοτόκου, του 17ου-18ου αιώνα, από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου.

Ιστορία της Βυζαντινής Κύπρου- Το παλαιό και το καινούργιο (Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείο ΡΙΚ)

Στο Βυζαντινό Μουσείο παρουσιάζονται πάνω από 250 εικόνες, αποτοιχισμένες τοιχογραφίες, καθώς και αντιπροσωπευτικά δείγματα της βυζαντινής μικροτεχνίας της Κύπρου, όπως ιερά κειμήλια, σκεύη και άμφια.  Ιδιαίτερη θέση στη συλλογή κατέχουν τα επτά σπαράγματα ψηφιδωτών του 6ου αιώνα από την αψίδα του ναού της Παναγίας Κανακαρίας στη Λυθράγκωμη, τα τριάντα έξι σπαράγματα τοιχογραφιών του τέλους του 15ου αιώνα από τον ναό του Χριστού Αντιφωνητή στην Καλογραία, καθώς και εικόνες από διάφορες κατεχόμενες εκκλησίες, που επανακτήθηκαν ύστερα από δικαστικούς αγώνες ή δωρεές από το εξωτερικό και μαρτυρούν τη βάναυση καταστροφή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς από Τούρκους αρχαιοκάπηλους στο κατεχόμενο από τα τουρκικά στρατεύματα τμήμα της Κύπρου.

Ανακαίνισή του Μουσείου

Το Βυζαντινό Μουσείο έκλεισε για δύο χρόνια και άνοιξε ανακαινισμένο στις 9 Μαρτίου 2025 σε τελετή που πρωτοστάτησε ο Αρχιεπίσκοπος Γεώργιος Α' στην παρουσία του προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη. «Μίαν εκκλησία μικρή, ίσως σε εύρος γης και αριθμό ανθρώπων, αλλά μεγάλη σε διαστάσεις ιστορίας. Μια εκκλησία που ενοτίζεται  τον απόηχο 20 αιώνων αποστολικών βηματισμών», δήλωσε ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Γεώργιος. Από την πλευρά του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Νίκος Χριστοδουλίδης, ανέφερε ότι «ως ένα από τα πιο σημαντικά κτήρια της περιοχής, μέσα στις αίθουσές του φυλάσσει με ασφάλεια και επιστημονική επιμέλεια, ό,τι πολυτιμότερο έχει να επιδείξει ο χριστιανικός πολιτισμός της Κύπρου. Θησαυροί 1500 χρόνων».

Στη διάρκεια των δύο χρόνων έγινε ριζική ανακαίνιση του μουσείου και έχει εμπλουτιστεί με έναν εντυπωσιακό αριθμό νέων εκθεμάτων (δάνεια από το Τμήμα Αρχαιοτήτων και πρόσφατα επαναπατρισθέντες θησαυρούς). Με τη νέα μουσειολογική προσέγγιση που εφαρμόστηκε, τα εκθέματα παρουσιάζονται, πλέον, με χρονολογική σειρά, καλύπτοντας την περίοδο από τον 4ο έως τον 18ο αιώνα. Παράλληλα, θεματικές ενότητες αναδεικνύουν εικονογραφικά θέματα ή καταξιωμένους ζωγράφους, με ενυπόγραφα έργα τους να κοσμούν τις συλλογές μας.

Για την καλύτερη εμπειρία των επισκεπτών, παρέχονται εκτενείς πληροφορίες στις πινακίδες των εκθεμάτων, ενώ πρόσθετες λεπτομέρειες είναι διαθέσιμες μέσω ψηφιακών μέσων και κωδικών QR. Επιπλέον, δημιουργήθηκε ένα σύγχρονο ψηφιακό μουσείο, όπου οι επισκέπτες, μέσα από διαδραστικές οθόνες, μπορούν να εξερευνήσουν:

Τους ναούς της εντός των τειχών Λευκωσίας, τα μνημεία της UNESCO, τους ναούς προέλευσης των επαναπατρισθέντων θησαυρών,αντιπροσωπευτικά μνημεία κάθε ιστορικής περιόδου του νησιού (Παλαιοχριστιανική, Βυζαντινή, Φραγκοκρατία, Βενετοκρατία, Τουρκοκρατία, Αγγλοκρατία).

Με τη χρήση γυαλιών VR, οι επισκέπτες μπορούν να βιώσουν μοναδικές εμπειρίες:

Να περιηγηθούν στον κόσμο της Θείας Ευχαριστίας, να «επισκεφθούν» τον παλαιό καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου στη Λευκωσία, καθώς και την Εγκλείστρα του Αγίου Νεοφύτου στην Πάφο.

Επιπλέον, τρισδιάστατα ολογράμματα ζωντανεύουν τα σημαντικότερα κειμήλια του Μουσείου, προσφέροντας μια εντυπωσιακή οπτική παρουσίαση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Επίσης: στο πλαίσιο της αναβάθμισης, έχουμε δημιουργήσει έναν σύγχρονο χώρο Πωλητηρίου στην είσοδο του Μουσείου, καθώς και ειδικό χώρο φύλαξης προσωπικών αντικειμένων για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκοπαίδεια