Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το μεταξουργείο της Γεροσκήπου έκανε με βιομηχανοποιημένο και μαζικό τρόπο την εργασία του παραδοσιακού μεταξά, που για αιώνες είχε ως επάγγελμα του να βγάζει το μετάξι από τα κουκκούλια και να το κάνει νήμα. Ο μεταξάς αντιπροσώπευε ένα από τα σημαντικά παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, που έχουν πλέον εξαφανιστεί.

Τα σύνεργα του μεταξά αποτελούν ένα μικρό σύμπλεγμα, μια πρωτόγονη «μηχανή»: μια μεγάλη λεκάνη τοποθετημένη σε «νησκιά» από πέτρες όπου ανάβει φωτιά· στη λεκάνη βράζει νερό· ως συνέχεια της λεκάνης (που λέγεται λεένη), βρίσκεται το «δουλάππιν», ξύλινη κυλινδρική κατασκευή που περιστρέφεται με μοχλό ο οποίος κινείται με το χέρι· μεταξύ της λεκάνης και του «δουλαππιού» βρίσκεται ένα ξύλινο κατασκεύασμα με τρία ή τέσσερα «μασούρια», και ο «καλόηρος», ένα κομμάτι μακρόστενο ξύλο ειδικά στερεωμένο ώστε με το γύρισμα του «δουλαππιού» να κάνει παλμικές κινήσεις οριζόντια, μπρος - πίσω. Η όλη διαδικασία εξαγωγής του μεταξιού γίνεται ως εξής:

Ο μεταξάς ρίχνει τα κουκκούλια στο ζεστό νερό της λεκάνης, για να χαλαρώσουν οι ίνες τους˙ απ’ αυτά βρίσκει την αρχή της ίνας τους˙ σμίγει τις ίνες πολλών κουκκουλιών μαζί, ανάλογα με το πάχος της κλωστής που θέλει να κατασκευάσει˙ περνά την κλωστή από ένα μασούρι και από ανάλογη υποδοχή στον «καλόηρο», και στη συνέχεια την ενώνει στο «δουλάππιν»˙ το «δουλάππιν» αρχίζει να περιστρέφεται (το γυρίζει ένας βοηθός ή, συνηθέστερα, ο ιδιοκτήτης των κουκκουλιών)˙ τότε οι ίνες αρχίζουν να ξετυλίγονται από τα κουκκούλια, που χοροπηδούν στο ζεστό νερό, και σχηματίζουν κλωστή που τυλίγεται στο «δουλάππιν»˙ οι κινήσεις του «καλόηρου» επιτυγχάνουν ομοιόμορφο τύλιγμα της κλωστής στο «δουλάππιν»˙ σ’ αυτό μπορούν να τυλίγονται ταυτόχρονα τρεις ή τέσσερις σειρές κλωστής, από ανάλογες ομάδες κουκκουλιών· ο μεταξάς παρακολουθεί άγρυπνα τη διαδικασία και την κατευθύνει ώστε να παράγεται μεταξωτή κλωστή στο ίδιο πάχος και να είναι συνεχής· όταν τα κουκκούλια τελειώνουν, ενώνει στην κλωστή ίνες από άλλα κουκκούλια και η διαδικασία συνεχίζεται˙ ένας βοηθός τροφοδοτεί συνεχώς τη φωτιά κάτω από τη λεκάνη, προσθέτει στη λεκάνη νερό και νέα κουκκούλια, κι αφαιρεί τις νεκρές κάμπιες από τα τελειωμένα κουκκούλια, που επιπλέουν.

Το κάθε κουκκούλι δίνει συνεχή κλωστή πάνω από 300 μέτρα. Ανάλογα με το πόσα κουκκούλια θα ενώσει ο μεταξάς, παράγεται μεταξωτό νήμα λεπτό, μέτριο ή χοντρό. Όταν τελειώσει η εργασία, αφαιρείται το νήμα από το «δουλάππιν», τυλίγεται σε θηλειές και παραδίδεται στον ιδιοκτήτη του. Εκτός από το πάχος και την ποιότητα, το παραγόμενο μετάξι διακρινόταν και σε δυο είδη ανάλογα προς τον χρωματισμό του: άσπρο και κίτρινο.

Ο κάθε μεταξοσκώληκας πλέκει, βέβαια, ένα μόνο κουκκούλι. Περίπου 8 οκάδες κουκκούλια δίνουν μια οκά καθαρό μετάξι.

Τα κουκκουλλάρικα: Ήταν υφάσματα που υφαίνονταν στον αργαλειό με χοντρότερη μεταξωτή κλωστή η οποία παραγόταν από τρυπημένα κουκκούλια. Βλέπε στα λήμματα κουκκουλλάρικον και κουκκούλλιν.