Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

 Όπως παραδέχεται και ο ίδιος ο Λεόντιος Μαχαιράς στο Χρονικόν του, υφίστατο κατά την εποχή του (περίοδος Φραγκοκρατίας) σοβαρό πρόβλημα και εκπαίδευσης και γλώσσας. Ο ίδιος θα πρέπει να έμαθε περισσότερο τη γαλλική γλώσσα (αφού εργάστηκε ως γραμματέας ευγενών), ενώ μιλούσε κι έγραφε και την ελληνική που μιλούσε τότε ο λαός στην Κύπρο, δηλαδή τη δημοτική της εποχής του, όπως προκύπτει κι από τη γλώσσα που χρησιμοποιεί στο έργο του. Η γλώσσα αυτή, ζωντανή και γλαφυρή, διανθισμένη πού και πού με κάποιους λογιωτατισμούς — προερχόμενους πιθανότατα από τη μελέτη ή χρήση εκκλησιαστικών κειμένων — είναι μια θαυμάσια λαϊκή γλώσσα, νοθευμένη όμως σε αρκετά μεγάλο βαθμό με ξένους όρους και ξένες λέξεις (γαλλικές κυρίως και ιταλικές), συνήθως μεταποιημένες σε «ελληνικούς» τύπους. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί, πάντως, είναι εμπλουτισμένη με πλήθος λέξεις του τοπικού κυπριακού ιδιώματος και το έργο του αποτελεί σήμερα πραγματικό γλωσσικό μνημείο.

Ο Λεόντιος Μαχαιράς, μαζί με τον Γεώργιο Βουστρώνιο* που είναι ο συνεχιστής του, αποτελούν τους δυο μεγάλους Κυπρίους χρονογράφους του Μεσαίωνα που καλύπτουν με τα έργα τους ολόκληρη την περίοδο της Φραγκοκρατίας (1192-1489). Το κείμενο του Μαχαιρά φθάνει μέχρι το 1458. Από ιστορικής πλευράς το κείμενο του Μαχαιρά αποτελεί σημαντικότατη πηγή της περιόδου της Φραγκοκρατίας. Ο συγγραφέας έγραψε το έργο του βασισμένος τόσο σε προγενέστερα κείμενα όσο και σε προσωπικές έρευνες και παρατηρήσεις (ως εκ της θέσεώς του, μάλιστα, μπορούσε να έχει κάποια πρόσβαση και στα κρατικά αρχεία), ενώ περιλαμβάνει σ' αυτό και πολλές άλλες πληροφορίες, όπως για παράδειγμα αφηγήσεις της τοπικής εκκλησιαστικής παράδοσης. Αρχίζει τη διήγησή του από τα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου και την επίσκεψη της αγίας Ελένης στην Κύπρο (4ος μ.Χ. αιώνας) και φθάνει μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνα. Τα γεγονότα μέχρι την άνοδο στον θρόνο του βασιλιά Πέτρου Α' (1359) δίνονται περιληπτικά. Μετά, για την εποχή που ο ίδιος έζησε, η αφήγηση γίνεται λεπτομερέστερη.

Στην εξιστόρηση των γεγονότων γίνεται σαφές ότι ο συγγραφέας, παρ' ότι Κύπριος, συχνά ταυτίζεται με τους Φράγκους κυρίαρχους. Σε μια μάλιστα περίπτωση, όταν θίγει ιδιαίτερα συνοπτικά την επανάσταση των Κυπρίων χωρικών υπό τον ρήγα Αλέξη*, φθάνει μέχρι το σημείο να υβρίζει τους συμπατριώτες του επαναστάτες κατά των Φράγκων τυράννων. Ο αδελφός του Πέτρος Μαχαιράς, εξάλλου, ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές της αντεπίθεσης κατά των επαναστατών, της συντριβής και παραδειγματικής τιμωρίας τους. Σε άλλες όμως περιπτώσεις, ο συγγραφέας δεν αποφεύγει να τονίσει το ελληνικό παρελθόν του νησιού, να υπογραμμίσει την προσήλωση του λαού στην Ορθόδοξη πίστη και να μιλήσει με πικρία ακόμη και για τον βαρβαρισμό της ελληνικής γλώσσας στο νησί. Σε καμιά όμως περίπτωση δεν καταφέρεται κατά των Φράγκων κυριάρχων, ούτε και ψέγει το καθεστώς τους που κρατούσε τον κυπριακό λαό σε κατάσταση φρικτής δουλείας, προφανώς θεωρώντας φυσιολογική αυτή την τάξη πραγμάτων και ταυτιζόμενος ο ίδιος περισσότερο με τους ξένους αφέντες παρά με τους σκλάβους συμπατριώτες του.

Το Χρονικόν του Λεοντίου Μαχαιρά σώζεται σήμερα σε τρία χειρόγραφα αντίγραφα:

α) Ένα του 1555 που φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη Bodleian της Οξφόρδης (Department of Western MSS, shelfmark M.S. Selden Supra 14).

β) Ένα επίσης του 16ου αιώνα που φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη Nazionale Marciana της Βενετίας (shelfmark gr. VII, 16).

γ) Ένα επίσης του 16ου αιώνα που φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη Ravennatis της Ραβέννα (classense 14).

Υπάρχουν διαφορές μεταξύ των τριών αυτών αντιγράφων, που ασφαλώς οφείλονται στους αντιγραφείς.

Το έργο του Μαχαιρά εξεδόθη για πρώτη φορά από τον Κωνσταντίνο Σάθα το 1873, με βάση το χειρόγραφο της Βενετίας (Κ. Σάθας, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, τόμος Β', Βενετία, 1873۬ ο τόμος περιλαμβάνει και το Χρονικόν του Γεωργίου Βουστρωνίου, καθώς και κείμενα του αγίου Νεοφύτου και άλλα κείμενα). Ο Κ. Σάθας, πάλι, μαζί με τον Μύλλερ, εξέδωσε το έργο σε γαλλική μετάφραση στο Παρίσι το 1881. Το 1893 το Χρονικόν εξεδόθη στην ιταλική γλώσσα από τον Διομ. Στραμβάλδι, στη Βενετία. Τέλος, το 1932 εξεδόθη στην Οξφόρδη από τον R.M. Dawkins ο οποίος παρέθεσε το πρωτότυπο κείμενο στην ελληνική, αντιπαραβάλλοντας τα χειρόγραφα Οξφόρδης και Βενετίας, κι έδωσε παράλληλα και αγγλική μετάφραση۬ σε δεύτερο συμπληρωματικό τόμο, ο Dawkins συγκέντρωσε σχόλια, σημειώσεις, παρατηρήσεις, γλωσσάριο κλπ. Η έκδοση αυτή του Dawkins επανεκδόθηκε πρόσφατα στη Νέα Υόρκη.

Στην Κύπρο, το έργο του Μαχαιρά ήταν άγνωστο στους πολλούς, αλλά και απρόσιτο σχεδόν, μέχρι το 1982 που εξεδόθη για πρώτη φορά από τον Άντρο Παυλίδη σε έκδοση που απευθυνόταν στο ευρύ κοινό. Παράλληλα προς το πρωτότυπο κείμενο (με βάση την έκδοση του Dawkins), ο Α. Παυλίδης έδωσε για πρώτη φορά και μετάφραση όλου του μεσαιωνικού κειμένου στη νέα ελληνική. Ο Άντρος Παυλίδης προέβη και σε δεύτερη έκδοση του Χρονικού του Μαχαιρά, βελτιωμένη, το 1995.