Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εκκλησία του Αγίου Μάμα στη Μόρφου είναι μια από τις πιο σημαντικές φραγκοβυζαντινές εκκλησίες της Κύπρου και σε κάτοψη και όψεις όμοια με το καθολικό της μονής του Αγίου Νεοφύτου. Είναι κτισμένη με εξαίρετα τετραγωνισμένους πωρόλιθους και άριστη τοιχοδομία. Έχει εσωτερικές διαστάσεις 18,40X12 μ., χωρίς την αψίδα. Η αψίδα, ημικυκλική εσωτερικά και εξωτερικά, έχει χορδή 4,50 μ. και βέλος 2,60 μ. Δυο κιονοστοιχίες από πέντε κτιστές πώρινες κολόνες, που στηρίζουν ημικυκλικά τόξα, χωρίζουν την εκκλησία σε τρία κλίτη. Το μέσο κλίτος έχει πλάτος 5,70 μ. και τα πλάγια κλίτη 2 μ. Οι κολόνες επιστέφονται με ψευδογοτθικά κιονόκρανα. Η εκκλησία έχει τρεις εισόδους: η κύρια είσοδος είναι η δυτική η οποία έχει πλάτος 2 μ., η βόρεια είσοδος έχει πλάτος 1,60 μ. και η νότια 1,40 μ. Στο ψηλό τύμπανο του τρούλλου υπάρχουν οκτώ παράθυρα. Στο κέντρο της αψίδας υπάρχει ένα παράθυρο, ενώ στον βόρειο και τον νότιο τοίχο υπάρχουν από τέσσερα παράθυρα. Ψηλά στον δυτικό τοίχο υπάρχει τρίλοβο παράθυρο. Τα πλάγια κλίτη καταλήγουν σε μικρές κόγχες σκαμμένες στο πάχος του ανατολικού τοίχου.

Στο μέσο περίπου του βόρειου τοίχου υπάρχει ορθογώνια κόγχη με ανάγλυφο διάκοσμο στο τόξο που την καλύπτει όπου υπάρχει σαρκοφάγος, η οποία τιμάται σαν η σαρκοφάγος του αγίου Μάμα. Αν η σαρκοφάγος χρησιμοποιήθηκε για τα λείψανα του αγίου Μάμα, τότε χρησιμοποιήθηκε για δεύτερη φορά.

Η εκκλησία ουδέποτε διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες. Οι τοιχογραφίες οι οποίες διακοσμούν τη δυτική όψη των δυο κιόνων των κιονοστοιχιών που είναι ενσωματωμένες στο εικονοστάσιο της εκκλησίας, είναι νεότερες. Το εικονοστάσιο της εκκλησίας στην αρχική του μορφή έγινε τον 16ο αιώνα. Υπέστη όμως μεταγενέστερες επεμβάσεις. Μέχρι το 1974 διέσωζε εικόνες της Μεγάλης Δέησης του 16ου αιώνα (Χριστός, Παναγία, Πρόδρομος, Πέτρος, Παύλος, Μιχαήλ και Γαβριήλ).

Μορφολογικά και τυπολογικά στοιχεία χρονολογούν την εκκλησία του Αγίου Μάμα στις αρχές του 16ου αιώνα. Η εκκλησία όμως είναι κτισμένη στα ερείπια δυο παλαιοχριστιανικών βασιλικών και μιας βυζαντινής μεσαιωνικής εκκλησίας που είχαν διαδεχθεί η μια την άλλη. Η εκκλησία του Αγίου Μάμα Μόρφου είναι ο ναός ομώνυμου μοναστηριού.

Λειτούργησε ξανά το 2004

Η εκκλησία του Αγίου Μάμα στην κατεχόμενη Μόρφου λειτούργησε για πρώτη φορά μετά το 1974, στις 2 Σεπτεμβρίου 2004 με την ευκαιρία της μνήμης του αγίου, μετά από άδεια του κατοχικού καθεστώτος. Το 2016 στη θεία λειτουργία χρησιμοποιήθηκε το Ιερό Ευαγγέλιο του ναού του 18ου αιώνα, το οποίο βρίσκεται στο πρώην Επισκοπείο, παραπλεύρως του ναού, στο οποίο στεγάζονται αρχαιότητες από την περιοχή της Μόρφου. Πρόκειται για Ιερό Ευαγγέλιο, το οποίο δόθηκε ως δώρο στον ναό, ο οποίος ήταν μοναστηριακός, δύο αιώνες, μετά την οικοδόμησή του. 

Ο ναός δεν λειτούργησε τη μέρα της γιορτής του το 2017 καθώς δεν δόθηκε άδεια από το κατοχικό καθεστώς, επικαλούμενο θρησκευτικούς λόγους και συγκεκριμένα το ότι οι εορτασμοί του Αγίου Μάμαντος συμπίπτουν με την έναρξη του Κουρμπάν Μπαϊράμ την 1η Σεπτεμβρίου. Ο ναός λειτούργησε ξανά στις 2 Σεπτεμβρίου 2018, μέρα της γιορτής του αγίου.