Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Περιαστικό  χωριό  της  επαρχίας Λευκωσίας, του οποίου η διοικητική έκταση εντάχθηκε στα δημοτικά όρια της πρωτεύουσας. Σήμερα οι   Άγιοι Ομολογητές αποτελούν ξεχωριστή ενορία της πόλης της Λευκωσίας η οποία συνορεύει στα βόρεια με την ενορία του Τριπιώτη, στα νότια με το προάστιο του Στροβόλου και στα δυτικά με το προάστιο της Έγκωμης. Συνορεύει επίσης στα ανατολικά με την ενορία Αγίου Αντωνίου και το προάστιο της Αγλαντζιάς κατά μήκος της λεωφόρου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ'.   

Οι  Άγιοι Ομολογητές είναι κτισμένοι κοντά στην ανατολική όχθη του ποταμού Πηδιά σε υψόμετρο που κυμαίνεται μεταξύ 145 και 160 μέτρων.

Από γεωλογικής απόψεως, στην περιοχή  της  ενορίας  κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν προσχωσιγενή εδάφη. Η μέση ετήσια βροχόπτωση κυμαίνεται γύρω στα 330 χιλιοστόμετρα.   

Από συγκοινωνιακής απόψεως, οι Άγιοι  Ομολογητές συνδέονται στα  βορειοανατολικά  με την  εντός  των  τειχών παλαιά πόλη της  Λευκωσίας(περί τα 2 χμ.), στα νοτιοανατολικά με το προάστιο της Αγλαντζιάς (περί τα 4,5 χμ.), στα νοτιοδυτικά με το προάστιο του Στροβόλου (περί τα 2 χμ.), και στα δυτικά με το προάστιο της Έγκωμης.   

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα  στοιχεία, οι πλήρεις  απογραφές  πληθυσμού  έχουν  ως ακολούθως:

Οι Άγιοι Ομολογητές γνώρισαν συνεχή πληθυσμιακή αύξηση από το 1881 μέχρι το 1931. Στις επίσημες απογραφές πληθυσμού των ετών 1946, 1960, 1973 και 1976 ο πληθυσμός των Αγίων Ομολογητών συνυπολογιζόταν με εκείνο της πόλης της Λευκωσίας, επειδή το προάστιο περιελήφθη στα δημοτικά όρια της πρωτεύουσας.    

Στην έκταση της ενορίας βρίσκεται το προεδρικό μέγαρο με το άλσος του, το ξενοδοχείο «Χίλτον», το οίκημα του σωματείου ΑΠΟΕΛ, καθώς και διάφορα κυβερνητικά γραφεία, το υπουργείο Εξωτερικών και το υπουργείο Εμπορίου και Βιομηχανίας.    

Οι  Άγιοι Ομολογητές (ή και Άγιοι Ομολοητάδες όπως ονόμαζε το προάστιο ο λαός) δεν φαίνονται σημειωμένοι σε κανένα παλαιό χάρτη, ούτε ακόμη σ’ εκείνον του Αθανασίου Σακελλαρίου του 1855. Ωστόσο σημειώνονται, ως Άγιοι Ομολογητάδες, μόλις το 1885, στον χάρτη του Kitchener.   

Ο οικισμός όμως πιθανότατα υφίστατο τουλάχιστον από την περίοδο της Βενετοκρατίας (16ος αιώνας), οπότε αναφέρεται με την ονομασία Μαντιά (η). Δεν γνωρίζουμε την προέλευση της ονομασίας αυτής, που πιθανώς είναι αλλοιωμένη. Μερικοί (όπως ο Ν. Κληρίδης) θεωρούν ότι προέρχεται πιθανώς από τη λέξη μαντείον που ίσως υφίστατο στην περιοχή κατά την Αρχαιότητα. Υποθέτουν μάλιστα ότι επρόκειτο περί μαντείου του θεού Απόλλωνος, το οποίο ο Ιερώνυμος Περιστιάνης τοποθετεί μάλλον στον λόφο του Αγίου Γεωργίου (περιοχή ΠΑΣΥΔΥ) όπου πρόσφατα ανευρέθησαν κατάλοιπα ενός μικρού ιερού των Ελληνιστικών χρόνων.   

Στην έκταση των Αγίων Ομολογητών βρέθηκαν πάντως αρχαία κατάλοιπα, αλλά δεν  υπάρχει  καμιά  ένδειξη  περί υπάρξεως μαντείου.

Στη Μαντιά είχε στρατοπεδεύσει τμήμα των δυνάμεων του Λαλά Μουσταφά που πολιόρκησε και κατέλαβε τη Λευκωσία το 1570. Στο βουνό της Μαντιάς (=λόφος των Αγίων Ομολογητών) είχε εγκατασταθεί και ο ίδιος ο αρχιστράτηγος των Τούρκων, ενώ μεταξύ του λόφου και των τειχών της πρωτεύουσας οι πολιορκητές είχαν κτίσει ένα πύργο και δημιουργήσει και άλλα πολεμικά έργα, εγκαθιστώντας και κανόνια.

Εάν ο  οικισμός υφίστατο από  την  περίοδο  της  Φραγκοκρατίας  και  της  Βενετοκρατίας, θα πρέπει να ήταν πολύ μικρός και  ασήμαντος, φαίνεται δε ν' αναπτύχθηκε— αν δεν  δημιουργήθηκε  —  κατά την  περίοδο  της  Τουρκοκρατίας. Η  ονομασία, εν τούτοις, του προαστίου το συσχετίζει ίσως με τα χρόνια της Φραγκοκρατίας. Η ταυτότητα των αγίων Ομολογητών στους οποίους το προάστιο οφείλει τ' όνομά του, δεν είναι βεβαία. Η εκκλησία είναι αφιερωμένη στους τρεις Ομολογητές της Έδεσσας, στη σημερινή Ν. Α. Τουρκία, τους Γουρία, Σάμωνα και Άβιβο, οι οποίοι μαρτύρησαν, οι δυο πρώτοι επί Διοκλητιανού κι ο τελευταίος επί Λικινίου. Οι μάρτυρες αυτοί ονομάσθηκαν ομολογητές επειδή ομολόγησαν ότι ήσαν Χριστιανοί. Ομολογητές όμως ονομάστηκαν κι οι 13 μάρτυρες της Καντάρας, οι οποίοι παρέμειναν πιστοί, παρά τα βασανιστήρια, στα δόγματα της Ορθοδοξίας και γι’ αυτό καταδικάσθηκαν να πεθάνουν στη φωτιά σαν αιρετικοί το 1231 από φανατικούς Φράγκους κληρικούς. Δεν αποκλείεται οι μάρτυρες της Καντάρας να μαρτύρησαν και να τάφηκαν στους Αγίους Ομολογητές και σ' ανάμνηση του γεγονότος οι κάτοικοι αργότερα έδωσαν στο χωριό τ' όνομά τους. Δικαιολογημένα ίσως η εκκλησία της ενορίας τιμά τη μνήμη τους στις 19 Μαΐου, ιδιαίτερα τώρα που το μοναστήρι τους, της Παναγίας στην Καντάρα, βρίσκεται υπό τουρκική κατοχή.   

Κατά  τον Gunnis η  παλαιά εκκλησία των  Αγίων  Ομολογητών, που  κατεδαφίστηκε  για  ν' αντικατασταθεί από  τη μεγάλη σύγχρονη εκκλησία, πρωτοκτίστηκε  το 1674, αλλά επισκευάστηκε  με πολλές αλλαγές  το 1894. Το εικονοστάσιο ήταν σύγχρονο με την εκκλησία. Η κατακόμβη σκαμμένη στον βράχο με το αγίασμα, πάνω στην οποία κτίστηκε η παλαιά εκκλησία, βρίσκεται σήμερα κάτω από τον πύργο του κωδωνοστασίου.   

Ο πυρήνας  του  προαστίου  βρίσκεται  γύρω από  την  περιοχή  του  Πλάτανου, σε μικρή  απόσταση από  τον  Πεδιαίο. Εδώ υπάρχουν συνεχόμενα σπίτια, από τα οποία τα πιο παλαιά είναι των τελευταίων δυο δεκαετιών του 19ου και τα περισσότερα των πρώτων τριών δεκαετιών του 20ού αιώνα. Το προάστιο στο πρόσφατο παρελθόν δεν είχε πεδίο εξάπλωσης, επειδή στα δυτικά βρίσκεται ο ποταμός Πεδιαίος, προς νότον το άλσος του προεδρικού μεγάρου και προς βορράν ο χώρος των κυβερνητικών γραφείων. Μόνο η λοφώδης περιοχή στ' ανατολικά πρόσφερε πεδίο για επέκταση, η οποία είναι ήδη πυκνοκατοικημένη.   

Σύμφωνα προς πληροφορίες  του Ιερώνυμου Περιστιάνη, στους Αγίους Ομολογητές πρωτολειτούργησε σχολείο στο σπίτι του ένας Χατζηδιάκος, γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα. Δίδασκε παιδαγωγίαν (=αλφαβητάριο), οκτώηχον, ψαλτήρι και απόστολον, αλλά όχι γραφή και αριθμητική. Ωστόσο παιδιά από το προάστιο φοιτούσαν και στη Λευκωσία. Μετά τον Χατζηδιάκο δεν λειτούργησε σχολείο στους Αγίους Ομολογητές παρά μόνο μετά την αγγλική κατοχή της Κύπρου (1878).