Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η πρωτεύουσα Λευκωσία, ως το μεγαλύτερο αστικό κέντρο του νησιού (περιλαμβανομένων των προαστίων), συγκεντρώνει την πλουσιότερη πνευματική - καλλιτεχνική ζωή και κίνηση στην Κύπρο, σε μερικούς μάλιστα τομείς διατηρούσε το μονοπώλιο μέχρι τα εντελώς πρόσφατα χρόνια, ενώ σε κάποιους ακόμη το διατηρεί.

 

Στην πρωτεύουσα εδρεύουν το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου (ραδιόφωνο - τηλεόραση), ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου και διάφοροι θίασοι, οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες του υπουργείου Παιδείας, διάφοροι πνευματικοί και καλλιτεχνικοί όμιλοι και λογοτεχνικές εταιρείες, το Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών που υπάγεται στο υπουργείο Παιδείας, η Κρατική Πινακοθήκη, τα πολιτιστικά κέντρα δυο τραπεζών, τα πολιτιστικά κέντρα διαφόρων χωρών, οι διευθύνσεις λογοτεχνικών περιοδικών και εκδοτικών οίκων, σχολές μουσικής, η νεοϊδρυθείσα Κρατική Ορχήστρα κ.α.

 

Είναι, λοιπόν, φανερό ότι στην πρωτεύουσα υπάρχουν συνεχώς πνευματικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, σε βαθμό κατά πολύ μεγαλύτερο απ’ οπουδήποτε αλλού στην Κύπρο. Στις διάφορες γκαλερί (όπως και σε αίθουσες ξενοδοχείων) υπάρχουν πάντοτε εκθέσεις ζωγραφικής και, γενικότερα, εικαστικών τεχνών, ενώ λειτουργούν τα θεατρικά συγκροτήματα του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου, του Σατιρικού Θεάτρου, του Θεάτρου «Ένα». Στα πολιτιστικά κέντρα οργανώνονται πολύ συχνά διαλέξεις, εκθέσεις, μουσικές εκδηλώσεις, κινηματογραφικές προβολές, ενώ αξιόλογη πολιτιστική δραστηριότητα αναπτύσσει και ο Δήμος Λευκωσίας του οποίου πολιτιστικό κέντρο αποτελεί το συντηρημένο μνημείο της πύλης Αμμοχώστου. Επίσης ο Δήμος είναι ο κυριότερος από τους διοργανωτές του Λαϊκού Πανεπιστημίου (οργανωμένες και θεσμοποιημένες διαλέξεις - συζητήσεις επί κύκλων διαφόρων θεμάτων, σε μόνιμη βάση, με συμμετοχή διακεκριμένων Κυπρίων και Ελλαδιτών επιστημόνων). Η σημαντικότερη πολιτιστική εκδήλωση είναι το Διεθνές Φεστιβάλ «Κύπρια», που διοργανώνεται κάθε χρόνο στη Λευκωσία από το υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού.

 

Βλέπε λήμμα: Κινηματογράφος

 

Κατά τη μακρά περίοδο της Τουρκοκρατίας απουσίαζε από την πρωτεύουσα Λευκωσία η πνευματική και καλλιτεχνική ζωή και κίνηση. Η δραστηριότητα και σ’ αυτούς τους τομείς άρχισε ν’ αναπτύσσεται μετά την άφιξη των Άγγλων το 1878. Και ήδη κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα ιδρύθηκαν διάφορες λέσχες, μερικοί σύλλογοι και αναγνωστήρια. Όπως το αναγνωστήριο «Η Αγάπη» (1888) και το αναγνωστήριο «Η Αγάπη του Λαού» (1891), ο «Κυπριακός Σύλλογος» (1892) που διοργάνωνε διαλέξεις και διαφωτιστικές ομιλίες, η Φιλόπτωχος Αδελφότης «Άγιος Ιωάννης» που ίδρυσε δικό της αναγνωστήριο (1894) κ.α.

 

Οι πρώτες εφημερίδες

Στο μεταξύ είχαν αρχίσει να εκδίδονται στη Λευκωσία και οι πρώτες εφημερίδες που ήσαν, όπως κι εκείνες που εξεδόθησαν στις άλλες πόλεις, εβδομαδιαίες. Μεταξύ αυτών, πρώτη ήταν η εφημερίδα «Ὁ Εὐαγόρας» του Περικλή Μιχαηλίδη (εξεδόθη το 1890). Ακολούθησαν μέχρι το τέλος του αιώνα διάφορες άλλες, μεταξύ των οποίων και δυο σατιρικές, καθώς και η έκδοση περιοδικών όπως ο «Ἑρμῆς» (εμπορικό), η «Ἐκπαίδευσις» και τα θρησκευτικού περιεχομένου έντυπα «Ὁ Χριστιανός» και «Ἀπόστολος Βαρνάβας». Κατά την ίδια περίοδο άρχισαν να κυκλοφορούν μερικές τουρκικές εφημερίδες καθώς και αγγλόφωνες. Μεταξύ των αγγλόφωνων αναφέρουμε την εφημερίδα ‘The Owl’ (=Η Γλαύξ) που αποτελείτο από δυο μέρη, το πολιτικό και το επιστημονικό. Στο επιστημονικό μέρος της σημειώνουμε ότι δημοσίευσε σε σειρά επιφυλλίδων, το 1895, το έργο του Cobham Excerpta Cypria.

 

Μεταξύ των τουρκικών εφημερίδων που κυκλοφόρησαν τότε στη Λευκωσία αναφέρουμε την ‘Saded’ (1889), την ‘Qibris’ (1893-1898), τη ‘Zaman’ (1891-1900) και την ‘Islam’ λίγο αργότερα (1907). Μεταξύ των αγγλόφωνων αναφέρουμε εκτός από την ‘Owl’ (1888-1896) και την ‘Anglo – Cypriot’ (1908-1909) όπως και το περιοδικό έντυπο ‘Journal of Cyprian Studies’ (1889).

 

Μεταξύ των ελληνικών εφημερίδων σημαντική ήταν η «Eλευθερία» των Κ. και Δ. Σταυρινίδη˙ εξεδόθη το 1906 ως εβδομαδιαία, έγινε δισεβδομαδιαία από το 1922 και καθημερινή από το 1946, επέζησε δε μέχρι το 1974. Επίσης ο Ιωάννης Περδίος εξέδωσε το 1911 τη σατιρική εφημερίδα «Τό Μαστίγιον». Αργότερα, όταν πλέον όλες οι εφημερίδες που εκδίδονταν στην Κύπρο έπαυσαν να είναι τοπικές και έγιναν παγκύπριες, είχαν και έχουν και σήμερα τις έδρες τους στην πρωτεύουσα.

 

Το πρώτο τυπογραφείο

Το πρώτο τυπογραφείο που λειτούργησε στη Λευκωσία ήταν το κυβερνητικό τυπογραφείο που στεγάστηκε αρχικά στο μετόχι του Κύκκου και τύπωνε την επίσημη εφημερίδα της κυβέρνησης από το 1878. Το 1880 ο Περικλής Μιχαηλίδης ίδρυσε το πρώτο ιδιωτικό τυπογραφείο στην πρωτεύουσα (όπου το μετέφερε από τη Λάρνακα) και λίγο αργότερα λειτούργησε και άλλο που ονομάστηκε «Αἱ Μοῦσαι». Στα τυπογραφεία αυτά, εκτός από τις εφημερίδες, εξεδόθησαν και τα πρώτα βιβλία. Μεταξύ αυτών ήταν η ποιητική συλλογή «Χαλαρωμένη Λύρα» του Δημήτρη Λιπέρτη (1891), το «Ἑλληνοαγγλικόν Λεξικόν» του Α. Κυριακίδη (1891), το βιβλίο του Χρ. Παπαδόπουλου «Τά Κυπριακά Νομίσματα» (1891), η «Ἱστορία καί Πατριδογραφία τῆς Κύπρου» του Νικ. Ιερείδου (1893) κ.α. που ακολούθησαν.

 

Στην πολιτιστική και πνευματική ζωή της πρωτεύουσας άρχισαν να διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο και Ελλαδίτες μορφωμένοι άνθρωποι που εγκαταστάθηκαν στην πόλη είτε ως εκπαιδευτικοί στο Παγκύπριον Γυμνάσιον, είτε ως γιατροί ή άλλων ειδικοτήτων. Επίσης, μεταξύ των ξένων που έζησαν στην πόλη αναφέρουμε τον Αδόλφο Λαφφών και τον γιο του, ποιητή Γουσταύο Λαφφών.

 

Τα πρώτα βιβλιοπωλεία

Στην πόλη άρχισαν να εισάγονται και αρκετά βιβλία από την Ελλάδα, την Αίγυπτο και άλλες χώρες, λειτούργησαν δε και τα πρώτα βιβλιοπωλεία τότε, ενώ άρχισαν να σχηματίζονται και μερικές ιδιωτικές βιβλιοθήκες. Αρχαιότερη από τις βιβλιοθήκες της πρωτεύουσας είναι η Οθωμανική Βιβλιοθήκη που ιδρύθηκε το 1828 από τον σουλτάνο Μαχμούτ Β΄ και στεγάστηκε σε μεσαιωνικό κτίριο απέναντι από την Αγία Σοφία. Ένα αιώνα αργότερα, το 1928, ο τότε Άγγλος κυβερνήτης σερ Ρόναλντ Στορρς ίδρυσε την Κυπριακή Βιβλιοθήκη που στεγάστηκε στο κτίριο του Χατζησωκράτη, απέναντι από το γνωστό κέντρο Χατζησάββα. Αργότερα η βιβλιοθήκη αυτή παραχωρήθηκε από την αποικιακή κυβέρνηση στον Δήμο Λευκωσίας. Στο μεταξύ είχαν ιδρυθεί δυο άλλες σημαντικές βιβλιοθήκες, η Σεβέρειος Βιβλιοθήκη που στεγάστηκε σε πτέρυγα που προσετέθη στο κτίριο του Παγκυπρίου Γυμνασίου, και η Βιβλιοθήκη Φανερωμένης που στεγάστηκε σε κτίριο της εκκλησίας απέναντι από τον ομώνυμο κεντρικό ναό της πρωτεύουσας.

 

Αρχαιολογικό Μουσείο

Άλλο σημαντικό πολιτιστικό γεγονός για την πρωτεύουσα ήταν η ίδρυση του Κυπριακού Μουσείου το 1908, στο οποίο στεγάστηκαν σημαντικοί αρχαιολογικοί θησαυροί που είχαν, ως τότε, σωθεί από τους κάθε λογής αρχαιοκάπηλους που λυμαίνονταν για αιώνες ολόκληρο το νησί.

 

Εικαστικές τέχνες

Στον τομέα των εικαστικών τεχνών, κατά το τέλος του 19ου αιώνα δεν εργάζονταν στη Λευκωσία παρά ένας-δυο αγιογράφοι. Μετά την ίδρυση του Παγκυπρίου Γυμνασίου (1893) το μάθημα της τέχνης εντάχθηκε στο πρόγραμμα διδασκαλίας με πρώτους καθηγητές από την Ελλάδα (όπως ο Απόστολος Γεραλής [1109-1911] και ο Εμμανουήλ Αύγουστος [1911-1917]). Ακολούθησαν Κύπριοι καθηγητές τέχνης. Ένας καθηγητής τέχνης στο Γυμνάσιο, ο Ανδρέας Θυμόπουλος, ήταν ίσως ο πρώτος που οργάνωσε έκθεση έργων του που έγινε το 1908 στην είσοδο της «Εμπορικής Λέσχης». Προκάλεσε όμως σκάνδαλο επειδή εξέθεσε και δυο γυμνά, τον «τοξότη πολεμιστή» και τον «Ερμή», με αποτέλεσμα να επέμβει η αστυνομία και η έκθεση να κλείσει. Ο Θυμόπουλος, που δίδαξε στο Παγκύπριο συνολικά 20 χρόνια (1907-1913 και 1922-1936), είχε ανοίξει στη Λευκωσία και εργαστήριο γλυπτικής το 1908.

 

Η ζωγραφική άρχισε ν’ αναπτύσσεται δειλά, με πρωτοπόρους τον Ιωάννη Κισσονέργη και αργότερα τον Αδαμάντιο Διαμαντή που δίδαξε χιλιάδες μαθητές στο Παγκύπριο Γυμνάσιο από το 1923 και εξής. Ο Κισσονέργης δίδαξε στο ίδιο εκπαιδευτήριο από το 1917.

 

Μουσική

Στον τομέα της μουσικής, μια από τις πρώτες προσπάθειες που ανελήφθησαν στην πόλη ήταν η σύσταση φιλαρμονικής του αγγλικού στρατού που παιάνιζε τις Κυριακές και τις γιορτές σε ανοικτούς χώρους. Τη μπάντα αυτή αντικατέστησε αργότερα η φιλαρμονική της αστυνομίας που πρωτοεμφανίστηκε το 1900 ύστερα από κοπιώδεις προσπάθειες του πρώτου διευθυντή της, που ήταν ο Αμβρόσιος Τζοζεφέν. Στο μεταξύ το 1897 ίδρυσε φιλαρμονική και ο Δήμος της Λευκωσίας που έζησε για λίγα χρόνια με διευθυντή ένα Αυστριακό που μετακλήθηκε από τη Λάρνακα με μισθό 6 λιρών τον μήνα. Το 1907 ο Δήμος ίδρυσε νέα μουσική με διευθυντή τον μουσικοδιδάσκαλο Οικονομάκο.

 

Ξένοι θίασοι επισκέπτονται την Κύπρο

Όσο για τα διάφορα θεάματα, μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα οι Λευκωσιάτες ψυχαγωγούνταν και διασκέδαζαν με διάφορους παλαιστές, ταχυδακτυλουργούς και διάφορα μπουλούκια που αυτοαποκαλούνταν «τσίρκα», και που κατά καιρούς ξέπεφταν μέχρι την πρωτεύουσα. Περί τα τέλη του αιώνα εμφανίζονταν και μερικοί θίασοι από μαριονέτες όπως ο «θίασος ανδρεικέλων» του Ελλαδίτη Μαριδάκη που γνώρισε μεγάλη επιτυχία το 1899. Σύντομα όμως εμφανίστηκε στην πρωτεύουσα και το θέατρο σκιών, ο Καρακιόζης, που γνώρισε μέρες δόξας κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα κι έδινε πολύ συχνά παραστάσεις τόσο με Έλληνες (Ελλαδίτες και Κυπρίους) όσο και με Τούρκους καραγκιοζοπαίκτες.

 

Βλέπε λήμμα: Καραγκιόζης και Θέατρο

 

Το θέατρο άργησε κάπως να εμφανισθεί στην πρωτεύουσα, μια και οι ελλαδικοί θίασοι, που ταξίδευαν μέσω Κύπρου από και προς την Αίγυπτο, περιόριζαν τις εμφανίσεις τους στη Λάρνακα ή τη Λεμεσό. Γύρω στο 1888 σχηματίστηκε στην πόλη ένας τοπικός ερασιτεχνικός θίασος με πρωτεργάτη τον μετέπειτα δήμαρχο της πόλης Αχιλλέα Λιασίδη, που παρουσίασε έργα όπως «Ἡ Γαλάτεια» τοῦ πολύκλαυστου Βασιλειάδη, ἡ  ἀστειοτάτη κωμωδία «Ὁ Ἐκδικούμενος Ὑπηρέτης» και άλλα, περιλαμβανομένων και πατριωτικών. Οι παραστάσεις δίνονταν τα Σάββατα και σε μια απ’ αυτές εμφανίστηκε στη σκηνή και η πρώτη γυναίκα, η Πολυξένη Φυσεντζίδη, που ήταν τότε μαθήτρια (δασκάλα αργότερα). Η προσέλευση του κοινού φαίνεται ότι ήταν ικανοποιητική. Σύντομα άρχισε να ανεβάζει επί σκηνής θεατρικά έργα (αρχαίες ελληνικές τραγωδίες) το Παγκύπριο Γυμνάσιο, ενώ από το 1898 ακολούθησε το παράδειγμά του και το Παρθεναγωγείο Φανερωμένης.

 

Το 1891 επισκέφθηκε την πρωτεύουσα ο ελλαδικός θίασος «Θέσπις» με ρεπερτόριο που περιελάμβανε και έργα του Σαίξπηρ. Σύντομα κτίστηκε και το πρώτο θεατρικό οικοδόμημα, το θέατρο Παπαδοπούλου (λειτούργησε από το 1900) που γνώρισε μέρες δόξας για αρκετές δεκαετίες. Σ’ αυτό εμφανίζονταν τόσο ελλαδικοί θίασοι (όπως ο θίασος του Α. Απέργη που είχε μεγάλη επιτυχία το 1908) όσο και κυπριακά ερασιτεχνικά συγκροτήματα. Μερικά τέτοια συγκροτήματα αποτελούντο από μέλη λεσχών της πρωτεύουσας. Στο θέατρο Παπαδοπούλου εμφανίζονταν επίσης και αρκετά ξένα συγκροτήματα που άρχισαν να επισκέπτονται πλέον τακτικά την πρωτεύουσα. Μάλιστα τα εγκαίνια του θεάτρου έγιναν πανηγυρικά, με εμφάνιση ενός «Ιταλοβιεννέζικου Μουσικού Θιάσου» που παρουσίασε οπερέτα. Στο θέατρο αυτό παρακολουθούσαν παραστάσεις και οι Βρετανοί ύπατοι αρμοστές της Κύπρου, για τους οποίους μάλιστα ήταν πάντοτε κρατημένο το κεντρικό θεωρείο με τον αριθμό 13.

 

Κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα κτίστηκε και δεύτερο θέατρο, το επίσης γνωστό «Μαγικό Παλάτι» που αργότερα μετετράπη σε κινηματογράφο. Ο κινηματογράφος (βωβός αρχικά) εμφανίστηκε στη Λευκωσία από το 1907. Στα διαλείμματα των παραστάσεων υπήρχε μουσικό πρόγραμμα. Εκτός από το «Μαγικό Παλάτι», ένας από τους πρώτους κινηματογράφους ήταν το «Πατέ» ενώ δόξα γνώρισε και ο κινηματογράφος «Λουκούδιν», καθώς και άλλοι, όταν πλέον η εβδόμη τέχνη έγινε όχι μόνο ομιλούσα αλλά και έγχρωμη.

 

Αθλητισμός

Στον τομέα του αθλητισμού, οι πρώτοι οργανωμένοι αγώνες έγιναν στη Λευκωσία το 1887. Το 1894 απετέλεσε σημαντικότατο σταθμό η ίδρυση του Γυμναστικού Συλλόγου «Τα Παγκύπρια» (Γ.Σ.Π.) που φιλοξένησε, το 1898, τους δεύτερους Παγκύπριους αγώνες και αργότερα και άλλους, και έδωσε λαμπρούς αθλητές.

 

Βλέπε λήμμα: «Παγκύπρια» Γυμναστικός Σύλλογος

 

Οι Άγγλοι εισήγαγαν και στη Λευκωσία το ποδόσφαιρο καθώς και άλλα αθλήματα άγνωστα πιο πριν στην Κύπρο, όπως το κρίκετ, η αντισφαίριση, η καλαθόσφαιρα και οι ιπποδρομίες. Για τέτοια αθλήματα βλέπε λεπτομέρειες στα λήμματα Λέσχη Ιπποδρομιών και ιπποδρομίες, αντισφαίριση, καλαθόσφαιρα, ποδόσφαιρο κ.α. Επίσης βλέπε στα σχετικά λήμματα για τα αθλητικά σωματεία της πρωτεύουσας: Αθλητικός Ποδοσφαιρικός Όμιλος Ελλήνων Λευκωσίας (ΑΠΟΕΛ), «Ομόνοια», «Ολυμπιακός».

 

Προσωπικότηες της τέχνης

Από την πόλη της Λευκωσίας κατάγονται, μεταξύ άλλων, οι ακόλουθοι πνευματικοί εργάτες (αλφαβητική σειρά, χωρίς αξιολόγηση): Έλλη Αβρααμίδου, Αχιλλέας Αιμιλιανίδης, Ανδρέας Αντωνιάδης, Χρίστος Αρτεμίδης, Μάρκος Βαρλαάμ, Ανδρέας Γάβρης, Λεωνίδας Γαλάζης, Λευτέρης Γιαννίδης, Ναδίνα Δημητρίου, Αδαμάντιος Διαμαντής, Πορφύριος Δίκαιος, Ιάνθη Θεοχαρίδου, Φιφής Ιωάννου, Τούλα Πούλλου - Κακουλλή, Ιωάννης Καραγεωργιάδης, Γιάννης Κατσούρης, Ιλαρίων Κιγάλας, Μίκης Κιτρομηλίδης, Πασχάλης Κιτρομηλίδης, Γιάννος Κρανιδιώτης, Ιάκωβος Κυθρεώτης, Νεοκλής Κυριαζής, Άδωνις Κύρου, Αχιλλέας Λιασίδης, Δώρος Λοΐζου, Αχιλλέας Λυμπουρίδης, Φρίξος Μαραθεύτης, Ήβη Μελεάγρου, Νίνος Φένεκ -Μικελλίδης, Σόλων Μιχαηλίδης, Γεώργιος Νεοφύτου, Νίκος Νικολαΐδης, Αριστοτέλης Παλαιολόγος, Νίκος Παναγιώτου, Λεωνίδας Παυλίδης, Ιωάννης Περδίος, Ιουλία Περιστιάνη, Άντης Περνάρης (Ανδρέας Παυλίδης), Λέανδρος Σίταρος, Νίκος Θεοδωρίδης - Σκαρλάτος, Κωνσταντίνος Σπυριδάκις, Δημοσθένης Σταυρινίδης, Τάσος Στεφανίδης, Κώστας Σωκράτους, Νίκη Λαδάκη - Φιλίππου, Γεώργιος Φυλακτού, Δημήτρης Χαμπουλίδης, Νίκος Χατζηγαβριήλ, Κάτια Δικαίου - Χατζηδημητρίου, Ανδρέας Χατζηθωμάς, Δώρος Χρίστης, Ανδρέας Χριστοφίδης, Κύπρος Χρυσάνθης.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια