Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Πέρα από τον αρχαιολογικό χώρο στα υψώματα της Αγίας Παρασκευής, από τον οποίο δεν έχουν σωθεί κατάλοιπα, και πέραν άλλων χώρων που επίσης δεν έχουν σωθεί (όπως για παράδειγμα κατάλοιπα παλαιοχριστιανικής βασιλικής στην περιοχή του Παγκυπρίου Γυμνασίου), και πέραν και των μεσαιωνικών μνημείων, στην πόλη της Λευκωσίας έχουν ανασκαφεί τρεις άλλοι αρχαιολογικοί χώροι.

Α) Λόφος Αγίου Γεωργίου – ΠΑ.ΣΥ.ΔΥ.: Στον χώρο αυτό έχει βρεθεί τμήμα λίθινης κατασκευής που πιθανό να χρονολογείται στο δεύτερο μισό της Χαλκολιθικής περιόδου. Τούτο και άλλες ενδείξεις φανερώνουν ότι ο χώρος ήταν κατοικημένος τουλάχιστον από το 2500 π.Χ. Ωστόσο ο χώρος καταλαμβάνεται από τα κατάλοιπα ενός εκτεταμένου οικισμού που άκμασε πολύ αργότερα, κατά την Ελληνιστική περίοδο. Ο οικισμός ήταν οργανωμένος βάσει παραλλήλων δρόμων με κατεύθυνση ανατολή – δύση και με ίσες μεταξύ τους αποστάσεις, καθώς και ενός κεντρικού δρόμου με κατεύθυνση βορρά – νότο, ο οποίος και διαπερνούσε ολόκληρο τον οικισμό.

Μεταξύ των δρόμων έχουν ανασκαφεί οικοδομήματα που αποτελούντο από ορθογώνια δωμάτια διαφόρων διαστάσεων. Τα περισσότερα των οικοδομημάτων αυτών φαίνεται να χρησιμοποιούνταν ως εργαστήρια, όπως εργαστήρια κατασκευής πήλινων, λίθινων και μεταλλικών αντικειμένων. Παράλληλα, φαίνεται ότι και η υφαντική αποτελούσε σημαντική εργασιακή δραστηριότητα των κατοίκων του οικισμού.

Στον χώρο αποκαλύφθηκαν επίσης και αρχαιότερα κατάλοιπα, που χρονολογούνται τόσο στην Κλασσική περίοδο όσο και στην προγενέστερή της Αρχαϊκή. Οι αρχιτεκτονικές φάσεις των περιόδων αυτών δεν έχουν σωθεί, με εξαίρεση τις περιοχές που καταλαμβάνουν τις παρυφές του λόφου. Η απουσία των στοιχείων αυτών οφείλεται τόσο στη μορφολογία του χώρου όσο και στην έντονη οικοδομική δραστηριότητα των κατοίκων κατά την Ελληνιστική περίοδο. Ο λατρευτικός χαρακτήρας των ευρημάτων των δύο προγενεστέρων περιόδων ήταν έντονος και φανερώνει ότι θα πρέπει να υπήρχε κάποιο ιερό.

Στο βόρειο τμήμα του λόφου βρέθηκαν κατάλοιπα καμινιών που μαρτυρούν συνέχιση των βιοτεχνικών δραστηριοτήτων και κατά τους πρώτους 4 μετά Χριστόν αιώνες. Έχουν επίσης αποκαλυφθεί και κατάλοιπα ναών που δείχνουν ότι ο χώρος βρισκόταν σε χρήση και πολύ αργότερα, μάλλον μέχρι και την περίοδο της Βενετοκρατίας.

Κατά μία άποψη, δεδομένης και της ονομασίας του λόφου, στην περιοχή αυτή είχε ακμάσει και το σημαντικό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου των Μαγγάνων, το οποίο είχε (επαν)ιδρύσει η βασίλισσα της Κύπρου Ελένη Παλαιολογίνα το 1453, προκειμένου να στέγαζε φυγάδες μοναχούς από την Κωνσταντινούπολη που έφθασαν στην Κύπρο μετά την άλωση.

Βλέπε λήμμα: Άγιος Γεώργιος των Μαγγάνων

Β) Οδός Κινύρα: Ο αρχαιολογικός αυτός χώρος βρίσκεται μεταξύ των οδών Κινύρα, Κοροίβου και Ρίμινι, κοντά στην Πύλη Πάφου. Η ανασκαφική έρευνα στον χώρο έχει δείξει ότι σ’ αυτόν βρίσκονταν οικοδομήματα της εποχής της Φραγκοκρατίας. Ένα τουλάχιστον κτίριο ήταν μνημειακό. Ας σημειωθεί ότι στην περιοχή της Πύλης Πάφου βρίσκονταν το ανάκτορο των Λουζινιανών βασιλιάδων της Κύπρου, καθώς και το σημαντικό μοναστήρι του Αγίου Δομινίκου.

Βλέπε λήμμα: Λουζινιανοί

Σε μικρή εξάλλου απόσταση από τον πιο πάνω χώρο, στην περιοχή του νέου κτιρίου του Ανωτάτου Δικαστηρίου, έχουν εντοπιστεί τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ενός λατινικού μεσαιωνικού γυναικείου μοναστηριού, εκείνου του Αγίου Θεοδώρου, του Τάγματος των Κιστερκιανών.

Βλέπε λήμμα: Κιστερκιανοί

Γ) Παλαιό Δημαρχείο: Οι ανασκαφές στον χώρο του Παλαιού Δημαρχείου, στην εντός των τειχών πόλη στην οδό Παλαιάς Ηλεκτρικής, άρχισαν το 2002 και ολοκληρώθηκαν το 2006. Ο εκτενής αυτός χώρος αντιπροσωπεύει μία σημαντική χρονική περίοδο της ιστορίας της πόλης, και συγκεκριμένα από τον 11ο μέχρι τον 19ο μ.Χ. αιώνα. Συγκεκριμένα έχει αποκαλυφθεί ένα μεγάλο τμήμα της βυζαντινής και μεσαιωνικής Λευκωσίας, που περιλαμβάνει τα κατάλοιπα δύο εκκλησιών, άλλων μνημειακών οικοδομημάτων, εργαστήρια, δρόμους, πηγάδια κλπ. Ήλθαν επίσης στο φως στοιχεία που δείχνουν ανθρώπινη κατοίκηση και δραστηριότητα στον χώρο περίπου κατά τα τέλη της Μέσης Εποχής του Χαλκού, δηλαδή γύρω στα 1900 – 1650 π.Χ.

Ο χώρος έχει αποδώσει και μεγάλο αριθμό κινητών ευρημάτων, που χρονολογούνται κυρίως στη βυζαντινή και στη μεσαιωνική περίοδο, αλλά και αργότερα, στην περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Επισκέψιμος ο χώρος

Μετά την ανέγερση του νέου κτιρίου του δημαρχείου Λευκωσίας, έγιναν ενέργειες ώστες ο χώρος να καταστεί  επισκέψιμος από το κοινό με την κατασκευή περιμετρικών πασαρέλων και την κατασκευή δύο μεταλλικών στεγάστρων για την προστασία των δύο εκκλησιών που σώζονται σε μορφή ερειπίου. Κύριος στόχος της διαμόρφωσης είναι η προστασία των αρχαιοτήτων, η εξασφάλιση της επισκεψιμότητας του χώρου και συνάμα η ελάχιστη δυνατή παρέμβαση στον αρχαιολογικό χώρο, ώστε να διατηρήσει την εικόνα της «ανοιχτής ανασκαφής». Τα εγκαίνια του αρχαιολογικού χώρου έγιναν την 1η Νοεμβρίου 2022. 

Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και από Εθνικούς Πόρους, στα πλαίσια του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητα και Αειφόρος Ανάπτυξη 2014 – 2020.

Βασική επιλογή της πρότασης είναι αφενός η αποφυγή της διέλευσης μέσα στο χώρο και αφετέρου επιδιώκεται η προσέγγιση του περιμετρικά έτσι ώστε να αποφευχθούν οι έντονες επεμβάσεις, με διαδρόμους - οδεύσεις που θα τον διατρέχουν.

Με δεδομένο ότι ο χώρος βρίσκεται 4 μέτρα κάτω από τη στάθμη των γύρω δρόμων και περιβάλλεται από τα κτήρια του νέου Δημαρχείου, η επίσκεψη των καταλοίπων με πασαρέλες που προσεγγίζουν τα μνημεία περιμετρικά, με εξέδρες, αφήνει ελεύθερο τον αρχαιολογικό χώρο, ο οποίος είναι ορατός στο σύνολο του και από τους γύρω δρόμους και από τα κτήρια του.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια