Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στην πόλη της Λευκωσίας υπάρχουν πολλοί ενδιαφέροντες χώροι και πολλά μνημεία διαφόρων εποχών. Αρκετά από τα σωζόμενα και τα πλέον σημαντικά από τα μνημεία αυτά, βρίσκονται στην τουρκοκρατούμενη ζώνη και είναι, δυστυχώς, απρόσιτα για τις αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους για τη φροντίδα, συντήρηση και προστασία τους. 

 

Αρχαιότητα: Ελάχιστα ίχνη από την Αρχαιότητα έχουν έλθει στο φως και σώζονται στη Λευκωσία. Ο πιο σημαντικός, ίσως, αρχαιολογικός χώρος, η νεκρόπολη της Αγίας Παρασκευής, έχει καταστραφεί επειδή είναι σήμερα κατοικημένη περιοχή γεμάτη πολυκατοικίες. Από την Αρχαιότητα αναφέρουμε το μικρό ιερό που έχει αποκαλυφθεί πρόσφατα πίσω από το κτίριο της ΠΑΣΥΔΥ.

 

Βλέπε λήμμα: Λεδρών Αρχαιολογικό Μουσείο

 

Στο λόφο της ΠΑΣΥΔΥ (Αγίου Γεωργίου) ο αρχαιολογικός χώρος αποδεικνύει επίσης την ιστορική, ανά τους αιώνες, συνέχεια, καθώς τα εκεί κατάλοιπα είναι διαφόρων και διαφορετικών εποχών, όπως των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων. Επίσης υπάρχουν κατάλοιπα της Πρωτοχριστιανικής περιόδου καθώς και μεταγενέστερα μεσαιωνικά. Μεταξύ άλλων, υπήρχε και εκτενές νεκροταφείο της Παλαιοχριστιανικής περιόδου, ενώ έχουν αποκαλυφθεί και κατάλοιπα ναών, τόσο των Ελληνιστικών χρόνων όσο και μεταγενέστερων χριστιανικών με αλλεπάλληλες οικοδομικές φάσεις. Οι χριστιανικοί ναοί των Βυζαντινών χρόνων ήσαν τουλάχιστον δύο στην περιοχή, ένας μικρός και ένας μεγαλύτερος, που ίσως να ήταν ο ναός του αναφερόμενου  μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου Μαγγάνων που αναφέρεται ότι είχε ιδιαίτερα ακμάσει μετά τη πτώση της Κωνσταντινουπόλεως το 1453, οπότε φυγάδες μοναχοί είχαν βρει καταφύγιο στην Κύπρο. Την υπόθεση αυτή στηρίζει το τοπωνύμιο της περιοχής, αφού ο λόφος ονομάζεται «του Αγίου Γεωργίου». Βρέθηκαν εξάλλου και κινητά ευρήματα των Βυζαντινών χρόνων, ενώ βρέθηκαν και διάφορα αντικείμενα (νομίσματα, κεραμική κ.α.) των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων.

 

Βλέπε λήμμα: Γεώργιος άγιος Μαγγάνων

 

Ανασκαφές επίσης που έγιναν στην περιοχή της Αρχιεπισκοπής (στα βορειοδυτικά της) και της παλαιάς Ηλεκτρικής, έφεραν στο φως σχετικά εκτενή αρχαιολογικό χώρο που, μεταξύ άλλων, δίνει αποδείξεις περί της αρχαιότητας του οικισμού αλλά και της ιστορικής του συνέχειας. Συγκεκριμένα τα αρχαιότερα ίχνη που έχουν επισημανθεί στον χώρο αυτό είναι των Προϊστορικών χρόνων (Εποχή του Χαλκού). Έχουν επίσης βρεθεί κατάλοιπα οικοδομημάτων των Βυζαντινών χρόνων (11ος -12ος αιώνες), εκ των οποίων ένα οικοδόμημα ήταν βυζαντινός ναός, επί του οποίου είχε οικοδομηθεί άλλος ναός αργότερα. Άλλα των καταλοίπων που ήλθαν στο φως είναι της περιόδου της Φραγκοκρατίας και μεταγενέστερα.

 

Βλέπε λήμμα: Λευκωσία- Αρχαιότητες

 

Μεσαίωνας: Το πιο εντυπωσιακό μνημείο της Λευκωσίας των Μεσαιωνικών χρόνων, που σώζεται, είναι ασφαλώς ο καθεδρικός ναός της Αγίας Σοφίας στο βόρειο τμήμα της πόλης, αργότερα και μέχρι σήμερα τέμενος Σελιμιγιέ. Κοντά του βρίσκεται ο ναός της Παναγίας Οδηγήτριας (Bedestan) ή, κατ’ άλλη εκδοχή, ναός του Αγίου Νικολάου, ενώ στην ίδια περιοχή βρίσκονται προς τα βορειοδυτικά της Αγίας Σοφίας ο ναός του Αγίου Γεωργίου των Λατίνων, αργότερα και μέχρι σήμερα τουρκικό λουτρό γνωστό ως Μπουγιούκ Χαμάμ (=Μεγάλο Λουτρό), ενώ προς τα βορειοανατολικά ο ναός της Αγίας Αικατερίνης, αργότερα και μέχρι σήμερα τέμενος Χαϊδάρ Πασά.

 

Βλέπε λήμματα: Αγία Σοφία, Μπετεστάν, Λουτρά και Αικατερίνη Αγία

Άγιος Γεώργιος Λατίνων

 

Τα πιο πάνω μνημεία βρίσκονται όλα στον τουρκικό τομέα της πόλης, όπου σώζονται και μερικά άλλα κατάλοιπα των Μεσαιωνικών χρόνων, όπως το Γενί Τζαμί, ή εκκλησία των Καρμηλιτών, αργότερα τέμενος Σεραγίου κ.α. Στον ελληνικό τομέα της πόλης, αναφέρουμε το μοναστήρι των Αυγουστινιανών, του οποίου σώζεται η εκκλησία, που αργότερα μετατράπηκε σε τζαμί, το τέμενος Ομεριέ (=Εμερκέ). Στην περιοχή της «πράσινης γραμμής», κοντά στην πύλη Πάφου, βρίσκεται η Αρμενική εκκλησία της Παρθένου Μαρίας, που ήταν κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια ο ναός του γυναικείου μοναστηριού των Βενεδικτίνων. Στην ίδια περιοχή σώζονται και διάφορα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα μεγάλων οικοδομημάτων των Μεσαιωνικών χρόνων, που πιστεύεται ότι ανήκουν πιθανότατα στο δεύτερο βασιλικό παλάτι των Λουζινιανών.

 

Βλέπε λήμμα: Εκκλησία Παρθένου Μαρίας

 

 

Οι εκκλησίες που αναφέρθηκαν αμέσως πιο πάνω, των Μεσαιωνικών χρόνων, είναι γοτθικού αρχιτεκτονικού ρυθμού.

 

Ορθόδοξες εκκλησίες: Ανάμεσα στις πολλές ορθόδοξες εκκλησίες της Λευκωσίας, αναφέρουμε εδώ εκείνες που παρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

 

Και πρώτη αναφέρουμε την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη (του Πίπη), που βρίσκεται δίπλα στο αρχιεπισκοπικό μέγαρο και αποτελούσε μέχρι το 2020 τον καθεδρικό ναό της πόλης. Επίσης την εκκλησία του Τριπιώτη (ή Τρυπιώτη) και, όχι μακριά απ’ αυτήν, εκείνη του Αγίου Σάββα (και οι δυο στο νότιο τμήμα της εντός των τειχών πόλης), ενώ ανατολικότερά τους βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου. Στο ανατολικό τμήμα της εντός των τειχών Λευκωσίας, ενδιαφέρουσες είναι οι εκκλησίες της Παναγίας Χρυσαλινιώτισσας και του Αγίου Κασσιανού. Η τελευταία έχει πάθει καταστροφές κατά τα τελευταία χρόνια από τους Τούρκους, όπως και η εκκλησία του Αγίου Λουκά στη βόρεια (στον τουρκικό τομέα) άκρη της πόλης. Επίσης η εκκλησία της Παναγίας Φανερωμένης, από τους κυριότερους ναούς της πρωτεύουσας, που συνδέθηκε με την πρόσφατη ιστορία της Κύπρου ως χώρος αγωνιστικών εκδηλώσεων. Στην περιοχή του Αγίου Κασσιανού βρίσκεται και η εκκλησία Αγίου Γεωργίου.

 

Βλέπε λήμμα: Παναγία Φανερωμένη

 

Όλες οι πιο πάνω εκκλησίες βρίσκονται στην εντός των τειχών πόλη.

 

Άλλα αξιοθέατα (της περιόδου της Τουρκοκρατίας και αργότερα): Ολόκληρη σχεδόν η εντός των τειχών παλαιά Λευκωσία αποτελεί αξιοθέατο. Ιδιαίτερα το παλαιό εμπορικό κέντρο της πόλης, η περιοχή γύρω από την Αγία Σοφία, καθώς και οι λεγόμενες Κάτω Ενορίες (Άγιος Κασσιανός - Χρυσαλινιώτισσα) που διατηρούν αξιόλογα στοιχεία της αστικής και λαϊκής αρχιτεκτονικής του 18ου και 19ου αιώνα, με τα στενά δρομάκια, τα απλά χαμηλά σπίτια με την εσωτερική αυλή, αλλά και τα παλαιά αρχοντικά τα κτισμένα με πέτρα, συνήθως με όροφο, και με τα χαρακτηριστικά μπαλκόνια και κιόσκια.

 

Βλέπε λήμμα: Αρχιτεκτονική

 

Στο κέντρο της πόλης σημειώνουμε τα δυο σημαντικά σωζόμενα χάνια, το Μπουγιούκ Χαν (Büyük Khan=Μεγάλο Χάνι) και το Κουμαρτζιλλάρ Χαν (Kumarjilar Khan= Xάνι των Χαρτοπαικτών)˙ και τα δυο βρίσκονται στα δυτικά της Αγίας Σοφίας. Στο βόρειο άκρο της πόλης, κοντά στην πύλη της Κερύνειας, βρίσκεται ο Μεβλεβί Τεκκές (Mevlevi Tékké) για τον οποίο βλέπε στο λήμμα Δερβίσηδων Χορευτών Τεκκές.

 

Βλέπε λήμμα: Χάνια

 

Εκτός από τις γοτθικές εκκλησίες του Μεσαίωνα που μετατράπηκαν σε τζαμιά, αναφέρουμε ακόμη και τα ακόλουθα τεμένη της εντός των τειχών Λευκωσίας: το τέμενος Αράπ Αχμέτ (Arab Ahmed Mosque), το Ιμπλίκ Μπαζάρ (Iblik Bazaar Mosque), το τέμενος Λαλέι (Lalei Mosque) και το τέμενος Τουρουντζ΄λού (Tourounjlou Mosque), όλα στον τουρκικό τομέα· Στον ελληνικό τομέα, εκτός από το τέμενος Μπαϊρακτάρη στον προμαχώνα Κωνστάντζο, υπάρχουν ακόμη το τέμενος Αραπλάρ (Arablar Mosque) κοντά στην εκκλησία της Φανερωμένης, και το τέμενος του Ταχτακαλά (Taht-el-Kale Mosque).

 

Βλέπε λήμμα: Μπαϊρακτάρι τζαμί και Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο

 

Αξιόλογο αρχιτεκτονικό αλλά και ιστορικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν το παλαιό αρχιεπισκοπικό μέγαρο και η γύρω περιοχή όπου βρίσκεται και το νέο αρχιεπισκοπικό μέγαρο, και το αρχοντικό του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου που έχει πρόσφατα συντηρηθεί. Αξιόλογα δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής έξω από τα τείχη, σώζονται κυρίως στο Καϊμακλί και, σε λιγότερο βαθμό, στον παλαιό Στρόβολο. Ένα μικρό τμήμα στη νότια πλευρά της εντός των τειχών πόλης έχει κατά τα τελευταία χρόνια αναπαλαιωθεί με την ευθύνη του Δημαρχείου. Πρόκειται για τη Λαϊκή Γειτονιά που λειτουργεί ως τουριστικό αξιοθέατο, με καταστήματα κυρίως παραδοσιακών ειδών λαϊκής τέχνης, εστιατόρια και εκθεσιακούς χώρους. Πιο πρόσφατα προωθήθηκαν παρόμοια σχέδια και για περιοχές των Κάτω Ενοριών (Χρυσαλινιώτισσα και Άγιος Κασσιανός). Αρκετά σπίτια των ενοριών αυτών είναι ακατοίκητα και εγκαταλειμμένα εξαιτίας των διακοινοτικών ταραχών και του βίαιου διαχωρισμού της πόλης, αν και αποτελούν εξαίρετα δείγματα λαϊκής αστικής αρχιτεκτονικής.

 

Μουσεία: Αρκετά μουσεία υπάρχουν στη Λευκωσία, με αξιολογότερο βέβαια, και πιο πλούσιο σε εκθέματα, το αρχαιολογικό Κυπριακό Μουσείο. Πολύ σημαντικό είναι και το Βυζαντινό Μουσείο που λειτουργεί σε πτέρυγα του νέου αρχιεπισκοπικού μεγάρου και στο οποίο εκτίθενται πολλά θαυμάσια δείγματα βυζαντινών εικόνων. Στην ίδια περιοχή υπάρχουν και άλλα τρία μουσεία: στο παλαιό αρχιεπισκοπικό μέγαρο λειτουργούν το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης καθώς και το Μουσείο Αγώνος με ενθυμήματα από τον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα του 1955-1959, ενώ ως μουσείο λειτουργεί και μεγάλο τμήμα του αρχοντικού του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου. Μουσείο αποτελεί και ο Τεκκές των Δερβίσηδων στον τουρκικό τομέα, όπως και το σπίτι του G. Jeffery κοντά στην Αγία Σοφία.

 

Υπάρχουν σχέδια για ανέγερση νέου μεγάλου αρχαιολογικού μουσείου στη Λευκωσία στην περιοχή του παλαιού Γενικού Νοσοκομείου, ενώ έχει ιδρυθεί το Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας με φωτογραφικό και άλλο υλικό για την πρωτεύουσα και την ιστορία της.

 

Το μέγαρο του Δήμου Λευκωσίας βρίσκεται επί του προμαχώνα Ντάβιλα που δεσπόζει της ιστορικής πλατείας Ελευθερίας (πρώην πλατείας Μεταξά).

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια