Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Λευκωσία, αν και πρωτεύουσα, συνδεόταν μόνο με τη Λάρνακα μ’ ένα δρόμο που είχε κατασκευαστεί ύστερα από αρκετές περιπέτειες, και με μεγάλη φορολογία, κατά τα τέλη της Τουρκοκρατίας. Ο μοναδικός αυτός δρόμος του νησιού που υφίστατο όταν έφθασαν οι Άγγλοι το 1878, ήταν καρόδρομος σε πολύ κακή κατάσταση. Στις τρεις πύλες της πρωτεύουσας κατέληγαν, ωστόσο, και οι «δρόμοι» των καραβανιών και των κάρων — μονοπάτια που γίνονταν σχεδόν αδιάβατα μετά τις βροχές — από τις λοιπές περιοχές: από την Αμμόχωστο, τη Λάρνακα και τη Μεσαορία στην πύλη Αμμοχώστου, από τη Μόρφου και τη νότια Κύπρο στην πύλη Πάφου, από την Κερύνεια και τις βόρειες περιοχές στην πύλη Κερύνειας.

Βλέπε λήμμα: Καμήλα- καμηλάρης και χάνια

Μέσα στην πόλη υφίσταντο και λειτουργούσαν διάφορα χάνια και καμηλαριά. Γνωστότερο απ’ αυτά ήταν το Μεγάλο Χάνι (=Μπουγιούκ Χαν) που σώζεται μέχρι σήμερα στην τουρκική συνοικία και παρουσιάζει ενδιαφέρον και από απόψεως αρχιτεκτονικής. Το χάνι αυτό περιγράφει με καλά λόγια ο αββάς Τζιοβάννι Μαρίτι που είχε καταλύσει σ’ αυτό τον 18ο αιώνα. Άλλα γνωστά χάνια της πρωτεύουσας ήσαν το Χάνι του Ππάντζ'ιαρου, το Χάνι του Αγίου Αντωνίου, το Χάνι του Σκωτσέζου, το Χάνι Κουμαρτζ'ιλλάρ (=των χαρτοπαικτών), το Χάνι Πασματζ'ιλλάρ (=των υφασματοπωλών), το Τταπακχανεσί (=βυρσοδεψών), το καμηλαρειό του Ευκλείδη και διάφορα άλλα. Ωστόσο οι επίσημοι επισκέπτες συνήθως φιλοξενούνταν στην Αρχιεπισκοπή ή στο σεράγιο ή και σε σπίτια των προυχόντων.

Τα πρώτα ξενοδοχεία

Γύρω στα 1870 αναφέρεται ότι λειτουργούσε, σ’ ένα απλό σπίτι, το πανδοχείο της Ελπίδας της Σπεράντζας. Τα πρώτα ξενοδοχεία εμφανίστηκαν αμέσως μετά την άφιξη των Άγγλων, και μάλιστα και με ονομασίες για την περίσταση, όπως Army and Navy (=Στρατός και Ναυτικό)! Το 1885 άνοιξε το ξενοδοχείο Αθηνά, όπως και το Βυζάντιον. «Δωμάτια ύπνου» διέθετε το 1888 και το εστιατόριο Η Κύπρος, «καθ’ οἱανδήποτε ὥραν τῆς ἡμέρας ἤ τῆς νύκτας». Το 1892 αναφέρεται το Ξενοδοχείον του Επαμεινώνδα που για χάρη της νέας πελατείας, μετονομάσθηκε σε Ξενοδοχείο του Στέμματος. Οι επισκέπτες πλήθαιναν μετά την αγγλική κατοχή, έτσι που και διάφορα καφενεία άρχισαν να λειτουργούν και ως ξενώνες, νοικιάζοντας δωμάτια. Το 1900 ο Σελίμ Χούρη από τη Βηρυτό ίδρυσε το δικό του ξενοδοχείο, το Grand Hotel, που το στέγασε στο μεγάλο οικοδόμημα απέναντι από το κέντρο του Χατζησάββα (αργότερα Κυπριακή Βιβλιοθήκη, που πυρπολήθηκε κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα 1955-59). Στον Μακρύδρομο ιδρύθηκε το ξενοδοχείο Κλεοπάτρα κι ακολούθησαν αρκετά άλλα όπως ο Όλυμπος, το Σουλτανιάν στην οδό Βικτωρίας, το Cyprus Palace, το King George, το Nicosia Palace και άλλα, που τελικά εξαφάνισαν τα παλαιά χάνια και καμηλαριά.

Βλέπε λήμμα: Τα πρώτα ξενοδοχεία

Μετά την άφιξη των Άγγλων, όταν απέκτησε κάποιες εξουσίες το δημαρχείο της πόλης, άρχισαν να επιδιορθώνονται οι χωματένιοι δρόμοι της με επίστρωση χαβάρας αλλά ήσαν και πάλι ιδιαίτερα προβληματικοί τους χειμερινούς μήνες κατά τους οποίους ολόκληρη η πόλη κολυμπούσε στη λάσπη. Η συντήρηση των δρόμων συνεχιζόταν με ημίμετρα, μέχρι που άρχισε η ασφαλτόστρωσή τους στα χρόνια του μεσοπολέμου.

Ύδρευση

Κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια η ύδρευση της πόλης γινόταν από πηγάδια. Ο Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει την ξύλινη χολέτρα που διοχέτευε στην πόλη νερό από τα πηγάδια στην περιοχή του Τράχωνα. Ο Στέφανος Λουζινιανός αναφέρει δυο πηγάδια έξω από την πόλη, στην περιοχή του Αγίου Δομετίου. Το ένα απ’ αυτά, που ονομαζόταν Γλυκό Νερό, διοχέτευε το νερό του στην πόλη και «τροφοδοτούσε πολλές βρύσες στα παλάτια, στην πλατεία και σε άλλα μέρη». Από πηγάδια προμηθευόταν το νερό η πόλη και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Το γνωστό Αράπ Αχμέτ (από το όνομα του Τούρκου στρατιωτικού Αράπ Αχμέτ που πήρε μέρος στην κατάληψη της Κύπρου το 1570 και του οποίου το όνομα συνδέθηκε με σοβαρές επισκευές στο υδραγωγείο της Λευκωσίας και δόθηκε και στο τέμενος Αράπ Αχμέτ), διοχέτευε το νερό του με πέτρινα αυλάκια μέχρι την πύλη Πάφου.

Από την άλλη, το νερό του Σιλιχτάρη (Χατζηχουσεΐν αγά Σιλιχτάρ, κυβερνήτης το 1801-1803), με δωρεά του δραγομάνου Κορνέσιου, διοχετευόταν σε υδραγωγείο στην περιοχή της πύλης Αμμοχώστου. Αρκετές δημόσιες κρήνες (φουντάνες) υπήρχαν στην πόλη, που η κάθε μια είχε το χαρακτηριστικό δικό της όνομα (της Τζουτζούς, του Μαύρου, της Καρυδιάς, του Ρογιάτικου κ.α.). Διάφορες βρύσες κατασκευάστηκαν και κατά την περίοδο της αγγλικής κατοχής, ενώ στα τέλη του 19ου αιώνα άρχισε να παρέχεται νερό και στα σπίτια. Ταυτόχρονα, στα σοκάκια της Λευκωσίας τριγύριζαν με αμάξια και νεροπούληδες. Τα σπίτια της πρωτεύουσας απέκτησαν όλα διασωληνωμένο νερό κατά τα χρόνια του μεσοπολέμου. Το 1951 ιδρύθηκε το Συμβούλιο Υδατοπρομηθείας Λευκωσίας που ανέλαβε την ευθύνη της ύδρευσης της Μείζονος Λευκωσίας, υπό κυβερνητικό έλεγχο και με εξασφάλιση υγιεινών συνθηκών.

Δημόσια λουτρά

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας λειτουργούσαν στη Λευκωσία και διάφορα δημόσια λουτρά, όπως το Ομεριέ (=Εμερκέ), το Εμίρ Χαμάμ και το Μεγάλο Λουτρό (= Μπουγιούκ Χαμάμ). 

Βλέπε λήμμα: Λουτρά

Φωτισμός

Ο φωτισμός των σπιτιών γινόταν με λάμπες. Οι δρόμοι της πρωτεύουσας φωτίστηκαν με φανάρια από το 1882 και εξής, που δεν παρέμεναν αναμμένα καθ’ όλη τη νύκτα για λόγους οικονομίας. Ηλεκτρικό ρεύμα εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1903, για φωτισμό του κυβερνείου (ονομαζόταν τότε αρμοστείον). Ακολούθησε ο ηλεκτροφωτισμός του νοσοκομείου λίγο αργότερα, ενώ από το 1913 άρχισε η παροχή ηλεκτρισμού και στην πόλη από ιδιωτική εταιρεία. Η Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου ιδρύθηκε το 1952.

Ιατρικές υπηρεσίες

Στον ανύπαρκτο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας τομέα παροχής ιατρικών υπηρεσιών (υφίστατο μόνο ένα υποτυπώδες στρατιωτικό νοσοκομείο), οι Άγγλοι έδωσαν προτεραιότητα. Το 1879 λειτούργησε ένα εξωτερικό ιατρείο, ενώ το 1897 κτίστηκε κοντά στην πύλη Πάφου το πρώτο κυβερνητικό νοσοκομείο. Το 1800 κτίστηκε λεπροκομείο στα νοτιοανατολικά της πόλης. Στην ίδια περιοχή κτίστηκε το 1912 φρενοκομείο (πρόκειται για τα κτίρια που σώζονται μέχρι σήμερα, απέναντι από το ξενοδοχείο Χίλτον), ενώ από τα τέλη του 19ου αιώνα εγκαταστάθηκαν στην πρωτεύουσα και αρκετοί ιδιώτες γιατροί.

Βλέπε λήμματα: Υγεία και Ψυχιατρικό ίδρυμα Αθαλάσσας

Μεταφορικά μέσα

Στον τομέα των μεταφορών, τόσο ταξιδιωτών όσο και εμπορευμάτων, μεταφορικά μέσα ήσαν τα κάρρα και τα αμάξια, οι καμήλες και άλλα ζώα. Η σύνδεση της πρωτεύουσας με άλλες πόλεις και με την ύπαιθρο έγινε καλύτερη όταν άρχισαν, μετά την αγγλική κατοχή, να κατασκευάζονται δρόμοι με λιθόστρωτο θεμέλιο, που αργότερα ασφαλτώθηκαν. Ο σιδηρόδρομος, που λειτούργησε από το 1905, ήταν η μεγάλη εξέλιξη στον τομέα αυτό, ενώ κατά τις επόμενες δεκαετίες πλήθυναν και τα αυτοκίνητα. Άλλη σημαντική εξέλιξη ήταν η κατασκευή και λειτουργία του αεροδρομίου Λευκωσίας, που ιδιαίτερα εξυπηρέτησε την πόλη αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και μέχρι το 1974.

Βλέπε λήμματα: Σιδηρόδρομος κυπριακός και Αεροδρόμιο Λευκωσίας 

Η νέα εξέλιξη που άλλαξε ριζικά τη μορφή της Λευκωσίας, ήταν στον τομέα της οικοδόμησης. Η χρήση νέων οικοδομικών υλικών όπως το τσιμέντο, το σίδηρο και το τυποποιημένο τούβλο, έδωσε τις δυνατότητες για μεγάλη και ταχεία ανάπτυξη της πόλης, όχι μόνο σε μήκος και πλάτος, αλλά και σε ύψος.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια