Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το αλώνιν είναι επίπεδος και πλακόστρωτος κυκλικός χώρος που βρίσκεται κοντά σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις και στον οποίο γίνεται το αλώνισμα των καρπών των δημητριακών. Η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ουσ. άλων. Η εργασία του αλωνίσματος των δημητριακών, δηλαδή του διαχωρισμού του καρπού από τα στάχυα, έχει πια σταματήσει να διεξάγεται στην Κύπρο γιατί έχει αντικατασταθεί από τις αλωνιστικές μηχανές.

Ήταν κοπιαστική εργασία, που ακολουθούσε την επίσης κοπιαστική εργασία του θερισμού. Τα δημητριακά, αφού θερίζονταν, γίνονταν δεμάτια και μεταφέρονταν με αμάξια στο αλώνιν. Εκεί απλώνονταν στις επίπεδες πλάκες και άρχιζε το αλώνισμά τους που στα πολύ παλιά χρόνια γινόταν με κοπάνισμα που οι εργάτες ή οι εργάτριες έκαναν με ξύλινα ρόπαλα. Αργότερα το αλώνισμα γινόταν με τη βοήθεια ζώων, αλόγων η βοδιών, που τα έβαζαν να περπατούν αδιάκοπα στο αλώνιν ποδοπατώντας τα στάχυα. Όμως η κλασσική εικόνα αλωνίσματος είναι εκείνη με τη χρησιμοποίηση δουκάνης ή βουκάνης. Η δουκάνη ήταν εργαλείο από δυο, συνήθως, χοντρές σανίδες ενωμένες, στο κάτω μέρος των οποίων βρίσκονταν «φυτεμένες» πολλές αδκιακόπετρες (=πυριτόλιθοι) που προεξείχαν σαν σκληρά και κοφτερά δόντια. Την δουκάνη έσερναν δυο ζώα, γαϊδούρια ή βόδια, που περπατούσαν κυκλικά στο αλώνιν. Η δουκάνη ενώ σερνόταν πάνω στα απλωμένα στάχυα τα πίεζε και τα έκοβε, ξεχωρίζοντας έτσι τον σπόρο. Ο γεωργός ή ο εργάτης που κατεύθυνε τα ζώα, καθόταν πάνω στη δουκάνη, όχι τόσο για να μη κουράζεται, όσο για να προσθέτει το βάρος του στο δικό της. Ενώ η εργασία του αλωνίσματος συνεχιζόταν με τους αδιάκοπους κύκλους των ζώων, της δουκάνης και του γεωργού στο αλώνι, άλλοι υποβοηθούσαν σπρώχνοντας τα δεμάτια που δεν είχαν ακόμη αλωνιστεί στην τροχιά της δουκάνης.

Τα στάχυα απλώνονταν στο αλώνι σε πάχος περισσότερο από μισό μέτρο. Για να μην τα μασουλούν αδιάκοπα τα ζώα που έσερναν πάνω σε αυτά τη δουκάνη, τους φορούσαν στο στόμα ένα φίμωτρο από καλάμια που λεγόταν τζ'ημμός. Ακόμη, για να μη πέφτουν στο αλώνι και στον καρπό τα κόπρανα των ζώων, ο γεωργός χρησιμοποιούσε ένα τενεκεδένιο δοχείο για να τα μαζεύει που λεγόταν σιεροσκάμνιν.

Συναφής προς το αλώνισμα ήταν και η επίσης κοπιαστική εργασία του ανεμίσματος, που ακολουθούσε. Το ανέμισμα δεν ήταν παρά ένα συνεχές ανακάτωμα των αλωνισμένων σταχυών, που τα έπιαναν με ένα ξύλινο φτυάρι με δόντια που λεγόταν θερνάτζ'ιν και τα πετούσαν στον αέρα. Έτσι τα κομμένα σε μικρά κομματάκια στάχυα παρασύρονταν από τον αέρα, ενώ ο (βαρύτερος) καρπός παρέμενε.

Σήμερα οι εργασίες αυτές γίνονται με τη χρήση ειδικών μηχανών. Η εισαγωγή και χρησιμοποίηση αλωνιστικής μηχανής στην Κύπρο άρχισε από το 1904, λέγεται δε ότι ο πρώτος που τη χρησιμοποίησε ήταν ο τότε ηγούμενος του Κύκκου Γεράσιμος.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες το αλώνιν έχει οριστικά εγκαταλειφθεί και σήμερα μπορεί κανένας να συναντήσει σε πολλά μέρη της Κύπρου τέτοιους χορταριασμένους χώρους, κοντά στα πολλά σχετικά τοπωνύμια που υπάρχουν.