Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το πρώτο ελληνικό σχολείο στη Λάρνακα, επί Τουρκοκρατίας, ιδρύθηκε το Μάρτιο του 1733 με δάσκαλο τον διάκονο Φιλόθεον (πέθανε το 1750). Το σχολείο αυτό σταμάτησε να λειτουργεί κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα (Λ. Φιλίππου, Τά Ἑλληνικά Γράμματα ἐν Κύπρῳ, Α΄, 1930, σ. 274).

 

Η αναφορά του περιηγητή Hume (παρατέθηκε σε προγενέστερο κεφάλαιο του παρόντος λήμματος) ότι είχε δει στη Λάρνακα στις αρχές του 19ου αιώνα μεγαλύτερα παιδιά να διδάσκουν τα μικρότερα από τυπωμένα βιβλία, σημαίνει μάλλον ότι στην πόλη λειτουργούσε τότε κάποιο σχολείο. Δεν υπάρχουν όμως περισσότερες πληροφορίες.

 

Βλέπε: Η εκπαίδευση στη Λαρνακα κατά την Τουρκοκρατία -Αγγλοκρατία

 

Το 1822 ιδρύθηκε ελληνικό σχολείο, το Σχολαρχείον Λάρνακος, με πρώτο σχολάρχη τον Δημήτριο Θεμιστοκλή (1822-1848), ενώ από το 1830 άρχισε να λειτουργεί στην πόλη και Αλληλοδιδακτικόν. Το 1837 αναφέρεται ότι λειτουργούσαν δυο Αλληλοδιδακτικά σχολεία, το ένα στη Σκάλα και το άλλο στη Λάρνακα, με δασκάλους τον Κυπριανόν Ι. Οικονομίδην και τον Γεώργιον Μ. Σαλλούμην, όπως προκύπτει από έκθεση για τα σχολεία της πόλης για το έτος 1837, που υποβλήθηκε το Μάρτιο του χρόνου αυτού στον τότε αρχιεπίσκοπο Κύπρου (Κυπριακά Χρονικά, Β΄, σσ. 277-280).

 

Το 1849 ήλθε στην Κύπρο και ανέλαβε τη διεύθυνση του Σχολαρχείου της Λάρνακας ο Ελλαδίτης Αθανάσιος Σακελλάριος που δίδαξε για 4 χρόνια και νυμφεύθηκε στην πόλη αυτή. Πρόκειται για το συγγραφέα του μεγάλου δίτομου έργου Τά Κυπριακά που ο Σακελλάριος εξέδωσε αργότερα στην Αθήνα. Στην Κύπρο παρέμεινε μέχρι το 1854. Διάδοχος του Σακελλαρίου στη διεύθυνση του Σχολαρχείου της Λάρνακας, από το 1854 μέχρι το 1860, ήταν ο φιλόλογος Δημήτριος Μιχαλάκης. Το 1860 ανέλαβε τη διεύθυνση της σχολής αυτής ο Λαπηθιώτης ιερωμένος Χρύσανθος Ιωαννίδης, που είχε σπουδάσει φιλολογία στην Αθήνα, και που προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες για μια εικοσαετία, μέχρι το 1880. Επί ημερών του το Σχολαρχείον επεξετάθη και εξασφάλισε τις υπηρεσίες δυο ακόμη δασκάλων. Μεταξύ των μαθημάτων, διδάσκονταν και η γαλλική και ιταλική γλώσσα. Αργότερα ο Χρύσανθος Ιωαννΐδης εξελέγη μητροπολίτης Κερύνειας (1880-1889), αλλά επανήλθε στη Λάρνακα ως μητροπολίτης Κιτίου (1889-1890).

 

Για το Σχολαρχείον της Λάρνακας, ο πρώτος Άγγλος επιθεωρητής Σπένσερ λέγει σε έκθεσή του, μεταξύ άλλων, και τα ακόλουθα που είδε κατά την ημέρα της επίσκεψης του:

 

...Το Ελληνικόν Σχολείον, ή «Σχολαρχείον Λάρνακος διευθύνεται από τον διάκονο Χρύσανθο Ιωαννίδη, ο οποίος προ ολίγου χρόνου εξελέγη μητροπολίτης Κερύνειας. Ήταν εξαίρετος δάσκαλος κι είχε ως βοηθούς δυο ικανούς συνεργάτες εκ των οποίων ο ένας δίδασκε γαλλικά. Άκουσα τρία παιδιά της πρώτης τάξης να διαβάζουν Σατωβριάνδο και να τον μεταφράζουν στην ελληνική, ν’ αναλύουν τις προτάσεις, να τεχνολογούν κι ετυμολογούν τις λέξεις κλπ.

 

Στη δεύτερη τάξη (8 παιδιά) διδάσκονταν από το διευθυντή ανάγνωση από το έργο του Ξενοφώντος «Κύρου Παιδεία», τα παιδιά το μετέφραζαν στη νεοελληνική με επιμέλεια... και πολύ καλά.

 

Στην τρίτη τάξη που είχε 20 παιδιά... διδασκόταν μάθημα αρχαίας γραμματικής...

 

Είναι το μόνο σχολείο στο οποίο βρήκα επαρκές προσωπικό: τρεις δασκάλους για 35 παιδιά. Η αναχώρηση του διευθυντή [που εξελέγη μητροπολίτης Κερύνειας] θ’ αποτελέσει μεγάλη απώλεια για την εκπαίδευση στη Λάρνακα...

 

Εξάλλου η εκκλησία του Αγίου Λαζάρου ίδρυσε κοινοτικό σχολείο για εκπαίδευση απόρων παιδιών. Η σχετική απόφαση της εκκλησιαστικής επιτροπής λήφθηκε στις 30.12.1856 (Κυπρ. Χρονικά, Στ΄, σ. 102). Ο θεμέλιος λίθος του σχολείου ετέθη στις 28 Ιουλίου 1857 και το οίκημα ολοκληρώθηκε μέχρι το τέλος του χρόνου εκείνου έναντι δαπάνης 22.471 γροσιών. Οι δαπάνες καλύφθηκαν από συνδρομές. Εγκύκλιος που εξεδόθη επίσης προς τους τιμιωτάτους και φιλοκάλους Χριστιανούς τῆς πόλεως Σκάλας, αναφέρει και τα ακόλουθα:

 

Ἐπειδή καί εἰς αὐτούς τούς χρόνους τά μεγάλα ἔξοδα τῶν τροφίμων, καθώς καί ἄλλα ὁμοῦ, καί τά βασιλικά δοσίματα εἰς τούς ὑπηκόους Χριστιανούς δέν ἐπιτρέπουσιν, οὐδέ περισσεύει διά νά σπουδάζουν εἰς τό ἀλληλοδιδακτικόν Σχολεῖον τά δυστυχῆ τέκνα των, καί ἕνεκα τούτου περιφέρονται τά τέκνα ὅλα εἰς τάς πλατείας καί τούς δρόμους, καί σπουδάζουν τήν ἀμάθειαν καί τάς κακάς καί αἰσχράς πράξεις καί τήν κακοήθειαν. Διά τοῦτο λοιπόν σήμερον ἀποφασίζει ἡ  ἐκκλησία νά συστήσῃ  ἕν  ἀλληλοδιδακτικόν Σχολεῖον Δημόσιον πρός διαπαίδευσιν καί στολισμόν ὅλων τῶν τέκνων της. Ὁ μισθός τοῦ διδασκάλου θέλει πληρώνεσθαι ἀπό τήν ἐκκλησίαν... (Κυπρ. Χρονικά, Στ΄, σ. 103). Στη συνέχεια η εγκύκλιος καλούσε τους ενορίτες να συνεισφέρουν για την ίδρυση και λειτουργία του σχολείου, που στεγάστηκε σε αίθουσα η οποία κτίστηκε δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Λαζάρου. Πρώτος δάσκαλος ήταν ο Δαυίδ Χριστοδουλίδης, ενώ εξασφαλίστηκαν και οι υπηρεσίες του Ελλαδίτη Αντωνίου Δ. Δεσποτόπουλου που εργάστηκε στο σχολείο του Αγίου Λαζάρου για 3 χρόνια. Τον εξοπλισμό του οικήματος (θρανία, πίνακας κ.α.) προμήθευσε ο Χριστοδουλίδης που, μέχρι τότε, ασκούσε ιδιωτικά το επάγγελμα του δασκάλου στην πόλη, κι αγοράστηκε από την εκκλησία στην τιμή των 600 γροσιών. Στο σχολείο αυτό, που λίγο αργότερα διευρύνθηκε, δίδαξε κι ο Χριστόδουλος Κουππάς, αργότερα έμπορος, τυπογράφος κι εκδότης των εφημερίδων Χωριάτης και Ἓνωσις.

 

Στη Σκάλα λειτουργούσε, κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας, και Παρθεναγωγείο, είναι όμως άγνωστο πότε ακριβώς ιδρύθηκε. Το 1859, πάντως, αναφέρεται σε έγγραφο με το οποίο η μητρόπολη Κιτίου εκχωρούσε τις προσόδους του μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου (Κοντού) προς τον σκοπό όπως διατηρηθεί η λειτουργία του Γυμνασίου και του Παρθεναγωγείου της πόλης. Πρώτη γνωστή δασκάλα του Παρθεναγωγείου αναφέρεται η Μαριγώ Νικολαΐδου κατά το διάστημα 1861-1863. Την διαδέχθηκε η Άννα Σωτηρίου (1863-1867) που είχε έλθει από την Αθήνα. Από την Αθήνα ήλθε και δίδαξε στο Παρθεναγωγείο και η αρσακειάδα Ευθυμία Ευστρατίου, που είχε τη διεύθυνσή του από το 1867 μέχρι και την αγγλική κατοχή. Τη διαδέχθηκε η Κορίνα Πιερίδου, την οποία ο Άγγλος επιθεωρητής Σπένσερ χαρακτηρίζει ως εξαίρετη διδασκάλισσα.

 

Το Παρθεναγωγείο της Σκάλας λειτούργησε με την ευθύνη της εκκλησίας του Αγίου Λαζάρου. Ακολουθούσε την αλληλοδιδακτική μέθοδο κι είχε τέσσερις τάξεις.

 

Παράλληλα λειτούργησε Παρθεναγωγείο και στη Λάρνακα, με πρώτη γνωστή δασκάλα του την Διαλεκτή Μιχαλοπούλου από την Ελλάδα, που δίδαξε από το 1869 μέχρι το 1871. Το 1872 δίδαξε σ’ αυτό ο Μακάριος Χριστοδουλίδης, ενώ κατά το 1874 αναφέρεται ως δασκάλα του ιδίου ιδρύματος η Θάλεια Σολομωνίδου. Από το 1878 τη διεύθυνση του Παρθεναγωγείου αυτού ανέλαβε η Ευθυμία Χρίστου.

 

Ο Ιωσίας Σπένσερ αναφέρει στην έκθεσή του για τα σχολεία της Λάρνακας κατά την έναρξη της περιόδου της Αγγλοκρατίας:

 

...Στην παλαιά Λάρνακα ένα αρρεναγωγείο και ένα παρθεναγωγείο λειτουργούν στο ίδιο οίκημα˙ οι άρρενες διδάσκονται στο κατώγειο και οι θήλεις στο ανώγειο. Η διδασκάλισσα [Ευθυμία Ευστρατίου] ήτο η σύζυγος του διδασκάλου [Γ. Ευστρατίου]. Από τους άρρενες μαθητές βρήκα 106 παρόντες από τους 116 εγγεγραμμένους. Η πρώτη τάξη διάβαζε πολύ καλά, προσέχοντας στις τελείες. Προβλήματα κλασμάτων ελύθησαν στον πίνακα. Ως συνήθως, πολλά παιδιά κι ένας δάσκαλος.

 

Το μητρώον της διδασκάλισσας που μου έδειξε, περιελάμβανε τα ονόματα 96 εγγεγραμμένων κορασίδων, διαιρεμένων σε δυο τμήματα.

 

Στο νηπιαγωγείο δίδασκε η αδελφή της διδασκάλισσας˙ περιελάμβανε 41 κοριτσάκια και 55 στο ανώτερο τμήμα του...

 

Συνολικά, κατά την έναρξη της αγγλικής κατοχής (1878) λειτουργούσαν δυο Αλληλοδιδακτικά (Λάρνακας και Σκάλας), δυο Παρθεναγωγεία (Λάρνακας και Σκάλας), ένα Νηπιαγωγείο (Λάρνακα) και το Σχολαρχείον.

 

Τα δυο Παρθεναγωγεία ενώθηκαν το 1906 και στεγάστηκαν σε καλύτερο οικοδόμημα που κτίστηκε με δωρεά του ευεργέτη Ευρυβιάδη, γι’ αυτό και το νέο αυτό σχολείο ονομάστηκε Ευρυβιάδειον Παρθεναγωγείον. Λειτούργησε μέχρι το 1929, οπότε η αύξηση των μαθητριών επέβαλε ξανά τον διαχωρισμό και την ίδρυση νέων σχολείων.

 

Το Σχολαρχείον, το σημαντικότερο από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της πόλης τότε, στεγάστηκε κατά καιρούς σε διάφορα οικήματα, εξαιτίας οικονομικών δυσκολιών, αλλά γύρω στο 1900 απέκτησε ωραίο κτίριο που ήταν δωρεά του ευεργέτη Στυλιανού Αποστολίδη. Λίγο αργότερα μετατράπηκε σε ημιγυμνάσιο και ύστερα σε Εμπορικό Λύκειο. Ύστερα από κληροδότημα του ευεργέτη Κωνσταντίνου Ζαχαριάδη, κτίστηκε νέο κτίριο που στέγασε το Λύκειο το οποίο κι ονομάστηκε Ζαχαριάδειον Εμπορικόν Λύκειον. Στο προηγούμενο κτίριο, το Αποστολίδειον, είχαν στο μεταξύ στεγαστεί τα δυο αστικά σχολεία της Σκάλας -Λάρνακας, όταν ενώθηκαν κι αυτά το 1911.

 

Στη Λάρνακα ιδρύθηκε και λειτούργησε από το 1910 και το πρώτο στην Κύπρο Ιεροδιδασκαλείον. Αρχικά στεγάστηκε στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου του Κοντού, αλλά υστερότερα στο σπίτι του Άγγλου διοικητή της Λάρνακας Κόπχαμ*, που αγοράστηκε με χρηματική βοήθεια της μονής Βατοπεδίου (του Αγίου Όρους). Γι’ αυτό και η σχολή ήταν γνωστή και ως Βατοπεδινόν Ιεροδιδασκαλείον. Μεταξύ εκείνων που δίδαξαν στη σχολή αυτή ήταν και ο Ιωάννης Συκουτρής*, γνωστός αργότερα καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το Ιεροδιδασκαλείον ανέστειλε τη λειτουργία του το 1932.

 

Εκτός από το Νηπιαγωγείο για το οποίο κάνει λόγο ο Σπένσερ στην έκθεσή του και το οποίο φαίνεται ότι δεν είχε λειτουργήσει για πολύ, άλλο παρόμοιο ιδρύθηκε το 1912, ύστερα από πρωτοβουλία πολλών κυριών της πόλης, με πρώτες νηπιαγωγούς τις αδελφές Μαντζολουδες. Κτίριο για τις ανάγκες στέγασης του Νηπιαγωγείου κτίστηκε το 1924, με δωρεά του Κωνσταντίνου Καλογερά. Με δωρεά του ιδίου κτίστηκε και το κτίριο της Αστικής Σχολής Λάρνακας. Επίσης, μεταξύ των πολλών ευεργετών της παιδείας στη Λάρνακα, θα πρέπει να μνημονευθεί και ο Δ. Διανέλλος που ίδρυσε εκεί Επαγγελματική Σχολή.

 

Γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα, σημειώνεται ότι λειτουργούσαν στην πόλη και τουρκικά σχολεία. Σαν πρώτο απ’ αυτά, αναφέρεται ένα ιδιωτικό σχολείο με δάσκαλο τον μουλλά Μουσταφά. Αργότερα ιδρύθηκε και λειτούργησε, στην αυλή του τζαμιού, κανονικό σχολείο. Κατά καιρούς λειτουργούσαν όμως και μερικά ιδιωτικά σχολεία.

 

Το 1846 ιδρύθηκε στη Λάρνακα και η Σχολή Καλογραιών, από το μοναχικό τάγμα του Αγίου Ιωσήφ. Το τάγμα είχε σχηματιστεί τον 19ο αιώνα από τη Γαλλίδα ιεραπόστολο Αιμιλία ντε Βιαλάρ. Οι πρώτες τέσσερις μοναχές του τάγματος αυτού στην Κύπρο, είχαν φθάσει στη Λάρνακα κι εγκατασταθεί εκεί το Δεκέμβριο του 1844. Στόχος τους ήταν ν’ ασχοληθούν με την περιποίηση ορφανών παιδιών και ασθενών, καθώς και με την διαπαιδαγώγηση κοριτσιών. Το τάγμα του Αγίου Ιωσήφ ίδρυσε παρόμοια σχολή για κορίτσια και στη Λευκωσία. Οι δυο σχολές εξακολουθούν να λειτουργούν. Για την ίδρυση Σχολής Καλογραιών είχε συνδράμει το γαλλικό προξενείο της Λάρνακας, κι ένα από τα κίνητρά του ήταν η προώθηση της διδασκαλίας της γαλλικής γλώσσας.

 

Κάποια Αμερικανίδα που ονομαζόταν Φλούχαρτ, ίδρυσε επίσης (ιδιωτική) σχολή ξένων γλωσσών που λειτούργησε από το 1880 μέχρι το 1884 σε σπίτι κοντά στη μητρόπολη, που λειτούργησε και ως οικοτροφείο για κορίτσια. Κατά καιρούς λειτούργησαν και άλλες βραχύβιες ιδιωτικές σχολές, περιλαμβανομένου και αραβικού σχολείου. Οι Αρμένιοι της Λάρνακας ίδρυσαν επίσης δικό τους σχολείο που στεγαζόταν το 1902 σ’ ένα απλό μικρό δωμάτιο. Αργότερα έκτισαν σχολείο κοντά στην εκκλησία του Αγίου Στεφάνου, που στέγασε και αρμενικό νηπιαγωγείο.

 

Το 1912 λειτούργησε στη Λάρνακα και η πρώτη στο είδος της Σχολή Κωφαλάλων. Ιδρυτής της ήταν ο Φουάτ μπέης από τα Ιωάννινα. Είναι άγνωστο μέχρι πότε λειτούργησε, φαίνεται όμως ότι ήταν βραχύβια.

 

Σταθμό στον τομέα της εκπαίδευσης στη Λάρνακα αποτέλεσε η ίδρυση και λειτουργία στην πόλη της Αμερικανικής Ακαδημίας, που είναι σήμερα ένα από τα δέκα παλαιότερα σχολεία μέσης εκπαίδευσης της Κύπρου. Ιδρύθηκε το 1908 από τον ιεραπόστολο της Μεταρρυθμιστικής Πρεσβυτεριανής Εκκλησίας Βορείου Αμερικής Walter McCarroll και αρχικά στεγάστηκε στο κτίριο της εκκλησίας της ιεραποστολής στη Λάρνακα (βλέπε λήμμα Αμερικανική Ακαδημία).

 

Κατά την περίοδο της αγγλικής κατοχής της Κύπρου, σταδιακά η δημοτική εκπαίδευση στη Λάρνακα — όπως και σ’ όλη την Κύπρο — τέθηκε υπό τον έλεγχο της αποικιακής κυβέρνησης (ιδίως μετά το 1923) και παρά τις αντιδράσεις των Κυπρίων. Η μέση όμως εκπαίδευση παρέμεινε υπό τον έλεγχο των Ελλήνων (ελληνικά εκπαιδευτήρια) και των Τούρκων (τουρκικά εκπαιδευτήρια) κατοίκων του νησιού. Τα ελληνικά σχολεία μέσης εκπαίδευσης συνέχισαν να λειτουργούν με την ευθύνη της Εκκλησίας (βλέπε και γενικό λήμμα εκπαίδευση).

 

Σήμερα η πόλη της Λάρνακας παρέχει ικανοποιητική εκπαίδευση, προδημοτική, στοιχειώδη, μέση και τεχνική ενώ στην πόλη λειτουργούν και ειδικές σχολές. Τα εκπαιδευτήρια μέσης και τεχνικής εκπαίδευσης εξυπηρετούν και μεγάλο τμήμα της επαρχίας Λάρνακας.

 

Πηγή:

1. Μεγάλη Κυπριακή εγκυκλοπαίδεια