Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι παλαιές συνοικίες της πόλης, γύρω από την εκκλησία του Αγίου Λαζάρου καθώς και στον τουρκομαχαλλά. Επίσης, διάφορα παλαιά αρχοντικά του περασμένου αιώνα, σώζονται στην περιοχή κοντά στη θάλασσα και σε άλλα σημεία της πόλης.

Αρχαιότητες: Σε δυο διαφορετικά σημεία της πόλης έγιναν κατά καιρούς αρχαιολογικές έρευνες και ανασκαφές, που έφεραν στο φως τμήματα της αρχαίας πόλεως του Κιτίου. Για τους αρχαιολογικούς αυτούς χώρους μέσα στην πόλη της Λάρνακας, βλέπε λεπτομέρειες στο λήμμα Κίτιον. Άλλος αρχαιολογικός χώρος, κοντά στη Λάρνακα, είναι ο χώρος προϊστορικής πόλεως στη δυτική όχθη της αλυκής, για τον οποίο βλέπε λεπτομέρειες στο λήμμα Χαλά Σουλτάν Τεκκέ αρχαιολογικός χώρος. Ευρήματα από την πόλη και επαρχία της Λάρνακας εκτίθενται στο τοπικό Αρχαιολογικό Μουσείο που λειτουργεί στην πόλη. Πλούσια εκθέματα από την Αρχαιότητα και τους Μεσαιωνικούς χρόνους, προερχόμενα από την επαρχία της Λάρνακας και από άλλα μέρη της Κύπρου, εκτίθενται και σε δεύτερο (ιδιωτικό) μουσείο που λειτουργεί στην πόλη, στο Μουσείο του ιδρύματος Πιερίδη. Η αξιόλογη συλλογή αρχαίων αντικειμένων της γνωστής οικογένειας Πιερίδη της Λάρνακας άρχισε να δημιουργείται από τον 19ο αιώνα και περιλαμβάνει μεγάλη ποικιλία κινητών ευρημάτων τόσο των Προϊστορικών όσο και των Ιστορικών χρόνων.

Ναοί και τεμένη: Μεταξύ των εκκλησιών της Λάρνακας, σημαντικότερη είναι η εκκλησία του Αγίου Λαζάρου. Μεταξύ των άλλων εκκλησιών της πόλης, αναφέρουμε: Την εκκλησία της Χρυσοπολίτισσας, ναό της ομώνυμης συνοικίας, στο κέντρο της Λάρνακας, που περιβαλλόταν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας από αρχοντικά και προξενεία. Κάποτε ήταν κτισμένα πολλά κελλιά στην ανατολική και τη δυτική της πλευρά, από τα οποία σήμερα σώζονται ελάχιστα. Η εκκλησία υφίστατο κατά τον 18ο αιώνα. Δίπλα στο κτίριο της μητροπόλεως Κιτίου βρίσκεται η εκκλησία του Σωτήρος (γνωστή και ως Χρυσοσώτηρος), καθεδρικός ναός της ομώνυμης συνοικίας. Στη νότια άκρη της λεγόμενης «Μαντογειτονιάς» της Λάρνακας (επειδή παλαιότερα ήταν η περιοχή των μάντηδων ή γανωματήδων), βρίσκεται η εκκλησία της συνοικίας, αφιερωμένη στον άγιο Ιωάννη το Θεολόγο, παλαιότερα διακοσμημένη με τοιχογραφίες. Η μικρή εκκλησία της Φανερωμένης, που κτίστηκε γύρω στο 1920, βρίσκεται στη νότια πλευρά της πόλης, στο δρόμο προς την αλυκή. Επίσης, δυο εκκλησίες αφιερωμένες στον άγιο Γεώργιο βρίσκονται κοντά στην πόλη. Στη δυτική άκρη της Λάρνακας βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Κοντού, που φέρει το επίθετο αυτό γιατί βρίσκεται κοντύτερα από την άλλη εκκλησία, εκείνη του Αγίου Γεωργίου του Μακρύ. Η δεύτερη εκκλησία, που βρίσκεται μακρύτερα από την πρώτη, είναι κτισμένη στα βορειοδυτικά της Λάρνακας, στην τοποθεσία όπου υφίστατο ο μεσαιωνικός οικισμός Αγρίνου. Και οι δυο αυτές εκκλησίες αποτελούσαν παλαιότερα χώρους εκδρομών και περιπάτων των Λαρνακιωτών. Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Κοντού ανήκε παλαιότερα σε μοναστήρι και περιβάλλεται από μοναστηριακές εγκαταστάσεις. Σ’ αυτές λειτούργησε το Ιεροδιδασκαλείο της Λάρνακας.

Εκτός από τις εκκλησίες των Ορθοδόξων Ελλήνων της Λάρνακας, στην πόλη υπάρχουν και αρμενική εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο Στέφανο, που κτίστηκε το 1909, καθώς και οι εκκλησίες του Ρωμαιοκαθολικού μοναστηριού του Αγίου Ιωσήφ, που κτίστηκε κατά τα μέσα του 19ου αιώνα, και της Τέρρα Σάντα (Santa Maria Regina Pacis), που ανήκε επίσης σε λατινικό μοναστήρι ιδρυμένο τον 19ο αιώνα. Επίσης η μικρή Ευαγγελική εκκλησία, καθώς και η μικρή Αγγλικανική εκκλησία της Santa Helena που κτίστηκε το 1907. Υπάρχει και εκκλησία των Μαρωνιτών, αφιερωμένη στον άγιο Ιωσήφ, που όμως δεν λειτουργεί πια, ενώ μια άλλη καθολική εκκλησία, αφιερωμένη επίσης στον άγιο Ιωσήφ (γνωστή παλαιότερα ως Καπέλλα) έχει κατεδαφιστεί.

Σημαντικό μωαμεθανικό μνημείο είναι ο Τεκκές Χαλά Σουλτάν, στη δυτική όχθη της αλυκής, κοντά στη Λάρνακα. Για το τέμενος αυτό βλέπε χωριστό λήμμα Χαλά Σουλτάν Τεκκέ. Στην ίδια την πόλη της Λάρνακας, σημαντικότερο μωαμεθανικό τέμενος είναι το Πεγιούκ τζαμί, κοντά στο κάστρο. Παλαιά παράδοση αναφέρει ότι το τζαμί αυτό είναι κτισμένο πάνω στα θεμέλια μεσαιωνικής εκκλησίας αφιερωμένης στην αγία Αικατερίνη. Ίσως όμως να επρόκειτο για τα ερείπια της εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού που αναφέρει ο Μαρίτι. Επίσης, στην περιοχή του Αγίου Λαζάρου βρίσκεται το Ζαχουρί Καμί τζαμί, που λέγεται ότι έχει κτιστεί με πέτρες από τις μεσαιωνικές εκκλησίες της Αμμοχώστου. Τέλος, στην περιοχή «Καφενούδκια», στη βορειοδυτική πλευρά της πόλης, στη μέση μεγάλης χωράφας, βρισκόταν μουσουλμανικός τεκκές γνωστός ως Τουραπί. Κάτω απ’ αυτόν βρίσκονταν αρχαιότητες. Οι Οθωμανοί πίστευαν ότι εκεί ήταν θαμμένος ένας δερβίσης άγιος, ενώ οι Χριστιανοί πίστευαν ότι θαμμένος ήταν ένας δικός τους άγιος, ο άγιος Θεράπων. Ο χώρος αυτός, που δεν υφίσταται πια, αποτελούσε τόπο προσκυνήματος τόσο των Χριστιανών όσο και των Μουσουλμάνων.

Ο G. Jeffery θεωρεί ως σημαντικότερη από τις εκκλησίες της Λάρνακας (εκτός βέβαια εκείνης του Αγίου Λαζάρου), την εκκλησία της Χρυσοπολίτισσας, που την θεωρεί ως ωραίο δείγμα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα. Η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη φέρει πάνω από τη νότια θύρα της τη χρονολογία 1850, ενώ η εκκλησία του Σωτήρος (έδρα του επισκόπου Κιτίου), χρονολογείται στα μέσα του 19ου αιώνα.

Το κάστρο: Σύμφωνα με τον αββά Τζιοβάννι Μαρίτι, το κάστρο της Λάρνακας κτίστηκε από τους Τούρκους το 1625. Ο Μαρίτι, που έζησε αρκετά χρόνια στη Λάρνακα, από το 1760, αναφέρει ότι την εποχή του το κάστρο ήταν μισοερειπωμένο. Φαίνεται όμως ότι το κάστρο της Λάρνακας είναι πολύ παλαιότερο. Τόσο ο Φλώριος Βουστρώνιος όσο κι ο Jauna αναφέρουν ότι το κάστρο της Λάρνακας κτίστηκε από τον Ιάκωβο Α΄ (1382-1398) με σκοπό να προστατεύει το λιμάνι της πόλης. Όπως είναι γνωστό, μετά την κατάληψη της Αμμοχώστου από τους Γενουάτες το 1373, η Λάρνακα αντικατέστησε την Αμμόχωστο σαν κύριο λιμάνι. Την ύπαρξη κάστρου στη Λάρνακα πριν από το 1625 μαρτυρούν και ξένοι περιηγητές που επισκέφθηκαν την Κύπρο. Έτσι το 1598 ο Ιωάννης Κοτόβικους, αναφέρει την ύπαρξη κάστρου ή καλύτερα ενός τετράγωνου πύργου. Αλλά υπάρχουν και προγενέστερες μαρτυρίες για την ύπαρξη του φρουρίου. Έτσι, ο Γάλλος ταξιδιώτης Σεμπαστιάν Μαμερώ, που πέρασε από την Κύπρο το 1474/5, αναφέρει την ύπαρξη «ενός μικρού φρουρίου». Έχουμε, λοιπόν, μαρτυρία ότι πράγματι, το κάστρο υφίστατο και πριν από την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς (1570-71). Η ίδρυση του φρουρίου από τον βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο Α ', κατά το β' μισό του 14ου αιώνα (πράγμα που αναφέρουν ο Φλώριος Βουστρώνιος και ο Jauna), πρέπει να θεωρείται δεδομένη.

Το 1460, όταν επεσκέφθη την Κύπρο ο ευγενής Χάνς Μπ. φον Έπτινγκεν, το φρούριο υπήρχε επίσης, διότι και ο επισκέπτης αυτός το αναφέρει. Εξάλλου, ο επισκέπτης Νικόλα ντι Μαρτόνι, που είχε επισκεφθεί την Κύπρο το 1394, αναφέρει ότι, καθ' οδόν από το Σταυροβούνι προς την Αμμόχωστο, πέρασε «από ένα φρούριο που ευρισκόταν στην κυριότητα του βασιλιά της Κύπρου», το οποίο όμως ονομάζει Baffa (=Πάφο). Προφανώς όμως,

αφού πήγαινε προς την Αμμόχωστο, αυτή η Baffa πρέπει να ήσαν οι Αλυκές (η σημερινή Λάρνακα) και άρα το φρούριο που μνημονεύει πρέπει να ήταν εκείνο της Λάρνακας.

Στο μεταξύ, πρέπει να σημειωθεί ότι πολλοί ξένοι επισκέπτες ιδίως του 15ου αιώνα, μαρτυρούν ότι τότε δεν υφίστατο στην πραγματικότητα πόλη εκεί, παρά μόνο ελάχιστα οικοδομήματα, όπως το φρούριο (και πιθανώς και κάποιες βοηθητικές γι' αυτό εγκαταστάσεις), ο ναός του Αγίου Λαζάρου, μερικές αποθήκες άλατος, και κατάσπαρτες, πάρα πολλές ορατές αρχαιότητες στην έκταση του αρχαίου Κιτίου. Ας σημειωθεί επίσης ότι τότε αλλά και αργότερα μαρτυρείται, σε κείμενα ξένων επισκεπτών και πάλι, εκτεταμένη τυμβωρυχία σε όλη την έκταση του αρχαιολογικού χώρου.

Έτσι οι πληροφορίες του Φλ. Βουστρώνιου και του Jauna φαίνονται μάλλον ορθές. Ποια μορφή όμως είχε το κάστρο που έκτισε ο Ιάκωβος Α΄ δεν είναι γνωστό. Είναι πιθανό ότι τμήματα του κάστρου αυτού σώζονται ενσωματωμένα στην ανατολική και τη νότια πτέρυγα του σημερινού κάστρου της Λάρνακας. Η τοιχοδομία των τμημάτων αυτών και η μορφή των καμάρων της νότιας πτέρυγας πιθανότατα ανήκουν στα τέλη του 14ου αιώνα.

Σήμερα το κάστρο της Λάρνακας αποτελείται από ένα διώροφο κτίριο, στη βόρεια πλευρά του κάστρου, που είναι βέβαιο ότι κτίστηκε από τους Τούρκους, όπως μαρτυρούν η αρχιτεκτονική μορφή και η σχετική τουρκική επιγραφή πάνω από την είσοδο. Το ισόγειο του κτιρίου αυτού αποτελείται από δυο αίθουσες στα δυο άκρα (δυτικό και ανατολικό) που ενώνονται με ηλιακό, ανοικτό στην αυλή που στηρίζεται σε τρία ποδαρικά τα οποία μαζί με τους τοίχους των δωματίων στηρίζουν τέσσερα τόξα. Σήμερα το δυτικό τόξο έχει εντοιχισθεί για να σχηματισθεί ένα δεύτερο δωμάτιο στα δυτικά. Ο όροφος αποτελείται από ένα μεγάλο ορθογώνιο τρίχωρο δωμάτιο στα δυτικά, του οποίου υπάρχει διάδρομος που το ενώνει με δυο μικρότερα δωμάτια. Στον όροφο οδηγεί σκάλα κτισμένη κατά μήκος του εντοιχισμένου τόξου του ηλιακού. Ο όροφος χρησιμοποιείται σαν μικρό Μουσείο.

Το κύριο αυτό κτίριο της εισόδου ενώνεται με μανδρότοιχους με τα αρχαιότερα τμήματα του κάστρου που βρίσκονται στο νότιο ήμισυ της ανατολικής και σ’ όλη τη νότια πλευρά ορθογώνιας αυλής. Το νότιο ήμισυ της ανατολικής πλευράς καταλαμβάνεται από τμήμα τετράγωνου, αρχικά, πύργου, που σήμερα έχει τη μορφή εσωτερικά ημικυκλικής αψίδας που περιβάλλεται από ορθογώνιο ισχυρό κτίσμα. Η νότια πλευρά του κάστρου αποτελείται από σειρά δωματίων που καλύπτονται με ισχυρή οξυκόρυφη καμάρα. Κτιστή σκάλα στο δυτικό άκρο οδηγεί στην επίπεδη οροφή των δωματίων αυτών και στην κορυφή του νοτιοανατολικού πύργου.

Στο κάστρο εκτίθενται, μεταξύ άλλων, αρκετά παλαιά κανόνια. Η αυλή του κάστρου χρησιμοποιείται τα καλοκαίρια, κατά τα τελευταία χρόνια, για καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.

Άλλα αξιοθέατα: Αξιοθέατο αποτελεί ασφαλώς η αλυκή της Λάρνακας, που αποτελεί ταυτόχρονα κι ένα από τους σημαντικούς βιότοπους της Κύπρου. Κατά τους χειμερινούς μήνες καταφθάνουν και πλημμυρίζουν την αλυκή χιλιάδες μεταναστευτικά παρυδάτια πουλιά, μεταξύ των οποίων μεγαλύτερα και πιο εντυπωσιακά είναι τα φλαμίγκος* που αποτελούν τακτικούς ετήσιους επισκέπτες σε μεγάλους αριθμούς. Σπάνια εμφανίζονται και κύκνοι*, σε μικρούς αριθμούς, ενώ πολλά είναι τα είδη των μικρότερων πουλιών που επισκέπτονται τη λίμνη (βλέπε και λήμμα Λάρνακας αλυκή πιο κάτω).

Χώρος περιπάτου, ψυχαγωγίας αλλά και παραδοσιακών τοπικών εκδηλώσεων, είναι το παραλιακό τμήμα της Λάρνακας από τη μαρίνα μέχρι το κάστρο. Εξαιτίας της σειράς των φοινικοδένδρων που είναι φυτευμένα κατά μήκος της ακτής, αυτή είναι παγκύπρια γνωστή με την ονομασία Φοινικούδες. Ακόμη πιο νότια, στη θαλάσσια περιοχή της τουρκικής συνοικίας της πόλης, βρίσκεται το αλιευτικό καταφύγιο που χρησιμοποιείται από τις παραδοσιακές ξύλινες κυπριακές ψαρόβαρκες. Στη βόρεια άκρη της παραλίας των Φοινικούδων, βρίσκεται η σύγχρονη μαρίνα της Λάρνακας, συνήθως πλήρης από κομψά μικρά σκάφη αναψυχής διαφόρων τύπων. Μεταξύ της μαρίνας και της ακτής των Φοινικούδων, εκτείνεται προς τη θάλασσα η αποβάθρα της Λάρνακας που δεν χρησιμοποιείται πια για φορτοεκφορτώσεις παρά αποτελεί χώρο περιπάτου.

Τέλος, λίγο έξω από την πόλη, στ’ αριστερά του δρόμου από τη Λάρνακα προς τη Λεμεσό αλλά και πιο μέσα στους αγρούς, σώζονται τρία συνολικά τμήματα από τις καμάρες του παλαιού υδραγωγείου της πόλης.