Αλυκές
Μεσαιωνική ονομασία της Λάρνακας. Η πόλη σημειώνεται σε παλιούς χάρτες με την ονομασία Salines. Ονομαζόταν επίσης και Αλυκή. Η ονομασία αυτή είχε δοθεί στην πόλη εξαιτίας της γειτονικής αλυκής.
Οι Αλυκές Λάρνακος και το βενετικό κανάλι
Οι Βενετοί, είχαν φροντίσει για την ανάπτυξη και προστασία των Αλυκών της Λάρνακας, γιατί για εκείνη την εποχή το αλάτι ήταν μία πραγματική πηγή πλούτου. Η Δημοκρατία της Βενετίας μετά από προτάσεις και εισηγήσεις των εδώ Βενετών αξιωματούχων είχε αναθέσει τόσο σε Κύπριους ειδικούς ή μετακαλώντας από τη Βενετία μηχανικούς για την εκτέλεση έργων ανάπτυξης για τις Αλυκές της Λάρνακας. Είναι γνωστό πόσο επικερδές ήταν το αλάτι και η Γαληνοτάτη μετέφερε μεγάλες ποσότητες στη Βενετία από τις Αλυκές της Λάρνακας για δική της χρήση, αλλά και για εμπόριο. Όπως μαρτυρείται στις πηγές δύο χείμαρροι o Πετροκόλυμπος και ο περίεγου ονόματος Κωλόπαννος κατά το χειμώνα πολλές φορές πλημμύριζαν και κατέστρεφαν στις Αλυκές την παραγωγή του άλατος. Ας σημειωθεί ότι οι Βενετοί εκμεταλλεύονταν ακόμη και το αλάτι που έπηζε σε όλες τις ακτές της Κύπρου, στα βαθουλώματα δηλαδή των βράχων, αφού τα εκμίσθωναν σε Κύπριους φεουδάρχες για εκμετάλλευση. Έχουμε για παράδειγμα την περίπτωση του Ανδρέα Κουρασέριου (Curasser), μέλους μιας πολύ γνωστής τότε κυπριακής οικογένειας, που μόλις τρία χρόνια πριν την οθωμανική κατάκτηση, γύρω στα 1567, εκμίσθωνε από τη βενετική διοίκηση παράκτιες περιοχές όπου η φύση των βράχων βοηθούσε ώστε τα βαθουλώματά τους να γεμίζουν με θαλασσινό νερό το χειμώνα και το καλοκαίρι με τις υψηλές θερμοκρασίες να δημιουργείται σ΄αυτές αλάτι. Ο Κύπριος αυτός φεουδάρχης εκμεταλλευόταν ωστόσο τους χωρικούς αν και οι ίδιοι στις καταγγελίες εναντίον του ανέφεραν ότι δεν ήταν υποχρεωμένοι να κάνουν αγγαρείες, αλλά αυτός τους καταπίεζε αναγκάζοντάς τους να εκτελούν εργασίες τέτοιου είδους.
Το 1545, όπως πληροφορούμαστε από ένα ανέκδοτο έγγραφο, το Συμβούλιο των Δέκα είχε αποστείλει σχετική επιστολή στη βενετική διοίκηση της Κύπρου, η οποία αναφερόταν σε δύο προτεινόμενα έργα για την προστασία των Αλυκών Λάρνακας. Το Συμβούλιο των Δέκα στην πιο πάνω επιστολή παρουσίαζε τα έργα αυτά και ποια πρόσωπα τα είχαν προτείνει. Τα πρόσωπα αυτά ήταν ο γνωστός στις πηγές της εποχής επόπτης του Δημοσίου Ταμείου της Κύπρου, Φραγκίσκος Ζαχαρία και ο Πέτρος Liesena, του οποίου το όνομα συναντούμε, επίσης στις πηγές της εποχής. O Πέτρος Liesena καταγόταν προφανώς από το νησί της Κροατίας Liesena ή Lesina στην Αδριατική, που κατείχε η Δημοκρατία της Βενετίας έως την κατάλυσή της. Ας σημειωθεί ότι οι Αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν το νησί αυτό Φάρο.
Πέτρος Liesena και Φραγκίσκος Ζαχαρία
Ο Πέτρος Liesena είχε προτείνει στις βενετικές αρχές το εξής έργο το οποίο, όπως διατεινόταν, θα ήταν χαμηλού οικονομικού κόστους. Θα μπορούσε, σύμφωνα με την πρότασή του, να κατασκευάσει ένα αντιπλημμυρικό φράγμα στις Αλυκές. Με αυτό τον τρόπο υποστήριζε ότι θα προστατευόταν η Αλυκή και δε θα εισχωρούσαν σ΄αυτή τα νερά των γειτονικών χειμάρρων μεταφέροντας σ΄αυτές λάσπη, πέτρες και ξύλα με αποτέλεσμα να καταστρέφεται το πολυτιμότατο αλάτι. O γνωστός επόπτης του Δημοσίου Ταμείου της Κύπρου Φραγκίσκος Ζαχαρία είχε προτείνει την κατασκευή ενός καναλιού, για τη διοχέτευση των νερών των χειμάρρων, που προκαλούσαν σε εποχές υψηλών βροχοπτώσεων ζημιές στις Αλυκές, ώστε τα νερά τους να διοχετεύονται σε άλλη κατεύθυνση, προς τη θάλασσα. Οι δαπάνες του έργου που είχε προτείνει ο Φραγκίσκος Ζαχαρία, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του, θα ανέρχονταν στις δυο χιλιάδες δουκάτα. Το Συμβούλιο των Δέκα αφού μελέτησε τις δύο προτάσεις Liesena και Ζαχαρία απευθύνθηκε στη βενετική διοίκηση για περαιτέρω ενέργειες. Σύμφωνα με την άποψη των μελών του συμβουλίου, όπως διατυπώνεται στην επιστολή τους, τα μέλη της βενετικής διοίκησης της Κύπρου που ζούσαν στη μεγαλόνησο και γνώριζαν πρόσωπα και πράγματα, θα μπορούσαν αφού μελετήσουν τις δύο προτάσεις να καταλήξουν ποια πρόταση από τις δύο είναι η καλύτερη και πιο χρήσιμη. Για το σκοπό αυτό το Συμβούλιο των Δέκα έδινε εντολή όπως τα μέλη της βενετικής διοίκησης της Κύπρου, δηλαδή ο τοποτηρητής και οι δύο σύμβουλοι, όπως μεταβούν επί τόπου στις Αλυκές και μελετήσουν λεπτομερώς τα προβλήματα και τις καταστροφές που προκαλούσαν οι δυο παρακείμενοι χείμαρροι και αποφασίσουν ποιο από τα δύο προτεινόμενα έργα πρέπει να εγκριθεί. Το Συμβούλιο των Δέκα τόνιζε ότι, επιθυμία των μελών του ήταν όπως με κάθε τρόπο και όσο πιο σύντομα γίνεται να πραγματοποιηθούν κατάλληλα έργα για την προστασία των Αλυκών.
H βενετική διοίκηση της Κύπρου μετά από ενδελεχή μελέτη, όπως είχε δώσει εντολή το Συμβούλιο των Δέκα, αποφάσισε και ενέκρινε την πρόταση του Φραγκίσκου Ζαχαρία. Ο πιστός αυτός υπάλληλος που υπηρετούσε ως οικονομικός διευθυντής στο Regimento της Κύπρου, έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από τους εδώ Βενετούς διοικητές, οι οποίοι φρόντιζαν κατά καιρούς να ικανοποιούν κάποια αιτήματά του με συστατικές επιστολές, που απέστελλαν στις βενετικές αρχές. Για παράδειγμα, ο Φραγκίσκος Ζαχαρία είχε πετύχει ώστε μετά την απόσυρσή του από τη θέση που κατείχε ή τον θάνατό του, να διοριστεί στην ίδια θέση ο γιος του Μάρκος, όπως και έγινε. Επίσης ικανοποιήθηκε το αίτημα του όταν ζήτησε να εκμισθώσει γαίες σε χαμηλό κόστος στο χωριό Γούφες, κοντά στο Λευκόνοικο. Ο Μάρκος Ζαχαρία χαρακτηρίζεται από τους Βενετούς αξιωματούχους ως επιμελέστατος και πιστός υπήκοος, που έφερε σε πέρας επιτυχώς τόσο τις υποθέσεις που αφορούσαν στα οικονομικά της Κύπρου όσο και στα όσα είχαν σχέση με τις Αλυκές, όπου ο ίδιος υπηρετούσε ως επιθεωρητής.
Τα προβλήματα που δημιουργούσαν οι δυο γειτονικοί με τις Αλυκές χείμαρροι ήταν πολύ συχνά, όπως αντιλαμβανόμαστε με την ανάγνωση κυρίως του αρχειακού υλικού που διαθέτουμε. Πολλές φορές τα διάφορα έργα που εκτελούνταν για προστασία των Αλυκών, δεν προσέφεραν αποτελέσματα ώστε να λυθούν οριστικά το προβλήματα. Όταν περί το 1530 είχαν γίνει ειδικοί πασσαλοφράκτες για να προστατεύουν τις Αλυκές από την εισχώρηση των χειμάρρων σ΄αυτές, μια νέα πλήμμυρα που προκλήθηκε από καταρρακτώδεις βροχές κατέστρεψε το προστατευτικό φράγμα με πασσάλους. Οι καταστροφές που είχαν προκληθεί τότε ήταν τεράστιες. Φαίνεται ότι η πρόταση του Φραγκίσκου Ζαχαρία για τη δημιουργία του καναλιού, που θα άλλαζε την κοίτη και ροή των δύο χειμάρρων Πετροκόλυμπου και Κωλόπαννου και, κυρίως του δεύτερου, να είχε υποβληθεί και παλαιότερα, αφού γίνεται αναφορά σχετική σε έκθεση Βενετού αξιωματούχου. Πολύ πιθανόν αρχικά να είχε κατασκευαστεί ένα τμήμα του καναλιού, που άλλαζε απλώς την κατεύθυνσή των χειμάρρων μακριά από τις Αλυκές. Το γεγονός αυτό δεν είχε λύσει το πρόβλημα αφού και πάλι με τις ραγδαίες βροχοπτώσεις τα νερά των χειμάρρων ακολουθούσαν τη φυσική ροή τους προκαλώντας εκ νέου ζημιές και προβλήματα στις Αλυκές. Το όλο έργο, δηλαδή η κατασκευή του καναλιού που οδηγούσε τα νερά των δύο χειμάρρων έως τη θάλασσα βρίσκοντας εκεί διέξοδο και το οποίο φαίνεται είχε καλύτερα αποτελέσματα πρέπει να αφορά στο έργο του 1540, όπως τεκμηριώνεται από το ανέκδοτο έγγραφο που διαθέτουμε.
Η φροντίδα και γενικά τα έργα επισκευής και ανάπτυξης των Αλυκών Λάρνακος ή Αλυκών του Αγίου Λαζάρου, όπως συχνά αναφέρονται στις πηγές, είναι εμφανέστατη αφού στις εκθέσεις των Βενετών αξιωματούχων της Κύπρου και στην αλληλογραφία τους με τη μητρόπολη οι Αλυκές αποτελούσαν ένα κύριο και ουσιαστικό θέμα. Αξίζει επίσης να υπομνησθεί ότι η σημασία του άλατος ήταν τέτοια εξαιτίας της οποίας η Γαληνοτάτη ήδη από το 1428 θέσπισε την αρχή του προνοητή για το αλάτι (provveditore al sal). Πρόκειται για ένα αξίωμα που κληρονόμησε και άλλες αρμοδιότητες μεσαιωνικών θεσμών. Η αρχή αυτή ήταν υπεύθυνη για το ναυτικό εμπόριο του άλατος, για τον έλεγχο του λαθρεμπορίου και για την είσπραξη των δασμών.
Ένα αδιάψευστο τεκμήριο των έργων ανάπτυξης που είχαν πραγματοποιήσει οι Βενετοί στις Αλυκές Λάρνακος, αποτελεί αναντίλεκτα και το εν λόγω κανάλι. Είναι σημαντικό ότι ένα τμήμα του βενετικού αυτού καναλιού, πίσω από το υδραγωγείο στην περιοχή των Καμάρων, είναι κηρυγμένο από το Τμήμα Αρχαιοτήτων σε αρχαίο μνημείο.
Νάσα Παταπίου