Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Συνεχείς ήσαν οι προσπάθειες του διατελέσαντος από το 1982 έως το τέλος του 1991 γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Πέρεζ ντε Κουεγιάρ* για την επίτευξη λύσης του Κυπριακού, μέσω της προσφοράς των καλών του υπηρεσιών. Όλες όμως οι προσπάθειες προσέκρουαν στην αρνητική στάση της τουρκικής πλευράς, η οποία χρησιμοποιούσε όλο αυτό το διάστημα, και χρησιμοποιεί μέχρι σήμερα, την διαδικασία των συνομιλιών και των διαβουλεύσεων για το Κυπριακό για την διατήρηση και παγίωση του status quo.

Η περίπτωση του Πέρεζ ντε Κουεγιάρ είναι χαρακτηριστική της αδυναμίας του ΟΗΕ να επιτύχει διευθέτηση του Κυπριακού. Ασχολήθηκε προσωπικά με το πρόβλημα επί μία δεκαπενταετία, τόσο ως αντιπρόσωπος στην Κύπρο του προηγούμενου γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Κουρτ Βάλντχαϊμ, όσο και ως γενικός γραμματέας ο ίδιος, χωρίς οποιαδήποτε σημαντική πρόοδο.

Ο Πέρεζ ντε Κουεγιάρ προσπάθησε να επιτύχει συμφωνία των δύο πλευρών σε ένα περίγραμμα συνολικής λύσης, καθορίζοντας, το 1991, τα θέματα υπό μορφή επικεφαλίδων, ως εξής:

1. Γενικοί στόχοι της συμφωνίας
2. Καθοδηγητικές αρχές της Ομοσπονδίας
3. Συνταγματικές πτυχές της Ομοσπονδίας
   
   1. Εξουσίες και αρμοδιότητες της ομοσπονδιακής κυβέρνησης
   2. Δομή, σύνθεση και λειτουργία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης
   3. Θεμελιώδη δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων των τριών ελευθεριών, και πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα
4. Ασφάλεια και εγγυήσεις
5. Εδαφικές αναπροσαρμογές
6. Εκτοπισμένοι
7. Οικονομική ανάπτυξη και διασφαλίσεις
8. Μεταβατικές διευθετήσεις

Κατά τις διαβουλεύσεις που έγιναν, η ελληνική κυπριακή πλευρά έδωσε έμφαση στην εδαφική πτυχή, τους εκτοπισμένους, την αποτελεσματική λειτουργία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και την ασφάλεια. Η τουρκοκυπριακή πλευρά έδωσε έμφαση στην διζωνικότητα, την πολιτική ισότητα, την αποτελεσματική συμμετοχή της στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση και την ασφάλεια.

Κατά τα μέσα του 1991, ο Πέρεζ ντε Κουεγιάρ, θέλοντας να επιτύχει κάποια πρόοδο προτού αποχωρήσει από την θέση του στο τέλος του ιδίου χρόνου, προσπάθησε να δώσει νέα ώθηση στις διαβουλεύσεις για το Κυπριακό. Ο τότε ειδικός αντιπρόσωπός του στην Κύπρο Όσκαρ Καμιλιόν είχε σειρά συναντήσεων με τον τότε πρόεδρο της Δημοκρατίας Γιώργο Βασιλείου και τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς, ενώ πραγματοποίησε επισκέψεις και στην Άγκυρα και την Αθήνα. Στόχος ήταν «να έλθουν οι δύο πλευρές σε ακτίνα συμφωνίας», ώστε να καταστεί δυνατή η πραγματοποίηση μιας διεθνούς διάσκεψης υψηλού επιπέδου μέσα στον Σεπτέμβριο του 1991. Την ιδέα για διεθνή διάσκεψη είχε προβάλει ο τότε πρόεδρος της Τουρκίας Τουργκούτ Οζάλ, τον Μάιο του 1991, προτείνοντας τη συμμετοχή σε αυτήν των ηγετών των δύο κοινοτήτων της Κύπρου, της Τουρκίας και της Ελλάδας, υπό την αιγίδα του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών. Εμφανής στόχος ήταν η υποβάθμιση της Κυπριακής Δημοκρατίας σε επίπεδο κοινότητας. Ένα μήνα αργότερα ο πρόεδρος Βασιλείου, ύστερα από συνεδρία του Εθνικού Συμβουλίου, στην οποία παρέστη και ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, υπέβαλε πρόταση για σύγκληση διεθνούς διάσκεψης υπό την προεδρία του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, στην οποία να συμμετάσχουν τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, η Ελλάδα, η Τουρκία, η Κυπριακή Δημοκρατία και οι δύο κοινότητες της Κύπρου. Την ιδέα για διεθνή διάσκεψη, χωρίς όμως να καθορίσει την ακριβή σύνθεσή της, υιοθέτησε και ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, υπογραμμίζοντας την ανάγκη να υπάρξει ενδελεχής προετοιμασία, ώστε η διεθνής διάσκεψη να μπορέσει να καταλήξει σε ένα περίγραμμα συνολικής λύσης. Με την θέση του γενικού γραμματέα συμφώνησε και το Συμβούλιο Ασφαλείας το οποίο καθόρισε τη σύνθεση μιας διεθνούς διάσκεψης όπως την πρότεινε η τουρκική πλευρά, δηλαδή με τη συμμετοχή των δύο κοινοτήτων, της Ελλάδας και της Τουρκίας. Ωστόσο στις διαβουλεύσεις που έγιναν για προετοιμασία της διάσκεψης, ο Ραούφ Ντενκτάς ανέτρεψε όλο το πλαίσιο της προσπάθειας των Ηνωμένων Εθνών, προβάλλοντας την αξίωση για χωριστή κυριαρχία της τουρκοκυπριακής κοινότητας, σε πλήρη αντίθεση με τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών. Ο ίδιος ο γενικός γραμματέας, σε έκθεσή του τον Οκτώβριο του 1991, επεσήμανε ότι ο Ντενκτάς υποστήριξε τη θέση ότι «κάθε πλευρά διέθετε κυριαρχία την οποία θα διατηρούσε μετά την εγκαθίδρυση μιας Ομοσπονδίας, περιλαμβανομένου του δικαιώματος για απόσχιση».

Παράλληλα ο Τουρκοκύπριος ηγέτης ζήτησε «εκτενείς αλλαγές στο κείμενο ιδεών που αποτελούσε το αντικείμενο των διαβουλεύσεων».

Ο γενικός γραμματέας υπέδειξε ότι η εισαγωγή της αντίληψης του Ντενκτάς για χωριστή κυριαρχία «θα άλλαζε ουσιαστικά τη φύση της λύσης του Κυπριακού προβλήματος που προβλέπεται στις συμφωνίες υψηλού επιπέδου του 1977 και του 1979 και τις οποίες το Συμβούλιο Ασφαλείας υποστήριξε με συνέπεια».

Για τη στάση της ελληνοκυπριακής πλευράς στις διαβουλεύσεις ο γενικός γραμματέας σημείωνε: «Η αντίδραση του προέδρου Βασιλείου στις ιδέες φανέρωνε ότι, αν και παρέμεναν διαφορές προς επίλυση πάνω σε αριθμό θεμάτων, οι ιδέες ως σύνολο παρείχαν βάση για επεξεργασία ενός γενικού πλαισίου συμφωνίας».

Πρέπει να αναφερθεί ότι την ίδια περίοδο που σημειώνονταν αυτές οι εξελίξεις, πραγματοποιήθηκε και ανεπιτυχής συνάντηση των πρωθυπουργών της Ελλάδας και της Τουρκίας Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και Μεσούτ Γιλμάζ στο Παρίσι (12.9.1991). Στη συνάντηση εκείνη η τουρκική πλευρά όχι μόνο δεν έδειξε οποιαδήποτε διάθεση συνδιαλλαγής στο Κυπριακό, αλλά πρόβαλε και πρόσθετες αξιώσεις, όπως η εναλλασσόμενη προεδρία.

Κατά τους μήνες που μεσολάβησαν μέχρι την αποχώρηση του Πέρεζ ντε Κουεγιάρ από τη θέση του γενικού γραμματέα στο τέλος του 1991, δεν υπήρξε καμιά ουσιαστική νέα προσπάθεια για προώθηση της ιδέας για διεθνή διάσκεψη, δεδομένου ότι και στην Τουρκία διεξήχθησαν κοινοβουλευτικές εκλογές που οδήγησαν σε κυβερνητική αλλαγή (τον Μεσούτ Γιλμάζ διαδέχθηκε ο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ).

Ο Πέρεζ ντε Κουεγιάρ θεώρησε, πάντως, ότι σημειώθηκε πρόοδος στην προετοιμασία δέσμης ιδεών για ένα γενικό πλαίσιο συμφωνίας και ότι πάνω σε ένα σημαντικό αριθμό θεμάτων, οι ιδέες θα καθιστούσαν δυνατή την επίτευξη συμφωνίας.

Αποχωρώντας από την θέση του ο Πέρεζ ντε Κουεγιάρ άφησε για τον διάδοχό του και το πλαίσιο για την επίτευξη συμφωνίας, μέσα στο οποίο επρόκειτο να κινηθεί. Το πλαίσιο αυτό καθορίστηκε ως εξής στην τελευταία έκθεσή του προς το Συμβούλιο Ασφαλείας:

Η συμφωνία που επιδιώκεται θα οδηγήσει στην εγκαθίδρυση μιας δικοινοτικής και διζωνικής Ομοσπονδίας, ενός Κράτους που θα αποτελείται από δύο πολιτικά ισότιμες κοινότητες, στο οποίο η κυριαρχία θα είναι ισότιμα κατανεμημένη αλλά αδιαίρετη, θα διασφαλίζει την ανεξαρτησία, κυριαρχία, εδαφική ακεραιότητα και το αδέσμευτο της Κύπρου, και θα αποκλείει την ένωση ολόκληρης ή μέρους της νήσου με άλλη χώρα και οποιαδήποτε μορφή διχοτόμησης ή προσάρτησης. Η Ομοσπονδία θα εγκαθιδρυθεί μέσω μιας νέας συνταγματικής διευθέτησης που θα προετοιμαστεί σύμφωνα με ένα γενικό πλαίσιο συμφωνίας που θα τύχει διαπραγμάτευσης, στο οποίο οι δύο κοινότητες θα συμμετέχουν πάνω σε ισότιμη βάση, και που θα εγκριθεί με χωριστό δημοψήφισμα στην κάθε κοινότητα. Στην Ομόσπονδη Δημοκρατία που θα εγκαθιδρυθεί, οι σχέσεις των δύο κοινοτήτων θα ρυθμίζονται με βάση την πολιτική ισότητα. Έχει συμφωνηθεί ότι αν και η πολιτική ισότητα δεν σημαίνει ίση αριθμητική συμμετοχή σε όλους τους κλάδους και τη διοίκηση της ομόσπονδης κυβέρνησης, θα πρέπει να εκφράζεται μεταξύ άλλων, με διάφορους τρόπους: Στον όρο ότι το ομόσπονδο Σύνταγμα του Κυπριακού Κράτους θα εγκρίνεται και θα τροποποιείται με συμφωνία και των δύο κοινοτήτων στην αποτελεσματική συμμετοχή και των δύο κοινοτήτων σε όλα τα όργανα και τις αποφάσεις της ομόσπονδης κυβέρνησης ˙ σε εχέγγυα που θα διασφαλίζουν ότι η ομόσπονδη κυβέρνηση δεν θα έχει την εξουσία να υιοθετεί οποιαδήποτε μέτρα εναντίον των συμφερόντων μιας από τις κοινότητες και στην ισότητα και τις ταυτόσημες εξουσίες και αρμοδιότητες των δύο ομόσπονδων κρατών.

Στην τελευταία έκθεσή του, ο Πέρεζ ντε Κουεγιάρ διαπίστωνε επίσης ότι το status quo στην Κύπρο δεν αποτελεί επιλογή και η παρούσα ανησυχητική κατάσταση πρέπει να λυθεί.