Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η δήλωση του αρχιεπισκόπου Μακαρίου Α' περί αποδοχής λύσης ανεξαρτησίας, έλυσε τα χέρια της ελληνικής κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή που ένα μόλις μήνα πιο πριν, τον Αύγουστο του 1958, είχε υποδεχθεί στην Αθήνα τον ίδιο τον Μακμίλλαν και είχε απορρίψει το σχέδιό του. Η δήλωση προς την Μπάρμπαρα Κασλ είχε ως εξής:

 

Είμαι έτοιμος να δηλώσω ότι αποδέχομαι την ίδρυσιν ανεξαρτήτου Κυπριακού κράτους, υπό τον όρον ότι δεν θα μεταβληθεί, είτε διά της ενώσεως μετά της Ελλάδος είτε δια του διαμελισμού είτε με οιονδήποτε άλλον τρόπον, εκτός εάν τα Ηνωμένα Έθνη εγκρίνουν και εγγυηθούν τοιαύτην μεταβολήν.

 

Προκειμένου δηλαδή να αποφευχθεί εφαρμογή του σχεδίου Μακμίλλαν (λύση διαμελισμού), ο Μακάριος εγκατέλειπε τώρα το αίτημα της ενώσεως με την Ελλάδα και αποδεχόταν την ίδρυση ανεξαρτήτου Κυπριακού κράτους που θα είχε την εγγύηση αυτού τούτου του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Πίστευε ωστόσο πως έτσι δεν έκλεινε οριστικά την πορεία προς την ένωση αλλά μετατόπιζε τον τελικό στόχο σε ευθετότερο χρόνο. Δεν είναι λίγοι βέβαια αυτοί που υποστηρίζουν ότι η πραγματική ευκαιρία χάθηκε όταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος απέρριψε ενωρίτερα το Σχέδιο Χάρτιγκ. (Βλέπε συνέντευξη του πρώην Πρωθυπουργού της Ελλάδας Γεώργιου Ράλλη).

 

Μετά τη δήλωση αυτή του αρχιεπισκόπου, άρχισαν έντονες παρασκηνιακές ζυμώσεις σε διάφορα επίπεδα και σε διάφορα πεδία και κυρίως υπό την σκέπη του NATO και με την ενθάρρυνση των Αμερικανών. Ο Καραμανλής δήλωσε στην Κασλ ότι η χώρα του υποστήριζε κάθε λύση που οι Κύπριοι θ' αποφάσιζαν να υιοθετήσουν.

 

Λίγο αργότερα, κι ενώ η χειροπιαστή απειλή για αγγλοτουρκική εφαρμογή του σχεδίου Μακμίλλαν υφίστατο ακόμη κι είχε αναγκάσει τον Καραμανλή να δηλώσει ότι η θέση της Ελλάδάς στο NATO γινόταν πλέον προβληματική, το Κυπριακό πρόβλημα συζητήθηκε στη 13η γενική συνέλευση του ΟΗΕ. Μετά τις αλληλοκατηγορίες που εκτόξευσαν εκεί, οι υπουργοί Εξωτερικών της Ελλάδας και της Τουρκίας Ευάγγελος Αβέρωφ και Φατίν Ζορλού συναντήθηκαν φιλοφρονητικά. Η πρώτη αυτή επαφή τους, που ενθαρρύνθηκε και από τους συμμάχους τους, οδήγησε σε σειρά μυστικών ελληνοτουρκικών διαβουλεύσεων που συνεχίστηκαν και στη σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Παρίσι. Μέχρι τον Ιανουάριο του 1959 οι δυο υπουργοί είχαν συμφωνήσει στα κυριότερα σημεία που συνέθεσαν λίγο αργότερα τις τελικές συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου. Μεταξύ άλλων, κατέληξαν στην απόφαση να διατηρήσει η Αγγλία τις βάσεις της στην Κύπρο, το νησί να καταστεί ανεξάρτητο κράτος, να αποκλεισθούν η ένωση και η διχοτόμηση και να συνομολογηθούν μια «συνθήκη εγγυήσεως και μια συνθήκη συμμαχίας» μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας, Αγγλίας και του νέου Κράτους.

Η Τουρκοκυπριακή πλευρά όπως αργότερα αποκάλυψε ο Ραούφ Ντενκτάς  με άρθρο στην εφημερίδα “Nacak” (Hatchet) στις 27 Αυγούστου 1960 με τίτλο “How was the arrival of Turkish soldiers to Cyprus achieved?”, η Τουρκική πλευρά διεκδικούσε λύση Ομοσπονδίας στην Κύπρο με την ονομασία "Τουρκο-Ελληνική Ομοσπονδία". Τελικά με εισήγηση του Ζορλού το όνομα εγκαταλείφθηκε άλλα έγινε αποδεκτή η κάθοδος στρατιωτικών αγημάτων στο πλαίσιο της συνθήκης Συμμαχίας με τις ονομασίες ΤΟΥΡΔΥΚ και ΕΛΔΥΚ.  

 

Λίγες μέρες αργότερα, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, συνοδευόμενος από τον υπουργό των Εξωτερικών και επιτελείο, αναχωρούσε για τη Ζυρίχη στις 4 Φεβρουαρίου 1959, για τις τελικές διαπραγματεύσεις με τους αντίστοιχους ηγέτες της Τουρκίας.

 

Κατά τις λίγες μέρες που ακολούθησαν, εξετάστηκαν τα όσα είχαν αρχικά συμφωνηθεί μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών των δυο χωρών, συμπληρώθηκαν, έτυχαν επεξεργασίας στις λεπτομέρειές τους και ετοιμάστηκε η συμφωνία που μονογράφηκε εκεί από τους Καραμανλή και Μεντερές στις 11 Φεβρουαρίου 1959. Η ανεξάρτητη Κυπριακή Δημοκρατία είχε γεννηθεί στη Ζυρίχη. (Βλέπε Βίντεο) 

 

 

Η εν λόγω Συμφωνία ενσωματώθηκε στη Συμφωνία του Λονδίνου, η οποία υπεγράφη στις 19 Φεβρουαρίου 1959 από τους Υπουργούς Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας, τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο εκ μέρους της Ελληνοκυπριακής κοινότητας και τον Δρα. Κουτσιούκ εκ μέρους της Τουρκοκυπριακής κοινότητας. (Βλέπε Βίντεο) 

 

 

 

Εγκαθίδρυση κατά φάσεις 

Η λειτουργία του νέου Κράτους υλοποιήθηκε κατά φάσεις υπό την εποπτεία της αποικιακής κυβέρνησης της Μεγάλης Βρετανίας. 

 

Η Κυπριακή Δημοκρατία ανακηρύχθηκε σε ανεξάρτητο κυρίαρχο κράτος στις 16 Αυγούστου 1960, ως αποτέλεσμα των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου του 1959.

 

Στις 11 Φεβρουαρίου 1959 υπεγράφη η Συμφωνία της Ζυρίχης μεταξύ των τότε πρωθυπουργών της Ελλάδας και της Τουρκίας, Κ. Καραμανλή και Α. Μεντερές.

 

Η εν λόγω Συμφωνία ενσωματώθηκε στη Συμφωνία του Λονδίνου, η οποία υπεγράφη στις 19 Φεβρουαρίου 1959 από τους Υπουργούς Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας, τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο εκ μέρους της Ελληνοκυπριακής κοινότητας και τον Δρα. Κουτσιούκ εκ μέρους της Τουρκοκυπριακής κοινότητας.

 

Το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι απότοκο των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου και καταρτίστηκε από μία ad hoc συνταγματική επιτροπή στην οποία αντιπροσωπεύονταν, με ομάδες ειδικών συνταγματολόγων, η Ελλάδα κάτω από τον καθηγητή Θεμιστοκλή Τσάτσο, η Τουρκία κάτω από τον καθηγητή Nihat Erim και οι δύο κυπριακές Κοινότητες. Από μέρους της Ελληνοκυπριακής κοινότητας συμμετείχαν οι κ.κ. Γλαύκος Κληρίδης, Γεώργιος Πολυβίου, Μιχαλάκης Τριανταφυλλίδης και Τάσσος Παπαδόπουλος, με νομικό σύμβουλο τον κ. Κρίτωνα Τορναρίτη Γενικό Εισαγγελέα. Από πλευράς της τουρκοκυπριακής κοινότητας συμμετείχαν οι κ.κ.Rauf Raif Denktash, Halit Ali Riza, Hakki Suleyman και Ali Dana με νομικό σύμβουλο τον κ. Mehmet Nedjiatti Munir, Solicitor General. Στην επιτροπή συμμετείχε ως νομικός σύμβουλος ο Ελβετός συνταγματολόγος καθηγητής Marcel Bridel.

 

Κείμενο σχεδίου Συντάγματος υπογράφηκε από αντιπροσώπους της Ελλάδας, Τουρκίας και της Ελληνικής και Τουρκικής κοινότητας στη Μεικτή Συνταγματική Επιτροπή στη Λευκωσία στις 6 Απριλίου 1960 και Παράρτημα αυτού με τροποποιήσεις στις 6 Ιουλίου 1960. Το τελικό κείμενο του Συντάγματος υπογράφηκε από τον Sir Hugh Foot, τον τελευταίο Κυβερνήτη της αποικίας της Κύπρου, το Γενικό Πρόξενο της Ελλάδας κ. Γεώργιο Χριστόπουλο το Γενικό πρόξενο της Τουρκίας κ. Turrel και τους Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και Δρα Κουτσιούκ, οι δύο τελευταίοι υπό την ιδιότητα τους ως των ήδη εκλεγέντων Προέδρου και Αντιπροέδρου της Δημοκρατίας αντίστοιχα.

 

Το Σύνταγμα τέθηκε σε εφαρμογή στις 16 Αυγούστου 1960 με την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας σε ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος. Πρόκειται, σαφώς, για ένα  Σύνταγμα το οποίο αποδέκτηκαν οι ηγεσίες του ωστόσο ο Κυπριακός λαός ουδέποτε κλήθηκε να επικυρώσει με την ψήφο του.

 

Ταυτόχρονα με την ανακήρυξη του νέου κράτους άρχισαν να ισχύουν τρεις Διεθνείς Συνθήκες:

 

• Η Συνθήκη Εγκαθιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας, μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας του Βασιλείου της Ελλάδος, της Δημοκρατίας της Τουρκίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. Η εν λόγω Συνθήκη προέβλεπε μεταξύ άλλων την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας ως ανεξάρτητου και κυρίαρχου κράτους, τη διατήρηση από τη Βρετανία δύο κυρίαρχων στρατιωτικών Βάσεων στην νήσο καθώς επίσης και την παροχή στην τελευταία άλλων στρατιωτικών εγκαταστάσεων και διευκολύνσεων στο έδαφος της Κύπρου.
• Η Συνθήκη Εγγυήσεως μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας αφενός και της Βρετανίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας αφετέρου. Με βάση το Άρθρο 1 της εν λόγω συνθήκης η Δημοκρατία ανελάμβανε μεταξύ άλλων, να διατηρήσει την ανεξαρτησία της, την εδαφική της ακεραιότητα και την ασφάλεια της και να τηρήσει πιστά το Σύνταγμά της. Ανελάμβανε επίσης την υποχρέωση να μην προωθεί την ένωση του νησιού με άλλη χώρα ούτε τη διχοτόμησή του. Σε περίπτωση ανατροπής του καθεστώτος που προνοούσαν οι συμφωνίες, οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις, σύμφωνα με το άρθρο IV της Συνθήκης είχαν το δικαίωμα να επέμβουν συλλογικά ή μονομερώς με σκοπό την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης στη νήσο.
• Η Συνθήκη Συμμαχίας μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας βάσει της οποίας η Ελλάδα και η Τουρκία ανελάμβαναν να απωθήσουν κάθε επίθεση κατά της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας του νεοσύστατου κράτους. Προς το σκοπό αυτό η Ελλάδα και η Τουρκία εγκατέστησαν στρατιωτικά αποσπάσματα στο έδαφος της Δημοκρατίας.

 

Σύμφωνα με το Άρθρο 181 του Συντάγματος, «η Συνθήκη Εγγυήσεως της ανεξαρτησίας, της εδαφικής ακεραιότητος και του Συντάγματος της Δημοκρατίας, η συνομολογηθείσα μεταξύ της Δημοκρατίας και του Βασιλείου της Ελλάδος, της Τουρκικής Δημοκρατίας και του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και Βορείου Ιρλανδίας ως και η συνθήκη στρατιωτικής συμμαχίας η συνομολογηθείσα μεταξύ της Δημοκρατίας, του Βασιλείου της Ελλάδος και της Τουρκικής Δημοκρατίας, τα κείμενα των οποίων είναι προσηρτημένα τω παρόντι Συντάγματι ως Παραρτήματα Ι και ΙΙ κέκτηνται συνταγματικήν ισχύν.».

 

Σχετικά με την Συνθήκη Εγκαθιδρύσεως δεν υπάρχει συνταγματική πρόνοια. Στην υπόθεση Ex parte Samuel N. Samuel 3 R.S.C.C. 76 το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι: «Η Συνθήκη Εγκαθιδρύσεως δεν αποτελεί μέρος του Συντάγματος. Τα άρθρα 181, 195 και 198 του Συντάγματος δεν αφήνουν περιθώρια ως προς το σημείο αυτό».

 

Στο βιβλίο του «Η Νέα Κοινοπολιτεία και τα Συντάγματά της» ο S.A. De Smith καταλήγει ότι «το Κυπριακό Σύνταγμα ουδέποτε θα προσελκύσει ενθουσιώδεις μιμητές, αλλά πρέπει να κριθεί ως η μόνη αποδεχτή θεραπεία σε μία απελπιστική κατάσταση στην οποία η βούληση της τοπικής πλειοψηφίας έπρεπε αν υποταχθεί στα συμφέροντα της διεθνούς ειρήνης» και συνεχίζει: «Το Κυπριακό Σύνταγμα είναι ένα από τα πιο άκαμπτα και λεπτομερειακά συντάγματα του κόσμου και αρκετά περίπλοκο. Περιέχει ανακοπές και ισορροπήσεις, διαδικαστικές και ουσιαστικές εγγυήσεις, διασφαλίσεις και απαγορεύσεις. Το δε κοινοτικό πνεύμα συνυπάρχει με τη συνταγματική αντίληψη.»

 

Ανεξάρτητα, όμως, από την πολυπλοκότητα και ιδιομορφίες του Συντάγματος, είναι αδιαμφισβήτητο ότι ενσωματώνονται σε αυτό θεμελιώδεις αρχές Δικαίου, οι οποίες καθιερώνουν την Κυπριακή Δημοκρατία ως Κράτος Δικαίου με πλήρη διασφάλιση των βασικών δικαιωμάτων και ελευθεριών του πολίτη. Τέτοιες αρχές Δικαίου είναι οι εξής:

 

• Διάκριση των εξουσιών
• Ανεξαρτησία και ανεπηρέαστο της Δικαιοσύνης
• Προστασία των Θεμελιωδών Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που διασφαλίζονται από το Σύνταγμα (Μέρος ΙΙ) και τις Διεθνείς Συμβάσεις που κυρώνει η Δημοκρατία
• Αρχή της νομιμότητας που διέπει τις διοικητικές πράξεις και την εισαγωγή του δικαστικού ελέγχου της νομιμότητας των διοικητικών πράξεων
• Περιορισμός της νομοθετικής εξουσίας που ασκείται στα πλαίσια των συνταγματικών διατάξεων και που περιλαμβάνει τον δικαστικό έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων.