Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Λάπηθος υφίστατο, ως μια από τις γνωστές πόλεις της Κύπρου, μέχρι το τέλος της Αρχαιότητας, αλλά κι αργότερα, κατά τα Βυζαντινά χρόνια και την περίοδο της Φραγκοκρατίας.

Στην Αρχαιότητα, μετά τον ελληνικό αποικισμό, η Λάπηθος οργανώθηκε σε πόλη - βασίλειο, όπως και πολλές άλλες σημαντικές πόλεις του νησιού. Ωστόσο οι νομισματικές και άλλες πηγές μας επιτρέπουν να γνωρίζουμε τα ονόματα βασιλιάδων της Λαπήθου μόνο από το 500 π.Χ. περίπου και εξής, μέχρι το 312 π.Χ. οπότε το βασίλειο, όπως και τα άλλα της Κύπρου, καταργήθηκε από τον Πτολεμαίο Α' τον Λάγου. Ο κατάλογος των (Ελλήνων και Φοινίκων) βασιλιάδων της Λαπήθου που γνωρίζουμε από τις μέχρι τώρα πηγές, έχει ως εξής:

1. Δημόνικος Α ' (περί το 500 π.Χ.).
2. Sidqimilk ή Sidqmelek (πριν από το 450 π.Χ.).
3. Ανδρ[οκλής] (περίπου 415-390 π.Χ.).
4. Δημόνικος Β' (μετά το 390 π.Χ.)
5. Πράξιππος Α ' (;-;)
6. Berekshemesh (τέλη 4ου π.Χ. αιώνα).
7. Πράξιππος Β' (; - 312 π.Χ.).

Η Λάπηθος δεν συγκαταλέγεται μεταξύ των 8 κυπριακών (;) πόλεων που μνημονεύονται στην αιγυπτιακή επιγραφή της Medinet Habu του πρώτου τετάρτου του 12ου π.Χ. αιώνα. Αλλ' ούτε και στο γνωστό «πρίσμα» του Εσσαρχαδώνος (7ος π.Χ. αιώνας) στο οποίο αναγράφονται δέκα συνολικά κυπριακές πόλεις - βασίλεια και τα ονόματα των βασιλιάδων τους, περιλαμβάνεται η Λάπηθος. Γνωρίζουμε όμως, από αρχαιολογικά ευρήματα, ότι η πόλη υπήρχε. Να υποθέσουμε ότι τότε δεν ήταν ακόμη οργανωμένη ως βασίλειο; Φαίνεται μάλλον ότι, ενώ η πόλη - βασίλειο υφίστατο, ωστόσο δεν περιλαμβανόταν μεταξύ των πιο σημαντικών της Κύπρου, η δε μεγάλη ακμή της ήλθε αργότερα.

Τάφοι της Λαπήθου, της Κυπρογεωμετρικής εποχής (1050-725 π.Χ.), που είναι και η βασική πηγή για τους σκοτεινούς αυτούς αιώνες, αντιγράφουν μυκηναϊκά πρότυπα. Στην περιοχή, όπως κι αλλού, λατρεύεται η θεά της Γονιμότητας (που εικονίζεται σε ειδώλια με υψωμένα χέρια). Φαίνεται, επίσης, ότι στη Λάπηθο συνυπήρχαν το ελληνικό στοιχείο (άποικοι) με το ετεοκυπριακό, κατά τον 11ο/10ο π.Χ. αιώνα, που το καθένα όμως διατηρούσε τα δικά του έθιμα ۬ υπήρχαν δυο νεκροταφεία, ένα για τον ελληνικό πληθυσμό με τάφους που αντέγραφαν μυκηναϊκά πρότυπα, κι ένα για τον ετεοκυπριακό πληθυσμό με τάφους του κυπριακού παραδοσιακού τύπου (Β. Καραγιώργης, Ἀρχαία Κύπρος, Αθήνα, 1978, σ. 75). Ακόμη, στη Λάπηθο παρατηρείται και το έθιμο της θυσίας δούλων προς τιμήν των νεκρών, κατά την ίδια περίοδο.

Η ιστορία της πόλης γίνεται κάπως πιο ξεκάθαρη από τον 5ο π.Χ. αιώνα κι εξής. Κατά τον 5ο και 4ο π.Χ. αιώνα η Λάπηθος βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Φοινίκων, αν και, κατά καιρούς, είχε κι  Έλληνες βασιλιάδες. Οι Φοίνικες, που άρχισαν να εγκαθίστανται στην Κύπρο από τα μέσα περίπου του 9ου π.Χ. αιώνα, αρχικά στο Κίτιον απέναντι από την φοινικική μητρόπολη, την Τύρο, σταδιακά αποίκησαν κι άλλα μέρη του νησιού. Ικανοί έμποροι -ναυτικοί όπως ήσαν, εγκαταστάθηκαν και στην παραθαλάσσια Λάπηθο, όπου κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα ήσαν ήδη αρκετά ισχυροί ώστε να ελέγχουν το βασίλειο και ν' αναδεικνύουν δικούς τους βασιλιάδες.

Ο Στέφανος Βυζάντιος, στη λέξη Λάπηθος, διασώζει τον ακόλουθο στίχο του Αλεξάνδρου του Εφεσίου:

Βήλου δ' αὖ Κίτιόν τε καί ἱμερόεσσα Λάπηθος.

Δηλαδή:

Του [θεού] Βήλου πόλεις είναι το Κίτιον και η Λάπηθος που ανάβει πόθους.

Βήλος δεν είναι εδώ το μυθολογικό πρόσωπο που ο Βιργίλιος θεωρούσε πατέρα της Διδούς, αλλά ο θεός Βάαλ* των Φοινίκων, που ετιμάτο φαίνεται στην Κύπρο ιδιαίτερα στο Κίτιον και στη Λάπηθο.

Ο (Ψευδο) Σκύλαξ, στο έργο του Περίπλους, αναφέρεται επίσης στην ισχυρή παρουσία Φοινίκων στη Λάπηθο, που την ονομάζει πόλη των Φοινίκων:

... Ἐστί νῆσος Κύπρος καί πόλεις ἐν αὐτῇ αἳδε ۬ Σαλαμίς Ἑλληνίς... Καρπάσεια, Κερύνεια, Λήπηθις, Φοινίκων, Σόλοι... Μάριον Ἑλληνίς... κλπ.

Δεν πρέπει όμως να παρερμηνευθεί το χωρίον αυτό του Σκύλακος, όπως παρερμηνεύθηκε από μερικούς στο παρελθόν, και να ερμηνεύεται ότι δήθεν η Λάπηθος (όπως κι η Κερύνεια και η Καρπασία) ιδρύθηκαν από Φοίνικες. Γιατί το «Φοινίκων» (αντί του «Φοινικική») στο χωρίον αυτό, σήμαινε ότι η πόλη βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Φοινίκων κι όχι ότι ήταν ιδρυμένη από Φοίνικες.

Θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι η πόλη ήταν εμπορικό λιμάνι. Αν και ο Στράβων (νεότερος συγγραφέας) γράφει ότι η πόλη είχε καραβοστάσι (ὕφορμον και όχι λιμένα), σημειώνει όμως και τη σημαντική πληροφορία ότι είχε και νεώρια, δηλαδή ναυπηγεία, μάλιστα δε πέραν του ενός. Τα ίδια λέγει κι ο Στέφανος Βυζάντιος.

Λίγο αργότερα, όμως, ο ανώνυμος συγγραφέας του έργου Σταδιασμός, σημειώνει ότι κατά τον 4ο μ.Χ. αιώνα η πόλη έχει λιμένα μικροῖς πλοίοις·  χειμάζει βορέου.

Δηλαδή:

Η πόλη έχει λιμάνι για μικρά πλοία· επηρεάζεται από τις φουρτούνες του βοριά.

Οι πληροφορίες όμως αυτές αναφέρονται στους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες. Πιθανότατο φαίνεται να είχε η Λάπηθος λιμάνι και στα προ - Χριστιανικά χρόνια, που ίσως είχε καταστραφεί κι αντικατασταθεί, στα χρόνια του Στράβωνος, με αγκυροβόλιο/ καραβοστάσι. Δεν μπορεί να μη είχε η πόλη έστω και μικρές λιμενικές εγκαταστάσεις, ιδίως στην εποχή της ακμής της, κατά τα Κλασσικά κι Ελληνιστικά χρόνια.