Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Όπως η κυπριακή διάλεκτος ανήκει στην ελληνική γλώσσα, έτσι και η κυπριακή λαογραφία ανήκει στην ελληνική. Χωρίς την κυπριακή λαογραφία, η ελληνική λαογραφία θα ήταν φτωχότερη.

Οποιοδήποτε κυπριακό λαογραφικό φαινόμενο κι αν μελετήσουμε, θα βρούμε ότι σχεδόν πάντοτε έχει κάποιο αντίστοιχο στον ελλαδικό χώρο ή σε τμήματα του ελλαδικού χώρου. Μόνες διαφορές είναι αφενός οι διαλεκτικές διατυπώσεις κι αφετέρου λίγες σχετικά ξενικές επιδράσεις που υπάρχουν, τόσο στην Κύπρο όσο και σε άλλες ελληνικές περιοχές. Έχουν επίσης τα λαϊκά στοιχεία της Κύπρου περισσότερο το «νησιώτικο χρώμα», όπως είναι

φυσικό, έτσι που ταιριάζουν περισσότερο με λαϊκά στοιχεία της Δωδεκανήσου και της Κρήτης.

Αποτελεί αναμφίβολα ένα θαύμα του Ελληνισμού το γεγονός ότι η Κύπρος, αποκομμένη για τόσα πολλά χρόνια από τον κεντρικό Ελληνισμό, διατήρησε ελληνικά τα ήθη και τα έθιμά της. Σύμφωνα μάλιστα προς μια ερμηνεία, αυτή η «απομόνωση» της Κύπρου συνέτεινε ακριβώς στη διατήρηση αυτών των ηθών και εθίμων, όπως και τη χρήση (ακόμη και σήμερα) αρχαίων ελληνικών λέξεων στο κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα. Ο υλικός, πνευματικός και κοινωνικός λαϊκός βίος της Κύπρου είναι ο ίδιος με τον αντίστοιχο ελλαδικό. Τούτο αποτελεί μια αδιαμφισβήτητη απόδειξη, την οποία παρέχει η λαογραφία, της συνέχειας της ελληνικής καταγωγής του κυπριακού λαού. Η απόδειξη αυτή προστίθεται σε άλλες αποδείξεις, που δίνουν άλλες επιστήμες (όπως η αρχαιολογία).

Η Κύπρος είναι πλουσιότατη σε λαογραφικό υλικό, που καλύπτει όλα τα λαογραφικά θέματα (ή λαογραφικά κεφάλαια), και που είναι:

1. Φιλολογική λαογραφία: δημοτικά τραγούδια (κοινωνικά, θρησκευτικά, ερωτικά, γάμου, νανουρίσματα, διδακτικά, μοιρολόγια, εργατικά, ηρωικά, [επικά], σατιρικά, τσ΄αττίσματα κ.α. ακόμη), παραδόσεις (θρησκευτικές, εθνικές, για ρήγες και ρήγαινες, για ξωτικά και καλικάντζαρους, για αγίους και θαύματα, για διαβόλους, για το χάροντα και τον θάνατο, για θησαυρούς, για αρχαία ερείπια κι εκκλησίες κλπ.), παροιμίες - γνωμικά και αινίγματα,

μύθοι και παραμύθια, ευχές-κατάρες-επωδές, ευτράπελες διηγήσεις, λαϊκές λέξεις και παροιμιακές φράσεις.

2. Εθιμική λαογραφία: οικογενειακή ζωή (έθιμα γάμου, τοκετού, παιδικής ηλικίας, προξενιού, θανάτου κ.α.), κοινωνική ζωή (οργάνωση και σχέσεις, γεωργικός και ποιμενικός βίος, αθλητικές κι επιδεικτικές εκδηλώσεις, γιορτές και πανηγύρια, σχέσεις μεταξύ φύλων, ξενιτιά, μουσική και χορός, λαϊκό δίκαιο κ.α.), υλικό πλαίσιο (κατοικία, ρουχισμός, λαϊκή κουζίνα, υφαντική - κεντητική, κατασκευές, εργαλεία, επαγγέλματα κ.α.), λαϊκή φιλοσοφία (μεταφυσικές δοξασίες, θρησκεία, αστρολογία, μαγεία, δεισιδαιμονίες, λαϊκή ιατρική, λαϊκή κτηνιατρική, ιαματικά βότανα κλπ.).

Είναι φανερό ότι μέσα στους αιώνες υπήρξε ένα τεράστιο λαογραφικό υλικό, που άρχισε να μελετάται συστηματικά και να καταγράφεται από τον προηγούμενο αιώνα.

Οπωσδήποτε ένα πολύ μεγάλο μέρος αυτού του υλικού λησμονήθηκε και χάθηκε. Άλλο έχει καταγραφεί, ενώ ένα τμήμα του υφίσταται και σήμερα, σε λειτουργικό ρόλο, στα στρώματα του λαού (όπως μερικά έθιμα που απαντώνται και σήμερα).

Οι τρεις πρώτοι που ασχολήθηκαν συστηματικά με τη συγκέντρωση και καταγραφή λαογραφικού υλικού στην Κύπρο είναι ο Γεώργιος Λουκάς, ο Αθανάσιος Σακελλάριος και ο Γεώργιος Φραγκούδης. Εκτός από τη συνεργασία τους σε αθηναϊκά περιοδικά, οι δυο πρώτοι έδωσαν και αυτοτελή βιβλία. Ο Γ. Λουκάς έδωσε το έργο Φιλολογικαί ἐπισκέψεις τῶν ἐν τῷ βίῳ τῶν νεωτέρων Κυπρίων μνημείων τῶν ἀρχαίων (Αθήνα, 1874), ενώ ο Αθ. Σακελλάριος το έργο Τά Κυπριακά (τόμοι Α'- Β', Αθήνα, 1890-1891, ο Β' τόμος, αρκετά ογκώδης, είναι πλήρης κυπριακού λαογραφικού υλικού). Το βιβλίο του Γ. Φραγκούδη Κύπρις (Αθήνα, 1890) έχει αρκετά λαογραφικά στοιχεία.

Πολύ σημαντική υπήρξε και η συμβολή του Σίμου Μενάρδου που από το 1894 μέχρι το 1923 δημοσίευσε πολύτιμα άρθρα και μελέτες λαογραφικού περιεχομένου σε μεγάλα επιστημονικά περιοδικά της Αθήνας (Δελτίον Ἰστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας, Αθήνα, Νέος Ἑλληνομνήμων, Λαογραφία, Ἐπετηρίς Παρνασσοῦ κ.α.). Τα λαογραφικά, τοπωνυμικά και γλωσσικά κείμενα του Σίμου Μενάρδου εξέδωσε σε τόμο το Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών (Σ. Μενάρδου, Τοπωνυμικαί καί Λαογραφικαί Μελέται, Λευκωσία, 1970).

Η Αθηνά Ταρσούλη στο δίτομο έργο της Κύπρος (Αθήνα, 1955 και 1963) έχει συγκεντρωμένο και λαογραφικό υλικό της Κύπρου.

Στο περιοδικό Λαογραφία, που άρχισε την έκδοσή του στην Αθήνα το 1909 με πρωτεργάτη τον Νικόλαο Πολίτη, δημοσίευσαν μελέτες διάφοροι Κύπριοι όπως οι Χρ. Παντελίδης, Ξενοφών Π. Φαρμακίδης, Σίμος Μενάρδος, Λοΐζος Φιλίππου, Κ.Π.Χατζηιωάννου, Γ. Παπαχαραλάμπους, Γρηγόριος Μαχαιριώτης και άλλοι ακόμη, νεότεροι.

Σημαντική είναι και η συμβολή του κυπριακού περιοδικού Λαογραφική Κύπρος, που άρχισε να εκδίδεται από το 1971 με επιμελητή τον Χρύσανθο Κυπριανού. Λαογραφικό υλικό περιέχεται και στα παλαιά κυπριακά περιοδικά Κύπρος (1911), Κυπριακή Κυψέλη (1912), Κυπριακά Χρονικά (1923), Παλλάδιον (1927), Κυπριακά Γράμματα (1934), Πάφος(1935), Κυπριακαί Σπουδαί(1937), Έρευνα (1945) και άλλα. Ακόμη, λαογραφικό υλικό ευρίσκεται κατάσπαρτο σε πολλά άλλα κυπριακά περιοδικά, σε όλες σχεδόν τις εφημερίδες, ενώ λαογραφικά είναι και εκατοντάδες λήμματα της Μεγάλης Κυπριακής Εγκυκλοπαίδειας. Επίσης λαογραφικό υλικό υπάρχει στις Επετηρίδες του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, όπως και σε όλα σχεδόν τα μαθητικά περιοδικά, καθώς επίσης και περιοδικά που εκδίδουν διάφορες κοινότητες (όπως: Χρονικά της Λαπήθου, Τα Λεύκαρα, Ακάμας, Ο Αγρός, Αραδίππου, Ξυλότυμβος κ.α.). Λαογραφικό υλικό περιέχουν και τα εκδοθέντα από το Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών Γλωσσάρια των Γ. Λουκά, Ξ. Φαρμακίδη και Ι. Ερωτοκρίτου. Παλαιότερα εκτενείς έρευνες έγιναν στην Κύπρο κι εκ μέρους της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ πιο πρόσφατα από το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα (ιδιαίτερα για τη μουσική και τους χορούς της Κύπρου).