Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο Βυζαντινός στρατιωτικός διοικητής των δυνάμεων του Ιωάννη Δούκα που εστάλη από την Κωνσταντινούπολη για να καταστείλει τις συνδυασμένες εξεγέρσεις του Καρύκη στην Κρήτη και του Ραψομάτη στην Κύπρο στα 1092, ο Μανουήλ Βουτουμίτης, σχετίζεται άμεσα με την ίδρυση του μοναστηριού της Παναγίας του Κύκκου.

Σύμφωνα προς την παράδοση, ένας άσημος Κύπριος ασκητής του τέλους του 11ου αιώνα, ο μοναχός Ησαΐας, φέρεται ως ο θεμελιωτής του μοναστηριού του Κύκκου και ο συγγραφέας του πρώτου Τυπικού του μοναστηριού, δηλαδή των κανόνων που διέπουν τη ζωή των εις αυτό μοναχών. Επίσης ο μοναχός Ησαΐας συσχετίζεται όχι μόνο με το δούκα Μανουήλ Βουτουμίτη αλλά και με τον ίδιο το Βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό, με την Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, καθώς και με τη μεταφορά στην Κύπρο της θαυματουργού εικόνας της Παναγίας του Κύκκου. Έτσι η παράδοση, αν και δεν είναι δυνατό να ελεγχθεί και επιβεβαιωθεί ιστορικά, ωστόσο αντικατοπτρίζει άμεσες σχέσεις, θρησκευτικές, στρατιωτικές και άλλες, του νησιού με την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Την ιστορία του ασκητή Ησαΐα, που αρχίζει με την τυχαία συνάντησή του με τον Μανουήλ Βουτουμίτη στα βουνά του Κύκκου και τελειώνει με την ίδρυση του μοναστηριού, δεν θα επαναλάβουμε εδώ γιατί παρατίθεται στο λήμμα Ησαΐας μοναχός. Σημειώνουμε μόνο ότι η παράδοση περί τον Ησαΐα και το Βουτουμίτη υφίστατο ήδη από τα τέλη της Βυζαντινής περιόδου της κυπριακής ιστορίας και διασώζεται από τον μεσαιωνικό χρονογράφο Λεόντιο Μαχαιρά (Χρονικόν, παρ. 37). Την ίδια παράδοση επαναλαμβάνουν και άλλοι μεταγενέστεροι συγγραφείς όπως ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός (Ἱστορία Χρονολογική...) και ο Εφραίμ ο Αθηναίος (Περιγραφή τῆς ... Μονῆς Κύκκου).

Η παράδοση, πάντως, για την ίδρυση του μοναστηριού, που εξακολουθεί να είναι και σήμερα ζωηρή, αντικατοπτρίζει μερικές πραγματικότητες. Ο ασκητής Ησαΐας που αναφέρεται ότι ζούσε στα βουνά του Κύκκου, εκπροσωπεί στην παράδοση τον μοναχισμό που φαίνεται ότι είχε ακμάσει στα βουνά αυτά κατά τον 11ο μ.Χ. αιώνα και ίσως και πιο πριν, και που αργότερα οργανώθηκε σε μοναστηριακό /κοινοβιακό με την ίδρυση του μοναστηριού. Ο δούκας Μανουήλ Βουτουμίτης, που είχε έλθει στην Κύπρο για να καταστείλει μια εξέγερση (η οποία εξέγερση μάλιστα αποτελούσε μέρος κάποιας γενικότερης αναταραχής στην αυτοκρατορία), θα πρέπει ασφαλώς να ήταν αρκετά απασχολημένος ώστε να μη ανεβεί στα βουνά του Κύκκου μόνο και μόνο για να κυνηγήσει. Εάν ανέβηκε ως εκεί, όπου συνάντησε τον ασκητή Ησαΐα σύμφωνα προς την παράδοση, με τον οποίο και συγκρούστηκε, πιθανότατα το έπραξε για στρατιωτικούς περισσότερο λόγους. Και ακριβώς η ίδρυση μοναστηριού στα βουνά του Κύκκου, σε στρατηγική θέση, καθώς και άλλων μοναστηριών σε άλλα μέρη του νησιού και σε στρατηγικές επίσης τοποθεσίες, ήσαν πράξεις σύμφωνες προς τις στρατηγικές «προδιαγραφές» του γενικότερου στρατηγικού και γεωπολιτικού «δόγματος» της αυτοκρατορίας τότε. Γιατί, όπως όλα τα μοναστήρια που ιδρύθηκαν στην αυτοκρατορία επί εποχής των Κομνηνών, έτσι κι εκείνα που ιδρύθηκαν στην Κύπρο με αυτοκρατορική χορηγία βρίσκονταν σε επίλεκτες (από στρατιωτική σκοπιά) περιοχές και ήσαν ταυτόχρονα παρατηρητήρια κι εξ αντικειμένου συμπληρώματα της άμυνας, μαρτυρούν δε στρατηγική σύλληψη και όραση. Η παράδοση για τη συνάντηση του Βουτουμίτη με τον ασκητή Ησαΐα στα βουνά του Κύκκου ίσως να σημαίνει ότι την τοποθεσία στην οποία ιδρύθηκε το μοναστήρι την είχε επιλέξει προσωπικά, με επί τόπου επίσκεψη, ο Βυζαντινός αυτός στρατιωτικός αξιωματούχος που, εκτός από την Κύπρο, έδρασε και στη Μικρά Ασία και στη Συρία, στο τρίγωνο αυτό με την τεράστια γεωπολιτική σημασία.

Σύμφωνα πάντοτε προς την παράδοση, την περίφημη εικόνα της Παναγίας — έργο του αποστόλου Λουκά — που αποτελεί το πλέον ανεκτίμητο κειμήλιο του μοναστηριού, αναγκάστηκε να εκχωρήσει ο ίδιος ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός ύστερα από θεία επέμβαση. Τούτο αντικατοπτρίζει, πιθανότατα, το ενδιαφέρον του ιδίου του αυτοκράτορα για την ίδρυση του μοναστηριού αλλά και για την Κύπρο γενικότερα, η οποία μόλις είχε αντιμετωπίσει μια εξέγερση.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια