Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το μοναστήρι είναι γνωστότατο με την συντομευμένη ονομασία Κύκκος, ή και Παναγία του Κύκκου, από την ονομασία δηλαδή του βουνού στο οποίο βρίσκεται κτισμένο. Δεν είναι γνωστό από πού προήλθε η ονομασία Κύκκος, που φαίνεται να ανήκει στα Βυζαντινά χρόνια. Σύμφωνα προς μια άποψη, προήλθε από ένα αυτοφυόμενο στην περιοχή θάμνο, ένα είδος περνιάς (=δρυς ο κοκκοφόρος [Quercus coccifera], αγγλική ονομασία: Hermes oak), που ονομάζεται και κόκκος. Ή ακόμη, ότι η ονομασία Κύκκος προήλθε από ένα άλλο φυτό της περιοχής, το δέντρο «κοκκονιά», που στην Ελλάδα είναι γνωστό ως «μελικοκκιά», Κέλτις η νότιος (Celtis australis).

Μια άλλη άποψη υποστηρίζει ότι η ονομασία Κύκκος αποτελεί παραφθορά του πρώτου συνθετικού του επιθέτου Γλυκοφιλούσα, της Παναγίας. Η Παναγία Γλυκοφιλούσα αποτελεί σημαντικό εικονογραφικό τύπο της βυζαντινής αγιογραφικής τέχνης, κατά τον οποίο η Θεοτόκος παριστάνεται από τη μέση και πάνω, να κρατά στην αγκαλιά της τον μικρό Χριστό με πολλή στοργή, το δε μάγουλό της ν’ αγγίζει το δικό του. Ωστόσο η ιστορική εικόνα της Παναγίας του Κύκκου ανήκει στον εικονογραφικό τύπο της Παναγίας Ελεούσας, που είναι σχεδόν όμοιος με τον τύπο της Γλυκοφιλούσας, με τη διαφορά ότι ο Χριστός φέρει το χέρι προς το πρόσωπο της μητέρας του ως εάν να την θωπεύει. Όμως στην εικόνα της Παναγίας του Κύκκου που ζωγράφισε ο απόστολος Λουκάς κατά την εκκλησιαστική παράδοση, υπάρχουν μερικά ιδιαίτερα ζωγραφικά χαρακτηριστικά που δημιουργούν παραλλαγή του ζωγραφικού τύπου της Παναγίας Ελεούσας, γνωστή ως εικονογραφικός τύπος της Παναγίας Κυκκώτισσας.

Την ερμηνεία ότι η ονομασία Κύκκος προήλθε από το φυτό της περνιάς (=κόκκος) φαίνεται ν’αποδέχεται ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Εφραίμ ο Αθηναίος, που γράφει στο έργο του Περιγραφή τῆς Σεβασμίας καί Βασιλικῆς Μονῆς τοῦ Κύκκου (έκδ. Βενετίας, 1751) για το ὄρος τοῦ Κόκκου, τοῦ μετονομασθέντος Κύκκου.

Η παράδοση, πάλι, σχετίζει την ονομασία Κύκκος με το λάλημα ενός πουλιού (κίκ-κο, κίκ-κο). Ένα πουλί, εξάλλου, αναφέρεται στις σχετικές παραδόσεις ότι τριγυρνούσε στο βουνό αυτό και με το τραγούδι του προάγγελλε την ίδρυση του μοναστηριού της Παναγίας, με τους στίχους:

Κύκκου Κύκκου το βουνί

μοναστήρι θα γενεί,

μια χρυσή Κυρά θα μπει

και ποτέ της δε θα βγει.

Η πλήρης ονομασία του μοναστηριού είναι: Ιερά Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή Παναγίας του Κύκκου. Ο χαρακτηρισμός Βασιλική δόθηκε επειδή το μοναστήρι ιδρύθηκε με βασιλική (=αυτοκρατορική) εντολή και δαπάνη (του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αλεξίου του Κομνηνού). Ο δε χαρακτηρισμός Σταυροπηγιακή δόθηκε επειδή κτίστηκε πάνω σε σταυρό που είχε τοποθετηθεί στο θεμέλιο λίθο του μοναστηριού.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια