Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η βασιλική του Κουρίου είναι τρίκλιτη και ήταν πιθανότατα ο καθεδρικός ναός της πόλης αυτής. Έχει μήκος 35,90 μ. και πλάτος 23 μ. Δυο κιονοστοιχίες από 12 κολόνες η κάθε μια χωρίζουν τη βασιλική σε τρία κλίτη. Τα μετακιόνια διαστήματα είναι άνισα και γι' αυτό έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι οι κολόνες δεν ενώνονταν με τόξα αλλά με ξύλινες δοκούς. Το μέσο κλίτος της βασιλικής καταλήγει στ' ανατολικά σε αψίδα ημικυκλική εσωτερικά και πεντάπλευρη εξωτερικά όπως την εξωτερική αψίδα του μέσου κλίτους της βασιλικής της Αγίας Κυριακής στην Πάφο.

 

Βλέπε λήμμα: Κυριακή αγία ή Χρυσοπολίτισσα

 

Στα βόρεια και νότια της αψίδας, υπήρχαν δυο ορθογώνια διαμερίσματα, το καθένα από τα οποία χωριζόταν σε δυο με δυο τόξα που στηρίζονταν σε κίονα και δυο παραστάδες. Τα διαμερίσματα αυτά επικοινωνούσαν με τα πλάγια κλίτη της βασιλικής με τρίβηλα. Το βόρειο διαμέρισμα επικοινωνούσε με άλλο ορθογώνιο διαμέρισμα που βρισκόταν πιο ανατολικά. Ένας τοίχος κάθετος στους τοίχους των διαμερισμάτων αυτών περιόριζε τον χώρο ανατολικά της αψίδας. Ο χώρος μέσα στον οποίο περικλειόταν η αψίδα επικοινωνούσε μόνο με τα διαμερίσματα που βρίσκονταν βορείως και νοτίως της αψίδας. Τα δυο αυτά διαμερίσματα είναι τα «παστοφόρια».

 

Στα δυτικά του κυρίως ναού υπήρχε νάρθηκας μήκους 5 μ. και πλάτους 28 μ. Ο νάρθηκας επικοινωνούσε με τρεις θύρες με τον κυρίως ναό και με δυο στενόμακρα διαμερίσματα που βρίσκονταν κατά μήκος του νότιου και του βόρειου τοίχου του κυρίως ναού. Τα δυο μακρόστενα αυτά διαμερίσματα είχαν προσκολλημένες στους τοίχους τους παραστάδες μεταξύ των οποίων υπήρχαν κτιστά βάθρα (πεζούλια). Τα διαμερίσματα επικοινωνούσαν με τα πλάγια κλίτη της βασιλικής με θύρα και στ' ανατολικά με δυο δωμάτια που επικοινωνούσαν με τον δρόμο που περνούσε στ' ανατολικά της βασιλικής κατά μήκος του τοίχου που περιέκλειε την αψίδα. Τα δυο αυτά μακρόστενα διαμερίσματα, που τα συναντούμε και στη βασιλική του Αγίου Επιφανίου στη Σαλαμίνα, έχουν ερμηνευθεί σαν τα «κατηχούμενα», τους χώρους δηλαδή στους οποίους έμεναν οι κατηχούμενοι, όπως αναφέρει ο Ευσέβιος Καισαρείας στην περιγραφή της βασιλικής της Τύρου.

 

Το βήμα της βασιλικής βρισκόταν έξω από την αψίδα και κατελάμβανε στην αρχή τα τρία πρώτα ανατολικά μετακιόνια διαστήματα. Αργότερα επεκτάθηκε στα δυτικά περικλείοντας και το τέταρτο μετακιόνιο διάστημα. Στ' ανατολικά το βήμα περιοριζόταν από το σύνθρονο που, κατ' εξαίρεση, ήταν κτισμένο έξω από την αψίδα. Μπροστά από το σύνθρονο βρισκόταν η Αγία Τράπεζα της οποίας ανακαλύφθηκαν οι τέσσερις βάσεις των κιόνων που την στήριζαν. Όπως και σ' άλλες βασιλικές της Κύπρου (Αγίας Τριάδος, Αγίου Ηρακλειδίου, Αγίου Γεωργίου Πέγειας) ο άμβωνας βρισκόταν στον κατά μήκος άξονα της βασιλικής, κατ' επίδραση της Κωνσταντινουπόλεως.

 

Στα δυτικά του νάρθηκα, αντίθετα από άλλες παλαιοχριστιανικές βασιλικές της Κύπρου, δεν υπήρχε αίθριο. Αντί αιθρίου υπήρχε στο νότιο μισό του χώρου δυτικά του νάρθηκα πλακόστρωτη ορθογώνια αυλή στο μέσο της οποίας υπήρχε εξαγωνική φιάλη με αναβρυτήριο.

 

Βλέπε λήμμα Βασιλική

 

Οι εξωτερικές πλευρές της φιάλης ήσαν διακοσμημένες με ημικυκλικές αχιβάδες όπως εκείνες της φιάλης της βασιλικής των Σόλων. Βορειότερα της αυλής αυτής υπήρχε ορθογώνια αίθουσα που ήταν διαιρεμένη σε τέσσερα μέρη με εγκάρσια τόξα. Η είσοδος στην αίθουσα αυτή γινόταν από προθάλαμο που επικοινωνούσε με τον νάρθηκα και από στενόμακρο διάδρομο κατά μήκος του νότιου τοίχου της, που επικοινωνούσε με τον νάρθηκα και το δυτικότερο τμήμα της αίθουσας. Από επιγραφή που βρέθηκε στο ψηφιδωτό δάπεδο της αίθουσας, αυτή ερμηνεύθηκε σαν το διακονικό, ο χώρος δηλαδή όπου οι πιστοί απέθεταν τις προσφορές σε τράπεζες και όπου οι διάκονοι κατέγραφαν τις προσφορές. Βορειότερα του διακονικού υπήρχε διώροφο σύμπλεγμα δωματίων που θεωρείται σαν το επισκοπείο.

 

Κατά μήκος του βόρειου τοίχου του βόρειου κατηχουμένου υπάρχει στενός κλειστός διάδρομος, που καταλαμβάνει τα δύο τρίτα περίπου του ολικού μήκους του τοίχου. Ο διάδρομος αυτός αρχικά επικοινωνούσε στα ανατολικά με στενό διάδρομο που οδηγούσε σε ορθογώνιο παρεκκλήσι, στον ανατολικό τοίχο του οποίου υπήρχε ημικυκλική αχιβάδα. Το παρεκκλήσι αυτό επικοινωνούσε και με τα δυο δωμάτια που βρίσκονται ανατολικά του βόρειου κατηχουμένου. Σε ορθογώνιο τμήμα του διαδρόμου κατά το δυτικό άκρο του, βρέθηκε το κάτω τμήμα κλίμακος που οδηγούσε στον γυναικωνίτη της βασιλικής.

 

Προσαρτημένο στον βόρειο τοίχο του διαδρόμου αυτού βρέθηκε το βαπτιστήριο της βασιλικής που έχει τη μορφή τρίκλιτης βασιλικής με νάρθηκα και αίθριο στα δυτικά. Προσαρτημένα στον νότιο τοίχο της «βασιλικής» αυτής είναι το μακρόστενο αποδυτήριο, η σταυρική κολυμβήθρα και το χρισμάριο όπου ο επίσκοπος καθισμένος σε ημικυκλική αψίδα έχριε με μύρο τους βαπτισμένους.

 

Η μεγάλη ορθογώνια αίθουσα του βαπτιστηρίου αρχικά δεν είχε αψίδα και χωριζόταν σε τρία κλίτη από δυο κιονοστοιχίες που αποτελούνταν από τέσσερις κολόνες η κάθε μια. Η διάταξη των κολόνων ήταν τέτοια ώστε να σχηματίζεται σταυρόσχημος χώρος εσωτερικά, όπως στους εγγεγραμμένους σταυροειδείς με τρούλλο. Αντί τρούλλο όμως το κτίριο αυτό είχε ξύλινο πυργόσχημο φωταγωγό με πυραμιδόμορφη στέγη. Αργότερα προστέθηκε στο μέσο κλίτος της αίθουσας αυτής ημικυκλική αψίδα που εξωτερικά περιοριζόταν από τον ευθύ ανατολικό τοίχο της αίθουσας, όπως σε πολλές βασιλικές της Συρίας και της Μ. Ασίας. Τότε υπερυψώθηκε και το ανατολικό τμήμα του μέσου κλίτους που αργότερα επεκτάθηκε μέχρι τη δεύτερη από τ' ανατολικά κολόνα. Έτσι πήρε τη μορφή βήματος, το δάπεδο του οποίου ήταν ψηλότερο κατά τα δύο σκαλοπάτια από το υπόλοιπο δάπεδο της μικρής αυτής βασιλικής. Ενώ όμως το δάπεδο της μικρής βασιλικής καλυπτόταν με ψηφιδωτό, το υπερυψωμένο «βήμα» είχε δάπεδο καλυμμένο με μαρμαροθέτημα. Πάντως δεν βρέθηκε βάση τέμπλου και έτσι είναι αμφίβολο αν το «βήμα» χρησίμευε για την τέλεση της θείας ευχαριστίας, παρόλο που στην αψίδα βρέθηκε ορθογώνια βάση που ίσως στήριζε τράπεζα ή κάτι άλλο. Τα τρία κλίτη της μικρής βασιλικής επικοινωνούσαν με νάρθηκα στα δυτικά. Στη μεγάλη τρίκλιτη αίθουσα φαίνεται ότι γίνονταν οι προβαπτισματικές τελετές (απόταξη, αφορκισμοί, σύνταξη) και μετά οι κατηχούμενοι εισέρχονταν στη μακρόστενη αίθουσα που ήταν προσαρτημένη στο νότιο κλίτος, όπου αφαιρούσαν τα ενδύματά τους, και χρίονταν με αγιασμένο λάδι και κατόπιν κατέβαιναν στη σταυρική κολυμβήθρα από το δυτικό σκέλος που είχε πέντε σκαλοπάτια και αφού βαπτίζονταν ανέβαιναν από το ανατολικό σκέλος και εισέρχονταν στο χρισμάριο όπου ντύνονταν με λευκά ενδύματα και αφού χρίονταν με το Άγιο Μύρο, μέσω διαδρόμου πίσω από την αψίδα όπου καθόταν ο επίσκοπος εισέρχονταν στην τρίκλιτη αίθουσα όπου σχηματιζόταν πομπή που εξερχόταν στο νάρθηκα και διά μέσου του νότιου κλίτους του τετράστοου αιθρίου του βαπτιστηρίου εισέρχονταν στον νάρθηκα της βασιλικής και στον κυρίως ναό όπου μετείχαν της λειτουργίας και μετελάμβαναν.

 

Ο νάρθηκας της βασιλικής του βαπτιστηρίου επικοινωνούσε με τετράστιο αίθριο, στο μέσο της αυλής του οποίου υπήρχε αβαθής εξαγωνική φιάλη. Η δυτική στοά του αιθρίου του βαπτιστηρίου επικοινωνούσε με τον νάρθηκα και με τα ισόγεια διαμερίσματα του επισκοπείου. Κατά μήκος της βόρειας στοάς του αιθρίου και του βόρειου τοίχου της βασιλικής του βαπτιστηρίου υπήρχαν δυο μεγάλες ορθογώνιες αίθουσες μεταξύ των οποίων υπήρχε μεγάλη είσοδος που επικοινωνούσε με το δρόμο που βρισκόταν βορείως των δωματίων και με τη βόρεια στοά του αιθρίου. Με τον τρόπο αυτό, το αίθριο του βαπτιστηρίου χρησίμευε και σαν αίθριο της βασιλικής, επειδή λόγω της θέσεως της βασιλικής (εφαπτόταν του τείχους και του παρακείμενου γκρεμού) δεν υπήρχε δρόμος στα δυτικά. Στο μεγάλο ορθογώνιο διαμέρισμα που βρισκόταν δυτικά της βόρειας εισόδου υπήρχε το κλιμακοστάσιο που οδηγούσε στον όροφο του επισκοπείου. Ταυτόχρονα η αίθουσα όπου βρισκόταν το κλιμακοστάσιο χρησίμευε και σαν προθάλαμος όπου ανέμεναν οι επισκέπτες, όπως δείχνει κτιστό βάθρο που βρέθηκε εκεί.

 

Διακόσμηση

Το δάπεδο της βασιλικής όπως και εκείνο του νάρθηκα, καλυπτόταν αρχικά με ψηφιδωτά. Αργότερα, τον 6ο αιώνα, το δάπεδο της βασιλικής, τουλάχιστον κατά το μεγαλύτερο μέρος του, καλύφθηκε με μαρμαροθέτημα, ενώ εκείνο του νάρθηκα με γυψομάρμαρα.

 

Οι τοίχοι της βασιλικής καλύπτονταν εσωτερικά με ορθομαρμαρώσεις που στην κορυφή κατέληγαν σε πλατιές ανάγλυφες διακοσμητικές ζώνες. Κατά τις ανασκαφές βρέθηκε το μεγαλύτερο τμήμα της διακοσμητικής ζώνης του δυτικού τοίχου του βόρειου κλίτους της βασιλικής. Η ζώνη που έχει τη μορφή ορθογωνίου τριγώνου ακολουθεί την κλίση της στέγης και είναι επεξεργασμένη σε επιπεδόγλυφη τεχνική. Μέσα σε πλούσιο φυτικό βλαστό παρουσιάζονται πτηνά και άλλα ζώα.

 

Η βασιλική ήταν διακοσμημένη και με εντοίχια ψηφιδωτά. Εντοίχια ψηφιδωτά φαίνεται ότι διακοσμούσαν και το βαπτιστήριο και το επισκοπείο. Τα κομμάτια όμως που βρέθηκαν είναι ασήμαντα. Αντίθετα στην ημικυκλική αχιβάδα του παρεκκλησίου που βρίσκεται ανατολικά του βαπτιστηρίου και στα βόρεια των δυο δωματίων μέσω των οποίων επικοινωνούσε το βόρειο κατηχούμενο με τον δρόμο που βρισκόταν στ' ανατολικά της βασιλικής, βρέθηκαν ψηφιδωτά που εικονίζουν τρεις όρθιες μορφές, στο ένα τρίτο περίπου του φυσικού μεγέθους. Οι δυο από τις μορφές αυτές είναι πολύ κατεστραμμένες, ενώ η άλλη, που βρισκόταν ακριβώς έξω από την αχιβάδα, είναι σε καλύτερη κατάσταση και εικονίζει ίσως άγγελο, χωρίς πτέρυγες, να κρατεί σκήπτρο.

 

Τόσο τα ψηφιδωτά αυτά όσο και η διακοσμητική ζώνη του δυτικού τοίχου της βασιλικής έχουν μεταφερθεί στο τοπικό Μουσείο Κουρίου στην Επισκοπή. Η βασιλική του Κουρίου που κτίσθηκε στη δεύτερη δεκαετία του 5ου αιώνα καταστράφηκε πιθανότατα τον 7ο αιώνα κατά τη διάρκεια των αραβικών επιδρομών και βαθμιαία εγκαταλείφθηκε.

 

Κουρίου έξω των τειχών βασιλική

 Σ' απόσταση 200 περίπου μέτρων στ' ανατολικά του σταδίου του Κουρίου έχει ανασκαφεί μικρή τρίκλιτη βασιλική, τα τρία κλίτη της οποίας καταλήγουν στ' ανατολικά σε ημικυκλικές αψίδες όπως οι βασιλικές της Αγίας Τριάδος, της Παναγίας και των Ασωμάτων, της Αφέντρικας Ριζοκαρπάσου και της Λύσης. Έχει εσωτερικές διαστάσεις 15X10 μ. Μαζί με τον νάρθηκα και το αίθριο έχει μήκος 34 μ. και πλάτος μαζί με τα προσκτίσματα 21 μ. Τα κλίτη της βασιλικής χωρίζονταν με κιονοστοιχίες από έξι κολόνες η καθεμιά. Οι κολόνες είχαν ληφθεί από παλαιότερα ρωμαϊκά κτίρια, αλλά τα κιονόκρανα, τουλάχιστον αυτά που σώθηκαν, κατασκευάσθηκαν ειδικά για τη βασιλική.

 

Στην αψίδα του μέσου κλίτους υπήρχε ημικυκλικό σύνθρονο. Το ανατολικό τμήμα του βόρειου κλίτους χωριζόταν από το υπόλοιπο κλίτος με δυο εντοιχισμένες κολόνες που φαίνεται ότι υποβάσταζαν τόξο. Στην αψίδα του κλίτους αυτού βρέθηκε τάφος, πιθανότατα κάποιου τοπικού μάρτυρος. Έτσι το ανατολικό τμήμα του βόρειου κλίτους της βασιλικής έξω των τειχών του Κουρίου ήταν μαρτυρικό παρεκκλήσι, όπως τα παρεκκλήσια των μαρτύρων που βρίσκονται στις βασιλικές της Συρίας. Στην Κύπρο παρόμοια παρεκκλήσια έχουμε στη βασιλική του Μαραθοβούνου, στη βασιλική του Αποστόλου Βαρνάβα και στη βασιλική της Παναγίας Αφέντρικας.

 

Η βασιλική είχε νάρθηκα στα δυτικά και δυτικότερα αίθριο ευρύτερο του νάρθηκα με τέσσερις στοές όπως η βασιλική της Αγίας Κυριακής και η βασιλική της Καμπανόπετρας. Στο μέσο της αυλής του αιθρίου υπήρχε φιάλη. Δυστυχώς η φιάλη καταστράφηκε όταν στη θέση της κατασκευάσθηκε τον Μεσαίωνα ασβεστοκάμινο στο οποίο ασβεστοποιήθηκαν οι κολόνες, τα κιονόκρανα, άλλα αρχιτεκτονικά μέλη και το μεγαλύτερο μέρος του μαρμαροθετήματος του δαπέδου της βασιλικής.

 

Κατά μήκος των μακρών τοίχων της βασιλικής υπήρχαν διάδρομοι που επικοινωνούσαν με τη βόρεια και τη νότια στοά του αιθρίου. Στον βόρειο διάδρομο ήταν προσαρτημένο μικρό παρεκκλήσι με αψίδα ημικυκλική εσωτερικά και ημιοκτάγωνη εξωτερικά. Το παρεκκλήσι είχε ορθογώνιο νάρθηκα. Δυτικότερα του νάρθηκα του παρεκκλησίου που επικοινωνούσε με το βόρειο κλίτος της βασιλικής υπήρχε ορθογώνιο δωμάτιο που επικοινωνούσε με τον νάρθηκα. Άλλα δωμάτια ήταν προσαρτημένα στη βόρεια στοά του αιθρίου.

 

Η ανασκαφή της βασιλικής δεν έχει συμπληρωθεί. Η δυτική στοά του αίθριου και ο δυτικός τοίχος δεν έχουν ερευνηθεί, και έτσι δεν γνωρίζουμε αν υπήρχε είσοδος από τα δυτικά. Πάντως, είσοδος υπάρχει στο μέσο της νότιας στοάς του αίθριου. Η βασιλική αυτή κτίσθηκε πιθανότατα τον 5ο αιώνα και καταστράφηκε τον 7ο αιώνα.

 

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Αθανάσιος Παπαγεωργίου