Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο Χατζηγεωργάκης διορίστηκε δραγομάνος όταν μουχασίλης της Κύπρου ήταν από το 1775 ο περιβόητος Χατζημπακκή αγάς, γνωστός και σαν Στραομπακκής, επειδή ήταν μονόφθαλμος. Ο κυβερνήτης αυτός ήταν Τουρκοκύπριος από το χωριό Κλαυδιά της επαρχίας Λάρνακας και είχε κατορθώσει από ξυλοφόρος, και ενώ ήταν εντελώς αναλφάβητος, να αναρριχηθεί μέχρι το αξίωμα του κυβερνήτη της Κύπρου, χρησιμοποιώντας το δόλο, τη ραδιουργία, τη δωροδοκία, ακόμη και το φόνο, και εξασφαλίζοντας την υποστήριξη των ντόπιων αγάδων και αρχιερέων και την εύνοια του καπουδάν πασά Gazi Hassan.

Σαν κυβερνήτης ο Χατζημπακκής στην αρχή φέρθηκε καλά και απέφυγε τις ακρότητες. Πολύ γρήγορα όμως άφησε το προσωπείο και έδειξε το βίαιο, άπληστο και τυραννικό του χαρακτήρα. Άρχισε να ασχολείται με το εμπόριο γεωργικών προϊόντων, που τα αγόραζε σε όποια τιμή ήθελε και τα πουλούσε ακριβά, επιδιώκοντας ταυτόχρονα και εξασφαλίζοντας την μονοπωλιακή εκμετάλλευση πολλών ειδών, γεγονός που προκάλεσε πολλές αντιδράσεις. Αφού πλούτισε με τα μονοπώλια, άρχισε να κτίζει «παλάτια και κιόσκια», κατά τον αρχιμανδρίτη Κυπριανό, να αποκτά τσιφλίκια, νερά, μύλους και απέραντα περιβόλια και να αγγαρεύει τους φτωχούς. Τελικά επέβαλε στους ραγιάδες ένα πρόσθετο φόρο από οκτώ γρόσια σε εποχή που δεν μπορούσαν να πληρώσουν. Από εδώ αρχίζει η ανοικτή σύγκρουσή του τόσο με το λαό, Έλληνες και Τούρκους, όσο και με τους αρχιερείς και το δραγομάνο Χατζηγεωργάκη.

Οι Κύπριοι αρχιερείς, ο αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος και οι μητροπολίτες Πάφου Πανάρετος, Κιτίου Μελέτιος και Κυρηνείας Σωφρόνιος, ύστερα από συνεννόηση με τον Χατζηγεωργάκη έφυγαν κρυφά από την Κύπρο στις 23 Αυγούστου 1783, για να υποβάλουν τα παράπονα των κατοίκων και να εκθέσουν τις αυθαιρεσίες του Χατζημπακκή στην Πύλη. Ο Χατζημπακκής όμως έχοντας ισχυρό προστάτη τον καπουδάν πασά κατάφερε αρχικά — προτού φθάσουν οι αρχιερείς στην Κωνσταντινούπολη —να προκαλέσει την έκπτωσή τους από τα αξιώματά τους με απόφαση της Πύλης και του οικουμενικού πατριαρχείου και την εκλογή, με τις πιέσεις του πάνω στους Κυπρίους, τεσσάρων άλλων κληρικών στη θέση τους. Έτσι ο ηγούμενος Μαχαιρά Ιωαννίκιος έγινε αρχιεπίσκοπος, ο ηγούμενος Παλλουριώτισσας Ιωακείμ μητροπολίτης Πάφου, ο ηγούμενος Αγίου Λαζάρου Χρύσανθος μητροπολίτης Κιτίου και ο έξαρχος Κυρηνείας Ιωαννίκιος μητροπολίτης Κυρηνείας.

Τα πράγματα πήραν εντελώς διαφορετική τροπή για τον Χατζημπακκή, όταν οι νόμιμοι αρχιερείς, ύστερα από αρκετές ταλαιπωρίες και καταδιώξεις, έφθασαν στην Κωνσταντινούπολη και κατάγγειλαν τον Χατζημπακκή στο μεγάλο βεζύρη Χαλήλ Χαμίτ πασά. Ο Χατζηγεωργάκης, όλο αυτό το διάστημα ενίσχυε την αποστολή των αρχιερέων κινητοποιώντας τους προκρίτους να στέλλουν επιστολές στην Πύλη με τις οποίες να καταγγέλλουν τη διαγωγή του Χατζημπακκή. Η πληροφορία ότι ο Χατζηγεωργάκης σχεδίαζε εξέγερση των Κυπρίων κατά τη διάρκεια των γεγονότων αυτών δεν έχει εξακριβωθεί. Ο μεγάλος βεζύρης κάλεσε στην Κωνσταντινούπολη τον Χατζημπακκή, για να απολογηθεί για τις εις βάρος του καταγγελίες. Κάλεσε επίσης και τον Χατζηγεωργάκη, ο οποίος αναχώρησε από την Κύπρο στις 26.9.1784, για να καταθέσει και αυτός τη δική του μαρτυρία για τα γεγονότα. Ο μέγας βεζύρης, μετά τις συντριπτικές μαρτυρίες που πήρε, αποφάσισε να καθαιρέσει τον Χατζημπακκή από το αξίωμά του και να δημεύσει την περιουσία του. Πολύ σύντομα όμως και ο ίδιος ο μέγας βεζύρης έχασε τη θέση του. Ο Χατζημπακκής, χρησιμοποιώντας πάλι τις καθιερωμένες μεθόδους της δωροδοκίας, κατάφερε να του ανατεθεί ξανά η διοίκηση της Κύπρου. Οι Κύπριοι, μόλις το πληροφορήθηκαν αυτό, έστειλαν μια μεικτή αντιπροσωπεία Ελλήνων και Τούρκων στην Πύλη και απείλησαν ότι θα εγκατέλειπαν το νησί όλοι οι κάτοικοι «μέχρι και βρεφών» αν δεν ανακαλείτο ο διορισμός του Χατζημπακκή. Με σουλτανική τότε προσταγή απαγορεύτηκε σ’ αυτόν να ξαναεπισκεφθεί την Κύπρο. Οι αρχιερείς επανήλθαν δικαιωμένοι στους θρόνους τους, οι δε αυθαίρετα διορισθέντες κληρικοί καθαιρέθηκαν, για να αποκατασταθούν όμως κι αυτοί δυο χρόνια αργότερα στις προηγούμενές τους θέσεις.

Τα έξοδα των αρχιερέων κατά τη διάρκεια της κρίσης αυτής καλύφθηκαν με δάνεια κυρίως από τον Χατζηγεωργάκη (75.735 γρόσια) και τους προξένους των ευρωπαϊκών χωρών της Λάρνακας. Το χρέος των τεσσάρων επισκοπών έφθασε στις 484.836 γρόσια, από τα οποία 193.934 καταλογίστηκαν στην Αρχιεπισκοπή και 96.967 σε κάθε μια από τις τρεις μητροπόλεις. Το χρέος αυτό θα μεγαλώσει ακόμη περισσότερο στα χρόνια που θα ακολουθήσουν.

Η παρουσία του Χατζηγεωργάκη στην Κωνσταντινούπολη κατά την τελευταία φάση της κρίσης ήταν μια μεγάλη ευκαιρία γι’ αυτόν να επεκτείνει τον κύκλο των γνωριμιών του και να αυξήσει έτσι τις δυνατότητές του και την επιβολή του. Όταν έφθανε στην Κωνσταντινούπολη είχε μαζί του συστατικές επιστολές προς επιφανείς ομογενείς, όπως τον μεγάλο διερμηνέα Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, τον οικουμενικό πατριάρχη Γαβριήλ και τον διερμηνέα του στόλου Νικόλαο Μαυρογένη, με τις οποίες περιγράφονταν τα κακουργήματα και οι αυθαιρεσίες του Χατζημπακκή και παρακαλούνταν οι ομογενείς να ασκήσουν την επιρροή τους για την καταδίκη του. Η επιτυχία της αποστολής εκείνης οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό σ’ αυτή τη δράση του Χατζηγεωργάκη, γι’ αυτό όταν γύρισε στην Κύπρο η επιρροή του πάνω στην οθωμανική διοίκηση του νησιού και στην Εκκλησία και το λαό αυξήθηκε σημαντικά.