Κομμανταρία ή Κομμαντερία Commanderie
Η Μικρή Κομμανταρία ή Κομμανταρία του Φοίνικος (Commanderie de la Fenique)
Αρχικά το φέουδο Μικρή Κομμανταρία ή Κομμανταρία του Φοίνικος (Commanderie de la Fenique) ανήκε στους Ναΐτες ιππότες αλλά περιήλθε στην κατοχή των Ιωαννιτών το 1313. Έδρα του ήταν το χωριό Φοίνικας της επαρχίας Πάφου (εγκαταλειμμένο σήμερα και μισοσκεπασμένο από τα νερά του φράγματος του Ασπρόκρεμμου, επί του ποταμού Ξερού), που έδωσε και το όνομα στην Κομμανταρία.
Η Κομμανταρία του Φοίνικος, αν και διαχωρισμένη από τη Μεγάλη Κομμανταρία, εξαρτιόταν απ’ αυτήν ως κάποιο βαθμό και κατέβαλλε προς αυτήν ειδικούς φόρους. Ήταν η δεύτερη σε μέγεθος και αξία από τις Κομμανταρίες της Κύπρου, αν και πολύ μικρότερη από τη Μεγάλη. Κατείχε πέντε μόνο κυπριακά χωριά, που ήσαν:
- Finicha (Φοίνικας)
- Santo Erini (Αγία Ειρήνη)
- Anoira (Ανώγυρα)
- Platanisso (Πλατανίσκια)
- Caloianacchia (Καλογιαννάτα)
Από τα χωριά αυτά, το πρώτο και το τελευταίο ανήκαν στους Ναΐτες ιππότες και περιήλθαν το 1313 στην κατοχή των Ιωαννιτών, ενώ τα υπόλοιπα κατέχονταν εξ αρχής από τους Ιωαννίτες. Η έδρα της Μικρής Κομμανταρίας ήταν το χωριό Φοίνικας, όμως αυτή συνδεόταν στενότατα και με το χωριό Ανώγυρα, όπως προκύπτει από το γεγονός ότι σε έγγραφα της εποχής αναφέρεται και ως La Commanderie de la Fenique et de la Noyère.
Βλέπε λημμα: Οινοβιομηχανίες στην Κύπρο
Κατά περιόδους όμως, χωριά της Μικρής Κομμανταρίας αναφέρεται ότι κατέχονταν από άλλους. Αμέσως μετά την παραίτηση της τελευταίας βασίλισσας της Κύπρου Αικατερίνης Κορνάρο (1489) και την απόδοση ολόκληρης της Κύπρου στη Βενετία, η Βενετία παραχώρησε τη Μικρή Κομμανταρία στον αδελφό της βασίλισσας Γεώργιο Κορνάρο. Η εκχώρηση περιουσιών από τη Δημοκρατία της Βενετίας στην οικογένεια Κορνάρο έγινε σ’ ένδειξη «ευγνωμοσύνης» επειδή η βασίλισσα είχε «πεισθεί» να εκχωρήσει ολόκληρη την Κύπρο στη Βενετία. Μαζί με την Μικρή Κομμανταρία παραχωρήθηκαν ίσως στον Γεώργιο Κορνάρο και άλλα χωριά που τα ενσωμάτωσε σ’ αυτήν, γιατί τότε το φέουδο κατείχε, κατά το Στέφανο Λουζινιανό, συνολικά 14 κυπριακά χωριά.
Τα εισοδήματα της Μικρής Κομμανταρίας συνέρρεαν και πάλι στο γενικό ταμείο του τάγματος των Ιωαννιτών στη Ρόδο, αν και κατά καιρούς αναφέρεται ότι τα εκαρπούντο προσωπικά οι μεγάλοι μάγιστροι του τάγματος, δηλαδή οι εκάστοτε ανώτατοι διοικητές του. Κατά τον 15ο αιώνα τα εισοδήματα αυτά ανέρχονταν σε 1.600 δουκάτα ετησίως περίπου, που όμως περί τα τέλη του είχαν μειωθεί περίπου στα 400-450.
Πηγή:
Μεγαλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια