Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Παρά το ότι η Κερύνεια (τόσο η πόλη όσο κι η επαρχία) είναι η μικρότερη της Κύπρου, ωστόσο δεν υστερούσε από τις υπόλοιπες ούτε στους τομείς της πνευματικής - καλλιτεχνικής ζωής, του αθλητισμού και των διαφόρων εκδηλώσεων. Αντίθετα, σε μερικούς μάλιστα τομείς (όπως για παράδειγμα η διοργάνωση της Παγκύπριας Έκθεσης Ανθέων), η πόλη πρωτοπορούσε.

Από την Κερύνεια (πόλη και επαρχία) κατάγονται οι ακόλουθοι σύγχρονοι συγγραφείς ή/και πνευματικοί δημιουργοί (αλφαβητική σειρά, χωρίς αξιολόγηση): Μαρία Αβρααμίδου, Αικατερίνη Αριστείδου, Φρίξος Βράχας, Γιάννης Βραχίμης (γεννήθηκε στην Κλεπίνη), Γεώργιος Ι. Γεωργίου (1895 -1972), Χριστοφής Γιαννάκος (γεννήθηκε στο Κάρμι), Χρίστος Εξαδάκτυλος (γεννήθηκε στον Καραβά), Σωκράτης Ευαγγελίδης, Ρήνα Χαραλαμπίδου -Κατσελλή, Μελπομένη Κολοκασίδου, Ανδρέας Κούρος, Νίκος Κρανιδιώτης, Κώστας Κύρρης (γεννήθηκε στη Λάπηθο), Λεωνίδας Κύρρης (γεννήθηκε στη Λάπηθο), Σάββας Πατσαλίδης, Θεοφάνης Σταύρου (γεννήθηκε στο Διόριος), Φωκάς Φωκαΐδης (γεννήθηκε στη Λάπηθο), Γεώργιος Χατζηνικολάου (γεννήθηκε στον Καραβά), Κώστας Χατζηστεφάνου (γεννήθηκε στον Καραβά), Γλαύκος Χρίστης, Δώρος Χρίστης.

Από τους Κυπρίους λαϊκούς ποιητές, εξάλλου, κατάγονται από την πόλη και επαρχία Κερύνειας οι ακόλουθοι (αλφαβητική σειρά): Χρυσόστομος Βασιλείου (Λάπηθος, 1896 -1953), Μαυρουδής Γεωργίου (Κάρμι, 1878 - 1949), Θεόδουλος Γιαννάκης (Αγ. Επίκτητος, 1893 -1940), Ξενής Ζαχαρίας (Χάρτζια), Πέτρος Λάμπρου (Λάπηθος;), Αγαθοκλής Λόντος (Κάρμι, 1904 -1979), Ηλίας Μιχαήλ (Ασώματος;), Κωνσταντίνος Μιχαήλ (Πέλλα Πάις;), Νικόλας Παναγή (Χάρτζια;), Βασίλης Χαπέσιης (Αγ. Αμβρόσιος), Χριστόδουλος Χαρμαντάς (Καραβάς, 1874 - 1960).

Μεταξύ των Κυπρίων καλλιτεχνών, από την Κερύνεια (πόλη και επαρχία) κατάγονται ο γλύπτης και κεραμίστας Δημήτρης Γερόκωστας (Πέλλα Πάις), ο ζωγράφος Κώστας Ιωακείμ (Πέλλα Πάις), ο γλύπτης Ανδρέας Σαββίδης (Κερύνεια) και η ζωγράφος Δέσπω Κυπριανού - Σεργίδου (Καραβάς).

Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, ηγετική πνευματική φυσιογνωμία του 14ου αιώνα υπήρξε ο Γεώργιος Λαπίθης* (καταγόταν από τη Λάπηθο), λόγιος, ποιητής, φιλόσοφος, με ευρύτατη κατάρτιση και πλατειά μόρφωση, όπως προκύπτει από αλληλογραφία του που σώθηκε. Διατηρούσε σχέσεις και αλληλογραφία με ηγετικές φυσιογνωμίες, κυρίως του αντιησυχαστικού κινήματος, όπως ο Βαρλαάμ Καλαβρός, ο Γρηγόριος Ακίνδυνος και ο Νικηφόρος Γρηγοράς, και διεξήγαγε φιλολογικές και φιλοσοφικές συζητήσεις με τον βασιλιά της Κύπρου Ούγο Δ' (1324 -1359). Από το πνευματικό έργο του Λαπίθη σώζονται ένα μικρό θεολογικό κείμενο, δυο κεφάλαια από ένα άλλο έργο του, κι ένα εκτενές ποίημα.

Κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας η Κερύνεια διέθετε ήδη ικανοποιητικό για την εποχή και τις συνθήκες επίπεδο εκπαίδευσης (βλέπε στο επόμενο κεφάλαιο) που βελτιώθηκε σημαντικά κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας, ως αποτέλεσμα των νέων δυνατοτήτων και της γενικότερης κοινωνικοοικονομικής ανόδου. Πολλά προβλήματα επιλύθηκαν, αλλά δημιουργήθηκαν άλλα που σχετίζονταν κυρίως με τις προσπάθειες των Βρετανών να ελέγχουν την παιδεία στην Κύπρο, πράγμα που κάθε άλλο παρά αποδεκτό ήταν από τους κατοίκους του νησιού.

Κατά το τέλος του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού, μεταξύ του μικρού πληθυσμού των Ελλήνων της Κερύνειας υπήρχαν αρκετοί πνευματικοί άνθρωποι, μερικοί από τους οποίους είχαν κάμει και ανώτερες σπουδές στο εξωτερικό, όπως ο Δημήτριος Δημητριάδης που σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Βηρυτού, ο Μ. Σιακαλλής, δικηγόρος, ο δάσκαλος Γεώργιος Λοϊζίδης που σπούδασε αργότερα νομικά στη Γαλλία και που ήταν άριστος γνώστης των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, και ο Κερυνειώτης δάσκαλος του Καρμιού, ποιητής και εκδότης της εφημερίδας «Ραγιάς», Γεώργιος Σταυρίδης* - Ραγιάς. Ο τελευταίος, φλογερός πατριώτης, σατιρικός και καυστικός συνάμα αλλά και ανυποχώρητος στις ιδέες του, εξέδιδε στην Κερύνεια την εφημερίδα του με πρότυπο τον «Ρωμιό» του Γεωργίου Σουρή, ολόκληρη σε στίχους που έγραφε ο ίδιος, ακόμη και την τιμή και τα λοιπά στοιχεία της κάθε έκδοσης. Ο «Ραγιάς», κάτω από πιεστικές δυσκολίες αλλά και αξεπέραστα προβλήματα που περιελάμβαναν και διώξεις από τις αρχές, εξεδόθη από το 1898 μέχρι το 1923. Κυκλοφόρησε συνολικά 284 φύλλα που τα περισσότερα τυπώθηκαν στο τυπογραφείο του Σταυρίδη στην Κερύνεια. Αν και τοπική - κερυνειώτικη εφημερίδα, ο «Ραγιάς» κυκλοφορούσε και παγκύπρια ιδίως κατά την εποχή της μεγάλης διαμάχης περί το αρχιεπισκοπικό* ζήτημα που συντάραξε ολόκληρη την Κύπρο κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα.

Στην Κερύνεια έζησε επίσης ένα διάστημα ο Ιερώνυμος Περιστιάνης* που έκαμε στην περιοχή αρχαιολογικές και ιστορικές έρευνες, όπως κι ο εκπαιδευτικός Κύριλλος Παυλίδης*, ενώ στις αρχές του 20ού αιώνα όλο και περισσότεροι μπορούσαν να έχουν τη δυνατότητα για ανώτερες σπουδές. Μεταξύ αυτών, ο Σάββας Χρίστης, δικηγόρος, απόφοιτος του Πανεπιστημίου Αθηνών, κι ο Σπύρος Χαραλαμπίδης, γιατρός.

Όπως ελέχθη και πιο πριν, από το 1917 και ύστερα δεσπόζουσα φυσιογνωμία της πόλης υπήρξε ο επίσκοπος Μακάριος Μυριανθεύς, ο μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Β', επί ημερών του οποίου φούντωσε το ενωτικό αίτημα με αποκορύφωμα τα γεγονότα του 1931 (τα γνωστά Οκτωβριανά*) που στοίχισαν στον επίσκοπο τη σύλληψη και την πολύχρονη εξορία του.

Κατά τα νεότερα χρόνια η πολιτιστική ζωή της Κερύνειας αναπτύχθηκε κυρίως από τη δραστηριότητα διαφόρων τοπικών ομίλων, όπως του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας και της Παγκύπριας Έκθεσης Ανθέων. Η δεύτερη, εκτός από τη διοργάνωση εκθέσεων ανθέων που αποτελούσαν παγκύπριο γεγονός, είχε και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες όπως η έκδοση ιστορικών και λαογραφικών μελετών για την πόλη.

Παραδοσιακές εκδηλώσεις που γίνονταν στην Κερύνεια ήταν οι γιορτές του Κατακλυσμού (περιλάμβαναν αθλητικούς αγώνες), των Θεοφανείων και της Αποκριάς.

Ποικίλη δραστηριότητα είχαν επίσης ο Ναυτικός Όμιλος Κερύνειας (τώρα στην προσφυγιά) και ο Γυμναστικός Σύλλογος «Πράξανδρος», από τον οποίο ξεπήδησαν κατά τα πρόσφατα χρόνια αθλητές που διακρίθηκαν σε διάφορα αγωνίσματα· μεταξύ των αθλητών αυτών αναφέρουμε τους: Παναγιώτη Χρίστου (δρόμος 100 μ. και 200 μ.), Σταύρο Μελά (δρόμος 5.000 μ.), Ανδρέα Παμπόρη (δρόμος 400 μ. εμπόδ.), Μιχαήλ Σιακαλλή (άλμα εις μήκος, άλμα εις ύψος και δέκαθλον), Ανδρέα Χατζηβασιλείου (άλμα εις ύψος), Σάββα Νικολάου (άλμα επί κοντώ), Χρίστο Χατζηδαμιανού (άλμα επί κοντώ), Χρίστο Τσαγγαρίδη (σφαιροβολία), Μαρία Ναζίρη (σφαιροβολία), Γεωργία Γεωργίου (δρόμος 400 μ. εμπόδ.) κ.α.

Στον τομέα της αθλητικής, πνευματικής και καλλιτεχνικής ζωής, σημαντικό ρόλο διεδραμάτισε το σωματείο Ένωση Νέων που ιδρύθηκε στην Κερύνεια το 1926. Η συμβολή του περιελάμβανε αθλητικές και ποδοσφαιρικές δραστηριότητες, θεατρική ομάδα και μαντολινάτα.

Γιορτή του κατακλυσμού

Μεγάλη πάνδημη λαϊκή παραδοσιακή γιορτή στην Κερύνεια από τα πιο παλιά χρόνια ήταν η γιορτή του Κατακλυσμού. Άρχιζε από το Σάββατο των Ψυχών, συνέχιζε την Κυριακή της Πεντηκοστής και κορυφωνόταν τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, τη Δευτέρα του Κατακλυσμού, όπως λέγεται. Από τον 19ο αιώνα υπάρχουν μαρτυρίες ότι αρχικά οι καπετάνιοι της Κερύνειας γιόρταζαν τον Κατακλυσμό με αγώνες που οργάνωναν με τα καράβια τους, ποιος θα φτάσει πρώτος να μπει στο λιμάνι και να είναι ο νικητής. Από τις αρχές του 20ού άρχισαν να αναλαμβάνουν τις γιορτές τα διάφορα σωματεία, το Λαϊκόν Κέντρον, ο Γυμναστικός Σύλλογος Πράξανδρος, ο Σύλλογος

Αποφοίτων Γυμνασίου Κερύνειας, ΣΑΓΚ και κατά τη δεκαετία του 1960 το Δημαρχείο της Κερύνειας. Γίνονταν πολλά θαλασσινά αγωνίσματα, όπως το αγώνισμα του ολισθηρού ιστού, το κατάρτιν, όπως το έλεγαν οι παλιοί Κερυνειώτες, το κυνήγι της πάπιας, το μάζεμα των μήλων στο νερό και αγώνες λεμβοδρομίας και κολύμβησης. Το βράδυ της Δευτέρας γινόταν μεγάλη εκδήλωση με διαγωνισμούς λαϊκών χορών, λαϊκών τραγουδιών και τσιαττισμάτων, αρχικά στην πλατεία του τελωνείου, στο παλιό γυμναστήριο και αργότερα στο γήπεδο του Πραξάνδρου, εκτός από μερικά χρόνια (1960-1963) που η γιορτή γινόταν στον εσωτερικό ανοικτό χώρο του κάστρου της Κερύνειας.

Έκθεση Ανθέων

Το 1967 ο Λαογραφικός Όμιλος Κερύνειας διοργάνωσε υπό την αιγίδα του Δημαρχείου Κερύνειας την πρώτη Έκθεση Ανθέων στο Δημοτικό Σχολείο της πόλης. Τα εκθέματα ήταν φυτά σε γλάστρες, κομμένα άνθη σε ανθοδοχεία, καλλιτεχνικές διευθετήσεις λουλουδιών, λαχανικά, από τα οποία βραβεύονταν τα καλύτερα σε κάθε είδος από ειδική κριτική επιτροπή.

Γίνονταν περίπου εξήντα διαγωνισμοί. Συγχρόνως γίνονταν και διαγωνισμοί ιδιωτικών και σχολικών κήπων. Παράλληλα με την έκθεση ανθέων, γινόταν και έκθεση κυπριακού βιβλίου, έκθεση έργων λαϊκής τέχνης, έκθεση έργων ζωγραφικής, αγγειοπλαστικής, γλυπτικής, κυπριακών πετρωμάτων, ενώ στην αυλή του σχολείου πάντοτε διοργανωνόταν καλλιτεχνικό πρόγραμμα. Η Έκθεση Ανθέων από την αρχή σημείωσε μεγάλη επιτυχία, με πολλούς επισκέπτες απ’ όλη την Κύπρο, και καθιερώθηκε ως Παγκύπρια Έκθεση Ανθέων. Διεξαγόταν μέχρι το 1974 κάθε χρόνο το Σάββατο και την Κυριακή του Θωμά. Για την Κερύνεια ήταν η γιορτή της Άνοιξης, των λουλουδιών και ουσιαστικά ένα μεγάλο πολιτιστικό γεγονός για την πόλη. Η τελευταία έγινε το Σάββατο 3 Μαϊου 1974 (Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείο ΡΙΚ).