Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κατά την περίοδο της κυριαρχίας των Βενετών στην Κύπρο (1489 - 1570/71), στην Κερύνεια στέλνονταν, κατά τον αρχιμανδρίτη Κυπριανό, ευγενείς ως καπετάνιοι, όπως συνέβαινε και στις Αλυκές (=Λάρνακα - Σκάλα) και στις λοιπές πόλεις. Ο καπετάνιος της Κερύνειας, που είχε τις ίδιες δικαιοδοσίες κι εξουσίες όπως κι οι καπετάνιοι της Λεμεσού και της Πάφου, κύριο μέλημά του είχε τη φρούρηση και διοίκηση του κάστρου της πόλης. Ο ρόλος του ήταν σημαντικός αν και κατά τον Σανούτο (Sanudo) το κάστρο ήταν παραμελημένο. Είναι όμως γεγονός ότι οι Βενετοί έκαμαν αρκετές αλλαγές και τροποποιήσεις στο κάστρο, ώστε αυτό ν' ανταποκρίνεται όσο το δυνατό καλύτερα στις νέες πολεμικές τεχνικές και στα νέα δεδομένα (όπως η χρήση κανονιών). Γενικά όμως οι Βενετοί, που γνώριζαν ότι η Κύπρος επρόκειτο να δεχθεί την τουρκική επίθεση και που γκρέμισαν τα τρία κάστρα του Πενταδάκτυλου για να πέσουν στα χέρια των εχθρών ερειπωμένα αφού δεν διέθεταν επαρκείς δυνάμεις στο νησί για να τα υπερασπιστούν, δεν φρόντισαν ιδιαίτερα ούτε για τις οχυρώσεις της Κερύνειας.

Οι Βενετοί δεν θεωρούσαν την Κερύνεια αρκετά ισχυρή για ν' αντέξει μια πολιορκία από τους Τούρκους κι έκαμαν μάλιστα και σκέψεις να την εγκαταλείψουν, να κατεδαφίσουν τα τείχη της και να μεταφέρουν τα κανόνια και τον άλλο εξοπλισμό τους στη Λευκωσία, η οποία άλλαξε εντελώς όψη τώρα, επειδή τα δικά της τείχη της περιόδου της Φραγκοκρατίας είχαν κατεδαφιστεί και κτίζονταν νέες οχυρώσεις.

Σύμφωνα προς την έκθεση του Ασκάνιο Σαβορνιάνο (Ascanio Savorgnano), λίγα μόνο χρόνια πριν από την τουρκική εισβολή του 1570, τα υψώματα στα νότια της πόλης σ' απόσταση μόλις 2 1/2 χιλιομέτρων, την καθιστούσαν ευάλωτη. Οι Τούρκοι θα μπορούσαν εξάλλου να προμηθεύονται άφθονη ξυλεία από την κοντινή οροσειρά του Πενταδάκτυλου για τις ανάγκες μιας ενδεχόμενης πολιορκίας, όπως εύκολα μπορούσαν να προμηθεύονται και με τα απαραίτητα για το στρατό τους εφόδια από τις ακτές της Καραμανιάς. Οι αφιλόξενες, επίσης, ακτές της Κερύνειας (που είναι βραχώδεις) δεν πρόσφεραν καταφύγια κι επαρκή προστασία - κατά τον Σαβορνιάνο - για τα καράβια που πιθανό ν' αποστέλλονταν με ενισχύσεις από τη Βενετία. Γινόταν έτσι η σκέψη πως ίσως θα ήταν καλύτερα εάν κατεδαφιζόταν το κάστρο της Κερύνειας παρά να έπεφτε στα χέρια των εχθρών.

Τριάντα περίπου χρόνια πριν από τον Σαβορνιάνο, ο Μαρκαντώνιος Τρεβιζάνο (Mark Antony Trevisano) και ο Στέφανος Τιέπολο (Stefano Tiepolo), τοποτηρητής και γενικός προβλεπτής στην Κύπρο αντίστοιχα κατά το 1532, είχαν αποφανθεί πως, για τους ίδιους ίσως λόγους, ήταν προτιμότερο αντί της Κερύνειας να οχυρώνονταν οι Αλυκές (=Λάρνακα - Σκάλα).

Οι Βενετοί δεν απέδωσαν στρατηγική σημασία στην Κερύνεια επειδή θεωρούσαν ότι η επίθεση ενάντια στην πόλη θα γινόταν από τη ξηρά. Ωστόσο δεν εκτίμησαν το γεγονός ότι το κάστρο της μπορούσε ν' ανεφοδιάζεται από τη θάλασσα κι η περιοχή της δεν προσφερόταν για εύκολη απόβαση.

Κατά τον Άγγελο Καλέπιο (Angelo Calepio) ο οποίος βρισκόταν στη Λευκωσία κατά τη διάρκεια της πολιορκίας και της πτώσης της στα χέρια των Τούρκων στις 9 Σεπτεμβρίου του 1570, οι Τούρκοι θα συναντούσαν δυσκολίες στην κατάληψη της Κερύνειας. Ο Καλέπιο θεωρούσε ότι η οροσειρά του Πενταδάκτυλου ήταν σχεδόν απροσπέλαστη, τουλάχιστον για το τουρκικό πυροβολικό, εάν τούτο παρίστατο ανάγκη να μεταφερόταν στην Κερύνεια.

Κατά τη διάρκεια της τουρκικής επίθεσης κατά της Κύπρου το 1570, ο Λαλά Μουσταφά πασάς δεν χρειάστηκε πάντως να πολεμήσει στην Κερύνεια αλλά κατέφυγε στον εκφοβισμό για την κατάληψη της πόλης αυτής. Μετά την πτώση της Λευκωσίας ύστερα από πολιορκία 40 ημερών, ο Λαλά Μουσταφά έστειλε στην Κερύνεια ένα από τους αιχμαλώτους του, αλυσοδεμένο πάνω σε άλογο, για να πάρει εκεί κρεμασμένα από τη σέλα του δυο κομμένα κεφάλια. Παρόμοια μέθοδο εκφοβισμού με το κομμένο κεφάλι του κυβερνήτη της Κύπρου Νικολάου Δάνδολου (Nicola Dandolo) ως «δώρο», δοκίμασε ο Λαλά Μουσταφά και στην Αμμόχωστο όπου βρισκόταν η ηγεσία των Βενετών υπερασπιστών της Κύπρου, που όμως δεν τρομοκρατήθηκε.  

Ο διοικητής της Κερύνειας Ιωάννης Μαρία Μουτάτζιο (J. Maria Mudazzo) κι ο φρούραρχος Αλφόνσο Παλάτζιο (Alfonso Palazzo) ζήτησαν από τους Τούρκους πίστωση χρόνου προκειμένου να συνεννοηθούν με τον Μαρκαντώνιο Βραγαδίνο και τον Αστόρρε Βαγλιόνε που βρίσκονταν στην Αμμόχωστο, πριν απαντήσουν εάν θα παρέδιδαν την Κερύνεια στον Λαλά Μουσταφά ή θ' αντιστέκονταν. Οι Τούρκοι πράγματι τους έδωσαν προθεσμία πέντε ημερών κι εγγυήθηκαν την ασφαλή διακίνηση του αγγελιαφόρου τους. Στο μήνυμα που έστειλαν στην Αμμόχωστο, έλεγαν ότι ήταν αποφασισμένοι να υπερασπιστούν την Κερύνεια μέχρι τέλους. Αλλά πριν ακόμη πάρουν την απάντηση των ανωτέρων τους από την Αμμόχωστο, διοικητής και φρούραρχος της Κερύνειας παρέδωσαν την πόλη στους Τούρκους, στις 14 Σεπτεμβρίου του 1570, πριν εμφανιστεί εκεί ο τουρκικός στρατός και μόλις 5 μέρες μετά την άλωση της Λευκωσίας. Μόνη να δεχθεί ολόκληρο το βάρος της τουρκικής επίθεσης, παρέμεινε τώρα η Αμμόχωστος (ούτε η Λάρνακα, ούτε η Λεμεσός, ούτε η Πάφος ήταν σε θέση ν' αντισταθούν) που αγωνίστηκε ηρωικά για τους επόμενους 11 μήνες κι άντεξε τη σκληρότατη πολιορκία μέχρι τον Αύγουστο του 1571.

Ο Άγγελος Γάττος (Διήγησις της τρομερᾶς πολιορκίας καί ἁλώσεως τῆς Ἀμμοχώστου κατά τό ἔτος 1571) που πολέμησε στην Αμμόχωστο, αφηγείται ως εξής τα γεγονότα:

...Κατά τήν 11ην τοῦ αὐτοῦ μηνός [Σεπτέμβριος, 1570] ἀφίκετο εἰς Ἀμμόχωστον χωρικός τις ἀποσταλείς  ὑπό τοῦ Μουσταφᾶ Πασᾶ καί φέρων ἐν δίσκῳ τήν κεφαλήν τοῦ  ἐξοχωτάτου κ. Νικολάου Δανδόλου, ἀντιστρατήγου τοῦ βασιλείου, ἐκόμισε δἐ καί ἐπιστολήν τοῦ Μουσταφᾶ αἰτοῦντος τήν πόλιν φιλικῶς... Ταυτοχρόνως ἔστειλεν ὁ Μουσταφᾶς εἰς Κυρήνειαν ἐφ' ἵππου τόν στρατηγόν Παῦλον Δέλ Γουάστον ἁλυσίδετον, φέροντα δύο κεφαλάς ἐπί τοῦ ἐφιππίου καί ἐπιστολήν ὁμοίαν ἐκείνης, ἥν ἔστειλεν εἰς Ἀμμόχωστον. Ὁ φρούραρχος τῆς Κυρηνείας καί ὁ συνταγματάρχης Ἀλφόνσος Παλάτιος ἐκ Βρεσκίας, διοικητής τῆς Κυρηνείας, συνεβουλεύθησαν ἀλλήλους· τότε ἔστειλαν εἰς τόν ἀντιπρόσωπον τοῦ Μουσταφᾶ καί εἶπον αὐτῷ  ὅτι δέν ἀποφασίζουσί τι πρό τοῦ λάβωσιν ὁδηγίας ἐξ Ἀμμοχώστου...

Κατά τήν 12ην τοῦ αὐτοῦ μηνός ἀφίκετο εἰς Ἀμμόχωστον ὁ  ἀπεσταλμένος ἐκ Κυρηνείας καί πράγματι ἐνεχείρισε τήν ἐπιστολήν εἰς τάς αὐτῶν ἐξοχότητας τό περιεχόμενον δέ ἔλεγεν ὅτι οἱ τῆς Κυρηνείας ἤθελον  ἀνθέξη προστατεύοντες καί τήν τελευταίαν σπιθαμήν τοῦ φρουρίου ἐκείνου· ἧσαν δέ βέβαιοι ὅτι αἱ πράξεις των θ' ἀντεπεκρίνοντο πρός τούς λόγους των, καθικετεύοντες τάς αὐτῶν ἐξοχότητας ν' ἀπαντήσωσιν ὁδηγοῦντες αὐτούς περί τῶν πρακτέων. Εὐθύς αἱ αὐτῶν ἐξοχότητες ἀπεκρίθησαν ὃτι δέν ἀμφέβαλλον περί τῆς ἀνδρείας καί πίστεως αὐτῶν, καί πρό πολλοῦ εἶχον βεβαιωθῇ  ὅτι ἐκ τοιούτων ἀνδρῶν δέν ἠδύναντο νά περιμένωσιν ἄλλο, εἰμή ἔργα γενναίων ἱπποτῶν.

Ὁ  ἐξοχώτατος Βραγαδῖνος καί ὁ  ἐκλαμπρότατος Βαγλιόνης ἔστειλαν αὐτοῖς ἑτέραν ἐπιστολήν δίδοντες ὁδηγίας ...καί δηλοῦντες αὐτοῖς ὅτι οἱ τῆς Ἀμμοχώστου κύριοι ἧσαν ὑπερευχαριστημένοι διά τήν γενναιοψυχίαν τῶν τῆς Κυρηνείας.

Τήν 14ην τοῦ αὐτοῦ μηνός ἡ Κυρήνεια παρεδόθη προτοῦ ἡ  ἐξ Ἀμμοχώστου ἀπάντησις περιέλθῃ εἰς χεῖρας αὐτῶν καί χωρίς ὁ  ἐχθρός νά λάβῃ  ἀνάγκην τοῦ πυροβολικοῦ.

Ταυτοχρόνως ἀφίκετο εἰς Ἀμμόχωστον πλῆθος τουρκικοῦ  ἱππικοῦ, λεηλατοῦν δέ τούς ἀγρούς ἒδιδε σημεῖον μάχης...

(Η μετάφραση του πιο πάνω αποσπάσματος είναι του Πέτρου Α. Δάνδολου, από την ελληνική έκδοση του έργου, Κάιρο, 1926).

Ο Αντώνιο Μαρία Γκρατσιάνι (Antonmaria Graziani) πάλι, που περιγράφει επίσης την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1570 - 71 και ιδιαίτερα τις πολιορκίες της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου (De Bello Cyprio..., Ρώμη, 1624), γράφει ότι την Κερύνεια προστάτευε ικανός αριθμός από Ιταλούς στρατιωτικούς αλλά και από πολίτες. Προσθέτει ότι η άλωσή της δεν ήταν εύκολη επειδή ήταν πολύ δύσκολη η προώθηση του πυροβολικού των Τούρκων στην περιοχή. Εξάλλου η τοποθεσία [της Κερύνειας] ήταν ήδη καλά οχυρωμένη και είχε καταστεί διάσημη εξαιτίας της γενναίας αντίστασης της βασίλισσας Καρλόττας, αδελφής του Ιακώβου του Νόθου, η οποία είχε πολιορκηθεί εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αλλά ο Ιωάννης Μαρία Μουτάτζιο, που ήταν ο διοικητής, είχε τρομοκρατηθεί από την κακοτυχία που βρήκε τη Λευκωσία και άνοιξε τις πύλες του κάστρου στον πασά της Κιλικίας...

Ακριβώς το Σεπτέμβριο του 1570 πέθανε στην Κερύνεια ο Σατίκ πασάς, πλοίαρχος στον τουρκικό στόλο που μετείχε της εισβολής στην Κύπρο, κι ετάφη στο κάστρο της πόλης.