Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η επαρχία της Κερύνειας είναι μια από τις πλουσιότερες περιοχές του νησιού σε κινητές και ακίνητες αρχαιότητες. Ολόκληρη σχεδόν η έκτασή της, συμπεριλαμβανομένης και της οροσειράς του Πενταδάκτυλου, καλύπτεται από σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους πόλεων, συνοικισμών και νεκροταφείων, πρωτοχριστιανικές βασιλικές, βυζαντινές εκκλησίες, μοναστήρια, μεσαιωνικά κάστρα και νεότερα οικοδομήματα λαϊκής αρχιτεκτονικής. Στους αρχαιολογικούς χώρους των πόλεων και συνοικισμών κρύβονται τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα μνημειακών δημόσιων κτιρίων και ιδιωτικών κατοικιών μαζί με όλα τα αντιπροσωπευτικά έργα της αρχαίας κυπριακής τέχνης, που αποτελούσαν τον εξωτερικό διάκοσμο και τον απαραίτητο εσωτερικό εξοπλισμό τους. Τα έργα αυτά περιλαμβάνουν μαρμάρινα και ασβεστολιθικά γλυπτά και αγάλματα, οικιακά σκεύη και αγροτικά εργαλεία και διάφορα άλλα αντικείμενα. Από τους χώρους των νεκροταφείων, πολυάριθμοι μνημειακοί κτιστοί και απλοί λαξευτοί τάφοι, που είτε συλήθηκαν παράνομα στο παρελθόν είτε σκάφτηκαν νόμιμα και συστηματικά από το Τμήμα Αρχαιοτήτων της Κυπριακής Δημοκρατίας και από διάφορες ξένες αρχαιολογικές αποστολές, απέδωσαν μεγάλες ποσότητες εκλεκτών πήλινων αγγείων, ειδωλίων και λύχνων, χρυσών, χάλκινων και αργυρών κοσμημάτων και πολυποίκιλων άλλων μικροτεχνικών έργων, που σήμερα κοσμούν τις αίθουσες του Κυπριακού Μουσείου και πολλών άλλων Μουσείων της Ευρώπης και της Αμερικής. Εκτός από τα μουσειακά εκθέματα, πολλά από τα ταφικά αυτά κτερίσματα εμπλούτισαν και τις κυπριακές και τις ξένες ιδιωτικές συλλογές. Δυστυχώς όμως, από το 1974, τα ταφικά μνημεία, από τα οποία προέρχεται ο ανεκτίμητος αυτός αρχαιολογικός πλούτος, μαζί μ' όλες τις άλλες κινητές και ακίνητες αρχαιότητες της επαρχίας της Κερύνειας, παραμένουν απροστάτευτα κάτω από τον ανεξέλεγκτο έλεγχο των Τούρκων εισβολέων.

Αρχαία μνημεία: Οι ακίνητες αρχαιότητες, που κηρύχθηκαν Αρχαία Μνημεία Α' και Β' Πίνακα (κυβερνητικά και ιδιωτικά) μέχρι το 1974 ανέρχονταν σε 50. Οι κινητές αρχαιότητες, που αποτελούσαν τα εκθέματα του Επαρχιακού Αρχαιολογικού Μουσείου, στο κάστρο της Κερύνειας, μαζί με τα ευρήματα από το περίφημο ναυάγιο του ελληνιστικού καραβιού, που ανασύρθηκε από το βυθό της θάλασσας στ' ανοικτά της Κερύνειας, και τα εκθέματα του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης, ξεπερνούν τις 2.000. Εκτός από τις αρχαιότητες αυτές ο Κλάδος Αρχαιολογικής Επισκοπήσεως του Τμήματος Αρχαιοτήτων, ύστερα από συστηματική αρχαιολογική επιφανειακή έρευνα σ' ολόκληρη την επαρχία της Κερύνειας, εντόπισε και κατέγραψε μέχρι το 1974 άλλους 64 αρχαιολογικούς χώρους πόλεων, συνοικισμών και νεκροταφείων.

Οι ακίνητες αρχαιότητες της επαρχίας της Κερύνειας, που φωτίζουν όλα τα στάδια της εξέλιξης του κυπριακού πολιτισμού από την αρχή της εμφάνισής του, γύρω στο 7000 π.Χ., μέχρι τον 19ο αιώνα μ.Χ., αντιπροσωπεύονται, κατά χρονολογική ακολουθία, από τους πιο κάτω αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία:

* Νεολιθικοί συνοικισμοί στις τοποθεσίες Βρυσί και Τρουλλί στην περιοχή του Αγίου Επικτήτου.

* Νεκροταφεία της Πρώιμης εποχής του Χαλκού στην τοποθεσία Βουνούς κοντά στο Πέλλα Πάις και στη Λάπηθο.

* Συνοικισμός της Μέσης εποχής του Χαλκού στην τοποθεσία Στεφάνια της Μύρτου και νεκροταφείο της ίδιας εποχής στο Κάρμι.

* Συνοικισμοί της Τελευταίας εποχής του Χαλκού στην τοποθεσία Πηγάδες της Μύρτου και στο Παλαιόκαστρο της Αγίας Ειρήνης, και νεκροταφείο στα περίχωρα του χωριού Καζάφανι.

* Νεκροταφεία των Γεωμετρικών και Αρχαϊκών χρόνων στη Λάπηθο, Κερύνεια και Βασίλεια, και αρχαϊκό ιερό στην Αγία Ειρήνη.

* Νεκροταφεία των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων στην πόλη και περιοχή της πόλης της Κερύνειας.

* Ερειπωμένες πρωτοχριστιανικές βασιλικές στην τοποθεσία Τσιφλίκι του Αγίου στον Κορμακίτη και στην τοποθεσία Πάνω Γαλαλά στα Λιβερά.

* Βυζαντινές εκκλησίες και μοναστήρια του Αντιφωνητή στην Καλογραία, του Αγίου Χρυσοστόμου στον Κουτσοβέντη, της Παναγίας Αψινθιώτισσας στο Συγχαρί και της Αχειροποιήτου στον Καραβά.

* Μεταβυζαντινές εκκλησίες της Παναγίας στο Πέλλα Παΐς, του Αγίου Ευλαλίου στον Καραβά, της Παναγίας Κρηνιώτισσας στη Βασίλεια, της Αγίας Βαρβάρας και Αγίας Μαρίνας στη Λάπηθο, της Παναγίας Ποταμιτίσσης στο Καζάφανι, του Προφήτη Ηλία στο Πάνω Δίκωμο, των Καθάρων στον Λάρνακα της Λαπήθου, της Αγίας Ευδοκίας στον Σύσκληπο, της Παναγίας στην Καμπυλή, της Παναγίας στον Κορμακίτη, του Αγίου Ρωμανού στο Βουνό και του Αγίου Γεωργίου στον Κουτσοβέντη (ερειπωμένη).

* Μεσαιωνικά φρούρια της Κερύνειας, του Αγίου Ιλαρίωνος και του Βουφαβέντο, και το αββαείο του Πέλλα Παΐς.

* Τέλος, η οικία λαϊκής αρχιτεκτονικής του Λιπέρτη στη Θέρμια.

(Για τις ανασκαφές και λεπτομερείς περιγραφές των πιο πάνω αρχαιολογικών χώρων και μνημείων βλέπε ανάλογα λήμματα).