Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η χερσόνησος της Καρπασίας χαρακτηρίζεται από μερικές ιδιοτυπίες που εκφράζονταν στον καθημερινό βίο των κατοίκων της κι απετέλεσαν παραλλαγές στο μεγάλο κεφάλαιο της κυπριακής λαογραφίας:

Φωνή: Στον τομέα του παραδοσιακού κυπριακού τραγουδιού η Καρπασία έχει τη δική της φωνή, τη λεγόμενη Καρπασίτικη (ή Καρπασίτισσα). Βλέπε λήμμα τραγούδι κυπριακό.

Στολή: Χαρακτηριστική για την ωραιότητα και κομψότητά της είναι η παραδοσιακή καρπασίτικη ενδυμασία, κυρίως η γυναικεία. Κύρια χαρακτηριστικά της γυναικείας καρπασίτικης στολής είναι το εξωτερικό φόρεμα (η λεγόμενη σαγιά), χαριτωμένα διακοσμημένη και ανοικτή μπροστά για να φαίνονται τα κεντητά βρατζ'ιά με πλούσιο υφαντό διάκοσμο στα ποδινάρκα (ή, όπως αλλιώς λέγονται, τα ποβράτζ'ια που φαίνονται κάτω από την κοντύτερη σαγιάν) και το πουκάμισον. Πλούσια διακοσμημένο είναι και το μαντίλι της κεφαλής, ενώ η αμφίεση συμπληρώνεται με κοσμήματα. Κόκκινη πλατιά φούστα (το ρουτζ'έττιν) και ζακέτα κεντητή και διακοσμημένη με μεταλλικά στοιχεία (η λεγόμενη σάρκα) αποτελούν τη νυμφική ενδυμασία. Η ανδρική αποτελείται κυρίως από την καρπασίτικη βράκα, το γιλέκο, το ζιμπούνιν, το πουκάμισον και τις ποδίνες (βλέπε και λήμμα ενδυμασία κυπριακή).

Εντυπωσιασμένος από τα δυο αυτά χαρακτηριστικά στοιχεία, έγραφε ο Γ.Σ. Φραγκούδης (Κύπρις, Αθήνα, 1890):

...Ὅ,τι ἰδίᾳ χαρακτηρίζει τό Καρπάσιον εἶναι ἡ καλλονή τῶν κατοίκων αὐτοῦ. Ὁ θέλων νά ἰδῇ  ἐν Κύπρῳ  ὡραίας γυναίκας καί ἄνδρας ὑψηλούς καί ρωμαλέους, ἂς ἐπισκεφθῇ τό Καρπάσιον, καί ἰδία τάς δύο μεγαλυτέρας αὐτοῦ κώμας Γιαλούσαν καί Ριζοκάρπασον... Καί ψάλλουσιν ἐνταῦθα οἱ νέοι περιπαθέστατα ἂσματα μέ τήν «καρπασίτικην» λεγομένην «φωνήν», ἥτις εἶναι μεν μονότονος ἀλλ’ ἐκφράζει πιστῶς τῆς καρδίας τόν πόνον:

Ἄχ! Καρπασιτοπούλα μου τήν Τζύπρον ἔκαψές την

τζ' ἄννοιξες τήν Παράεισον τζιαί πάλαι ’σφάλισές την...

Την ωραιότητα, εξάλλου, των γυναικών της Καρπασίας εκφράζουν κι άλλα τοπικά παραδοσιακά τραγούδια, όπως το γνωστό:

Απού το Ριζοκάρπασον να πάω στηγ Γιαλούσαν

τα μμάδκια μου δεν είδασιν τέδκοιαν μαυρομματούσαν.

Ή ακόμη:

Ρούλλα, Ρούλλα, Ρούλλα, βρε Καρπασιτοπούλλα,

εσού εμ που με φάλλαρες τζ'αι έφαά τα ούλλα.

Λαϊκή Τέχνη: Οι πλέον ενδιαφέροντες τομείς της καρπασίτικης λαϊκής τέχνης είναι η υφαντική, η κεντητική, η γλυπτική και η καλαθοπλεκτική.

Η υφαντική παρήγε προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας που διακρίνονταν για τους έντονους χρωματισμούς των πλούσιων σχεδίων τους, κι ήσαν τόσο βαμβακερά όσο και μάλλινα, ενώ η Καρπασία παρήγε και μεγάλες ποσότητες μεταξιού και κατασκεύαζε θαυμάσια μεταξωτά. Χαρακτηριστικότερα δείγματα της καρπασίτικης υφαντικής τέχνης είναι τα λεγόμενα κοτσ΄ινόπλουμα (βαμβακερά ή μεταξωτά) παρόμοια με τα φυδκιώτικα της Πάφου, και τα άσπρα πλουμιστά. Τα τελευταία υφαίνονταν μόνο στην Καρπασία, με χοντρό άσπρο βαμβακερό ύφασμα που εδιακοσμείτο με πολύχρωμες χάντρες.

Η κεντητική της Καρπασίας διακρίνεται κυρίως για την παραγωγή των λεγομένων άσπρων του βελονιού.

Η γλυπτική διακρίνεται στη ξυλογλυπτική (σουβάντζες, τοιχάρμαρα, σεντούτζ'ια κ.ά.) που χαρακτηρίζεται και πάλι από έντονους χρωματισμούς, και στη λιθογλυπτική με υλικό την τοπική πορώδη πέτρα και κατασκευές συχνά εντοιχισμένες σε εξωτερικούς τοίχους των σπιτιών.

Η καλαθοπλεκτική, σχετικά ανεπτυγμένη παλαιότερα στην Καρπασία, ήταν περίπου παρόμοια όπως και σε άλλα μέρη της Κύπρου. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικό είδος ήσαν τα πανέρια, από στελέχη σιταριού και με διακόσμηση από χρωματιστά υφάσματα.

Λαϊκή αρχιτεκτονική: Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική των σπιτιών της Καρπασίας είναι πλήρως εναρμονισμένη με το ήρεμο πεδινό τοπίο και το φως. Στα καρπασίτικα χωριά διατηρείται σε μεγάλο βαθμό. Κύρια στοιχεία είναι η χαμηλή δόμηση (κατά κανόνα απουσιάζουν οι ανεπτυγμένες καθ' ύψος οικοδομές) καθώς και η αραιή δόμηση, απλωμένη ελεύθερα μέσα στο χώρο. Άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο είναι η απουσία, συνήθως, υψηλών αυλότοιχων και περιτοιχισμάτων. Κύριο δομικό υλικό είναι η τοπική πέτρα. Το αγροτικό καρπασίτικο σπίτι είναι χαρούμενο. Σπανιότερα διαθέτει όροφο, συνήθως στεγασμένο με επίπεδο δώμα, με κλασσικές καμάρες σε πολλές περιπτώσεις, με τον απαραίτητο ηλιακό και με τους βοηθητικούς χώρους κατάσπαρτους στη μεγάλη ανοικτή αυλή.