Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1570/71 κ.ε.) σταδιακά εκτουρκίστηκαν διάφορα χωριά (10 συνολικά) της Καρπασίας ( Άγιος Ανδρόνικος [=Τοπτσιού Κιογιού], Αυγολίδα, Όβγορος, Κρίδια, Άγιος Ευστάθιος, Λειβάδια, Γαλάτεια, Πλατανισσός, Άγιος Συμεών και Γαληνόπωρνη) των οποίων ωστόσο τα ονόματα εξακολουθούν να είναι καθαρά ελληνικά. Τούρκοι εγκαταστάθηκαν και σε χωριά όπου εξακολουθούσαν να ζουν Έλληνες, κι έτσι έχουμε και 8 μεικτούς οικισμούς (Μοναρκά, Άγιος Θεόδωρος, Κώμη Κεπήρ, Επτακώμη, Λυθράγκωμη, Κοιλάνεμος, Άγιος Ανδρόνικος, Κορόβια). Αμιγή ελληνικά χωριά παρέμειναν 16 (Πογάζι, Άγιος Ηλίας, Γαστριά, Γεράνι, Πατρίκι, Βοκολίδα, Ταύρου, Κώμα του Γιαλού, Λεονάρισσον, Νέτα, Βασίλι, Βαθύλακας, Μελάναρκα, Γιαλούσα, Αγία Τριάδα, Ριζοκάρπασον). Το ψηλό ποσοστό των Τούρκων της Καρπασίας (28% περίπου του πληθυσμού της) σε σχέση με το ποσοστό των Τούρκων ολόκληρης της Κύπρου (18% περίπου), δεν είναι άσχετο προς το γεγονός ότι η περιοχή αυτή της Κύπρου βρίσκεται πλησιέστερα προς τη Μικρά Ασία. Πρέπει να γίνει σαφές ότι η σχετικά εύκολη επικοινωνία μεταξύ Καρπασίας και νοτίων ακτών της Μικράς Ασίας δεν σήμαινε πάντοτε την άφιξη περισσοτέρων Τούρκων στη χερσόνησο της Κύπρου αλλά, σε αρκετές περιπτώσεις, και τη φυγή Ελλήνων από την Καρπασία προς τη Μικρά Ασία. Γύρω στα 1672 για παράδειγμα, οπότε θεωρείται ότι εγκαταστάθηκαν στα χωριά της Καρπασίας οι περισσότεροι από τους Τούρκους κατοίκους της, πολλοί Έλληνες είχαν μεταναστεύσει στη Μικρά Ασία, εγκαταλείποντας τα χωριά τους στην Καρπασία, προκειμένου ν' αποφύγουν τις διώξεις και την καταπίεση του περιβόητου δραγομάνου Μαρκουλλή*. Στα εγκαταλειμμένα καρπασίτικα σπίτια και χωριά εγκαταστάθηκαν τότε πολλοί Τούρκοι. Επίσης, πρέπει ν' αναφερθεί ότι το φαινόμενο του εξισλαμισμού, ο επιφανειακός αρχικά εκτουρκισμός προκειμένου ν' αποφευχθούν διώξεις και ο πραγματικός τελικά εκτουρκισμός, παρατηρήθηκε και στην Καρπασία όπως και στην υπόλοιπη Κύπρο. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείτο κυρίως ύστερα από εξεγέρσεις και γεγονότα που ήταν σίγουρο ότι θα είχαν σκληρές εκδικητικές επιπτώσεις πάνω στον χριστιανικό πληθυσμό του νησιού.

Από τις πολλές εξεγέρσεις που συνέβησαν κατά την περίοδο αυτή (βλέπε λήμμα Τουρκοκρατία) η κυριότερη σε άμεση σχέση προς την Καρπασία ήταν εκείνη του Καρπασίτη (από το χωριό Άγιος Ηλίας) μοναχού Ιωαννίκιου, το 1833. Η καταστολή της εξέγερσης (καθώς και των άλλων δυο που συνέβησαν την ίδια εποχή με επίκεντρα την περιοχή Πόλης Χρυσοχούς και την περιοχή Λάρνακας - Σταυροβουνιού) είχε νέες καταστροφικές επιπτώσεις στην Καρπασία, όπου μεγάλος αριθμός Καρπασιτών κατεσφάγη ενώ έγιναν και λεηλασίες (λεπτομέρειες για την καρπασίτικη αυτή επανάσταση βλέπε στο λήμμα Ιωαννίκιος).

Άλλο από τα σημαντικά γεγονότα της περιόδου της Τουρκοκρατίας ήταν το κίνημα του ποπαγιίτη (πολεμιστή - φρουρού) Αλτιπαρμάκκη με εστία την Καρπασία στην οποία αποβιβάστηκε μαζί με 70 ένοπλους, προερχόμενος από την Μικρά Ασία, τον Μάιο του 1806 (βλέπε λήμμα Αλτιπαρμάκκης).

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας η Καρπασία ήταν διοικητικά χωριστό διαμέρισμα (ναχιές ή κατηλλίκι). Διαμέρισμα αποτελούσε και κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας που ακολούθησε, μέχρι την ανεξαρτησία (1960) οπότε ο διαχωρισμός της Κύπρου σε υποεπαρχίες (διαμερίσματα) καταργήθηκε.

Περιγραφή απο τον Χόγκαρθ

Ο αρχαιολόγος David George Hogarth (1862-1927) βρισκόταν στην Κύπρο με αποστολή, το 1887-1888. Από το βιβλίο του Devia Cypria, Notes of an Archaeological Journey in Cyprus in 1888 (Λονδίνο 1889) το πιο κάτω απόσπασμα για την Καρπασία .

«Πιθανόν σ’ αυτή τη δυνατότητα επικοινωνίας με τον έξω κόσμο, συνδυασμένη με σχετική απομόνωση από την υπόλοιπη Κύπρο, να οφείλεται η ιδιότυπη μη-κυπριώτικη εμφάνιση των χωρικών της Καρπασίας : το λευκό δέρμα και συχνά τα ξανθά μαλλιά, η ομορφιά των γυναικών, η χρήση ξένων λέξεων, όπως «τρε» (αντί τρεις), «ριδάλλα» (rix-dollar; [=ασημένιο νόμισμα]) για κέρμα, στοιχεία που υποδεικνύουν ιδιαίτερα εμφανή την επίδραση της Δύσης.

Οι μουσουλμάνοι που κατοικούν στα κεντρικά χωριά Άγιος Ανδρόνικος, Έλισις, Κορόβια και Γαληνόπορνη ελάχιστα κοινά χαρακτηριστικά έχουν με εκείνα των άλλων Τούρκων : μιλούν ελληνικά και σχεδόν δεν γνωρίζουν τουρκικά• οι γυναίκες σπανίως καλύπτονται με πέπλο, ενώ, αντιθέτως, κοιτούν κατάμματα τον ξένο και του μιλούν στην παρουσία των συζύγων τους• οι τελευταίοι δεν είναι τόσο συγκρατημένοι και απόμακροι όπως συνήθως οι μουσουλμάνοι αλλού. Οι εργατικότητα των Τούκων και των Ελλήνων, η συστηματική καλλιέργεια της γης και η προσεκτική διαχείριση του λιγοστού νερού που επιτρέπει η ηλιοφάνεια του Ιουλίου, η καλή κατασκευή των σπιτιών και η συγκριτικά μεγαλύτερη καθαριότητα στις συνήθειές τους, ίσως οφείλονται τόσο σ’ αυτό τον λόγο όσο και στο ευνοϊκό κλίμα, καθώς και στο αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι, λόγω του απρόσιτου της περιοχής, κατά τη διάρκεια του τουρκικού ζυγού επιτράπηκε στην Καρπασία να διατηρήσει μέρος της ευημερίας που αποτελούσε κοινό χαρακτηριστικό ολόκληρης της Κύπρου κατά τη Φραγκοκρατία.

Είναι, τουλάχιστον, βέβαιο ότι καμιά άλλη περιοχή δεν εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με την καλή διοίκησή, την τάξη και τη φυσική ευγένεια των κατοίκων της όσο αυτή η απομακρυσμένη χερσόνησος».