Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο συνοικισμός στους Αγιούς βρίσκεται σε απόσταση 500 περίπου μέτρων ανατολικά της Τέντας και 600 μέτρων βόρεια των συνοικισμών της Καλαβασού Α και Καλαβασού Β. Από τα αρχιτεκτονικά δείγματα των ημιυπόγειων λαξευτών κατοικιών, που έχουν αποκαλυφθεί με τις ανασκαφές της αμερικανικής αποστολής του Πανεπιστημίου Brandeis και που είναι πανομοιότυπα μ' εκείνα του χαλκολιθικού συνοικισμού της Καλαβασού Β, συμπεραίνεται ότι ο συνοικισμός αυτός διαδέχθηκε τον συνοικισμό της Καλαβασού Β. Η άποψη αυτή του ανασκαφέα ενισχύεται και από τη χρονολόγηση του συνοικισμού στους Αγιούς, που εντάσσεται στη δεύτερη φάση της Χαλκολιθικής εποχής (3000 -2500 π.Χ.), ενώ ο συνοικισμός της Καλαβασού Β ανάγεται στην πρώτη φάση (3500 -3000 π.Χ.).

Αξιόλογα από τα κινητά ευρήματα του συνοικισμού είναι μερικά εκλεκτά δείγματα αγγειοπλαστικής με έντονα τα εξελιγμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ποικίλων γεωμετρικών μοτίβων στα λευκά ερυθροβαφή αγγεία, αρκετοί ψήφοι περιδεραίων και περίαπτα από εισαγμένο μάρμαρο και κορνήλιο λίθο, μερικές λίθινες αξίνες και διάφορα οστέινα και άλλα μικροτεχνικά έργα.