Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μερικές αναφορές για τη δραστηριότητα του καλόγερου Ιωαννικίου στις παραμονές του κινήματός του, πείθουν ότι είχε εργαστεί για την προπαρασκευή του κι ότι τούτο δεν ήταν τυχαίο. Ούτε κι είχε απλώς «εμπνευσθεί» από το κίνημα του Νικολάου Θησέως με αποτέλεσμα να τον «μιμηθεί», όπως έγραψαν μερικοί ιστορικοί. Το ότι ο Ιωαννίκιος είχε πιθανότατα συνεργαστεί με τον Θησέα, το ότι βρισκόταν σ' επαφή με τους κύκλους του γαλλικού προξενείου της Λάρνακας (αναφέρεται ότι για κάποιο διάστημα κρυβόταν στο σπίτι του Guillois, δραγομάνου του γαλλικού προξενείου, και μάλιστα είχε ξυρίσει την γενειάδα του για να μη αναγνωρίζεται), το ότι είχε δώσει παραγγελία για φορτίο όπλων, όλα αυτά φανερώνουν προπαρασκευή, όση περισσότερη μπορούσε, υπό τις περιστάσεις. Τελικά, όπως μπορούμε να υποθέσουμε, τα γεγονότα τον πρόλαβαν (γιατί στο μεταξύ είχε εκδηλωθεί το κίνημα του Ιμάμη στην Πάφο και ακολούθησε εκείνο του Νικολάου Θησέως) ή αυτός δεν μπόρεσε ν' ακολουθήσει τα γεγονότα επειδή το φορτίο των όπλων που ανέμενε είχε καθυστερήσει, κι όταν τελικά έφθασε, παρεδόθη στις αρχές ύστερα από προδοσία.

Πάντως, κατά τα μέσα Ιουλίου 1833 ο Ιωαννίκιος έφυγε από τη Λάρνακα και στις 19 του ίδιου μήνα, παραμονή της γιορτής του προφήτη Ηλία, βρισκόταν στο χωριό του, τον Άγιο Ηλίας Καρπασίας. Στις 20 του μήνα τέλεσε τη θεία λειτουργία (στο χωριό του γινόταν πανηγύρι τη μέρα αυτή), κοινώνησε και ορκίστηκε στο ευαγγέλιο ή να ελευθερώσει την πατρίδα του από τον τουρκικό ζυγό ή να πεθάνει. Με αρκετούς Καρπασίτες εθελοντές που τον ακολούθησαν, στρατοπέδευσε σε λόφο κοντά στο Πογάζι της Αμμοχώστου (που ονομάζεται από τότε λόφος του Καλόηρου) όπου κι ανέμενε το φορτίο των όπλων. Σύμφωνα προς έκθεση του τότε υποπροξένου της Αγγλίας στη Λάρνακα, σχεδίαζε να επιτεθεί κατά της Αμμοχώστου στην οποία ήλπιζε ότι θα εύρισκε θησαυρούς που ήσαν κρυμμένοι από την εποχή των Βενετών και των Φράγκων, όπως τον βεβαίωναν κάποιοι Ευρωπαίοι ακόλουθοί του.

Βέβαια δεν θα πρέπει να δεχθούμε ότι σκόπευε σε λεηλασίες και πλουτισμό (όπως ίσως μπορεί να υποθέσει κανένας από την έκθεση του υποπροξένου) αλλά να θεωρήσουμε ότι πολλά χρήματα θα πρέπει να του ήσαν απαραίτητα εάν σκόπευε να επεκτείνει το κίνημά του, για αγορές κι άλλων όπλων, συντήρηση του στρατού του κλπ.

Τελικά όμως το πρώτο φορτίο όπλων που είχε παραγγείλει, δεν το παρέλαβε ποτέ. Κάποιος Γιακουμέτος Τελεσφόρος το παρέδωσε στις αρχές. Δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για τον Τελεσφόρο αυτόν, που φαίνεται ότι εκινείτο και μεταξύ των διπλωματικών κύκλων της Λάρνακας. Ο ρόλος του στην όλη ιστορία παραμένει σκοτεινός. Είναι όμως βέβαιο ότι η προσπάθεια του Ιωαννικίου προδόθηκε, οπότε αυτός παρέμεινε πλέον όχι μόνο εκτεθειμένος αλλά και άοπλος. Ήδη βρίσκονταν στην Κύπρο και στρατεύματα από την Καραμανιά, που, αφού κατέστειλαν το κίνημα του Ιμάμη στην Πάφο, στράφηκαν τώρα προς την Καρπασία. Έτσι, ο Ιωαννίκιος διέλυσε το ολιγάριθμο στρατόπεδό του, στέλλοντας τους Καρπασίτες πίσω στα σπίτια τους. Ο ίδιος, μαζί με την ομάδα των Αλβανών στρατιωτών του, βάδισε προς τη Λάρνακα, σε μια προσπάθεια να φθάσει στα εκεί προξενεία για να σώσει τους Αλβανούς (τους οποίους μάλλον σχεδίαζε να φυγαδεύσει από εκεί με καράβι) και να κρυφτεί και ο ίδιος. Ο τουρκικός στρατός τον πρόλαβε όμως στην τοποθεσία «Μαζεράες», μεταξύ των χωριών Γέναγρα και Μαραθόβουνο. Αναγκάστηκε να συγκρουστεί με τον στρατό, ηττήθηκε και συνελήφθη αιχμάλωτος. Κατ' άλλη εκδοχή, η σύλληψή του έγινε στην τοποθεσία «Λύκοι», μεταξύ των χωριών Γέναγρα και Πυρκά. Συνελήφθησαν επίσης 12 άνδρες του.

Στη συνέχεια, τα τουρκικά στρατεύματα βάδισαν κατά του χωριού του Ιωαννικίου και κατά άλλων χωριών της Καρπασίας, που φαίνεται ότι είχαν υποστηρίξει την προσπάθεια του καλόγερου. Οι σφαγές που ακολούθησαν περιγράφονται ως εξής σε επιστολή του αρχιεπισκόπου Παναρέτου προς τον οικουμενικό πατριάρχη:

...Πόσοι δέ πτωχοί, ἀθῶοι ἐκ τοῦ Καζᾶ τοῦ Καρπασίου, ἄλλοι μέν εἰς τάς οἰκίας των, ἄλλοι δέ εἰς τά ἔργα των, καί ἄλλοι εἰς τούς δρόμους, φαντάζεται ἡ  Ὑμετέρα Πανσέβαστος Παναγιότης, ὅτι ἀδίκως ἐθανατώθησαν εἰς ὅλον τό διάστημα τῆς εἰς Καρπάσιον διατριβῆς τῶν στρατευμάτων, τοσοῦτοι ὥστε οὐδέ τόν ἀριθμόν, οὐδέ τά ὀνόματα, εἶναι δυνατόν νά ἠξεύραν καί νά εἴπῳ χωρία σχεδόν ὁλόκληρα ἠρημώθησαν, ὅσοι δέ φοβηθέντες ἔφυγον, περιφέρονται εἰς τά ὄρη τῆδε κακεῖσε ὡς πρόβατα μή ἔχοντα ποιμένα, καί ἄν τυχόν τούς ἀπαντήση τις τῶν ἑτερογενῶν, ἀπολαμβάνουσι καί αὐτοί τήν ὁμοίαν τύχην. Τά ὑπάρχοντά των ἐγένοντο ἕρμαιον τῶν τυχόντων. Εἰς τούς δρόμους καί τοῦ Καρπασίου καί τῆς Πάφου, εὑρίσκονται Χριστιανοί φονευμένοι, χωρίς νά φαίνονται οἱ φονευταί των. Καί ἐν συντόμῳ εἰπεῖν, τό γένος μας ἀποκατέστη βδελυκτόν καί ἀποτρόπαιον, καί δεν ἔχει παρρησίαν νά παρασταθεῖ νά ὁμιλήσει τά δίκαιά του...

Μια άλλη επιστολή του Παναρέτου, πάλι προς τον οικουμενικό πατριάρχη, δίνει ενδιαφέροντα στοιχεία για το κίνημα του Ιωαννικίου, όπως και για τα άλλα δυο του ιδίου χρόνου, γι’ αυτό και την παραθέτουμε ολόκληρη (η επιστολή, χωρίς ημερομηνία, βρίσκεται στο αρχείο της Αρχιεπισκοπής):

Παναγιώτατε, θειότατε καί σοφώτατε Οἰκουμενικέ Πατριάρχα καί πανσέβαστε Δέσποτα.

Καί πρῶτον ἀποδίδωμι τήν μετά βαθυτάτου σέβους καί βαθείας ὑπολήψεως δουλικήν μου προσκύνησιν· εἶτα δέ σπεύδω διά τῆς δουλικῆς μου ταύτης ἐπιστολῆς νά συνάψω τοῖς μετά τοῦ Κυρίου Χ'' Χριστοδούλου Ἀπέγιτου γραφεῖσί μοι καί τά ἑξῆς ἐν τῇ δυστυχεῖ πατρίδι μου τραγικά συμβάντα τότε καί διά τό βίαιον τῆς εἰς τά ἐκεῖσε ἀφίξεως τῆς αὐτοῦ εὐγενίας, καί τῶν πραγμάτων ὡς μή πω καλῶς γνωσθέντων ἔγνων νά ἀναβάλω τήν περί τούτων καταγγελίαν. Ἀφ’οὗ  ἡ  ἐν Λάρνακι ἀποστασία, καί συνωμοσία τῇ τοῦ  ὑπερτάτου ὄντος ἀρωγῇ καί βοηθείᾳ  ἔληξεν, ὡσαύτως δέ καί ἡ  ἀπό μόνων τῶν Ὀθωμανῶν ἐν τῇ Χρυσοχοῦ τῆς Πάφου μικροτέρα ἀποστασία ἔδοξεν, ὅτι κατευνάσθη διά τῶν πολιτικῶν καί κολακευτικῶν τρόπων τοῦ  ἐνδοξοτάτου ἡμετέρου Ἡγεμόνος, (καί διά πολλῶν ἀδίκων θανάτων καί ἀτιμιῶν καί φθορῶν μόνον τῶν Ὀρθοδόξων, ἅστινας ἐπεσώρευσε τό ἐκ τῆς Λευκοσίας σταλέν ἄτακτον στρατόπεδον) ὡς προεδηλώθη ὑμῖν, αἴφνης ἀναφυέντος εἰς Καρπάσιον ἔνοπλός τις Κύπριος Καρπάσιος καί οὗτος ὁ κατάρατος Ἰωαννίκιος τήν κλῆσιν ἐκ τοῦ  ἱερατικοῦ τάγματος εἴθε μή ὤφειλεν! μετά τινων μεμισθωμένων Ὀθωμανῶν Ἀλβανῶν ἀναμοχλεύσας καί παντί τρόπῷ πειρώμενος νά διεγείρῃ δι' ἀποστασίαν τήν μεγίστην ἠρεμίαν, καί ἡσυχίαν ἄγουσαν ταύτην ἐπαρχίαν˙ ἀλλά διετηρήθη μέν ἀλώβητος αὕτη τῆς κακονοίας, καί ἐπιβλαβοῦς συνωμοσίας αὐτοῦ  ἀλλ’ οὐχί καί τῶν κακῶν ἀποτελεσμάτων τῶν ἀτάκτων στρατευμάτων, ἅτινα παραχρήμα ἀπεστάλησαν εἰς τό νά συλλάβωσιν αὐτόν καί τούς αὐτοῦ στρατιώτας Ἀλβανούς, ὡς καί ἐν διαστήματι τριῶν, ἤ τεσσάρων ἡμερῶν μετά τοῦ  Ἀρχηγού αὐτοῦ συλλαβόντες ἐν ὄρεσι καί οὐκ ὀλίγην φθοράν, καί φόνους ἀδίκους ποιήσαντες διηύθυναν αὐτούς εἰς Λευκοσίαν πασσάλῳ τήν δίκην ἀξίως δόντας  καί οὗτος μέν κακός ὤν κακῶς τό ζῆν ἐξεμέτρησε, κατεμίανεν ὅμως τό Γένος τῷ  ὀνόματι τῆς ἀποστασίας ὡς ὁ  ὁμογενής γενόμενος ἀφορμή καί αἰτία τοῦ νά κατασπαραχθῶσιν, καί νά θυσιασθῶσι καί τόσοι ἀθῶοι˙ ἀνεκαλύφθη δέ ὅτι οὗτος διαρρήδην ἐκινήθη εἰς τοιοῦτον ὀλέθριον κίνημα ὑπό τῶν φιλελευθέρων δῆθεν καί φιλογενῶν Εὐρωπαίων, καί ἀξιωματικῶν ὄντων τῷ  ὄντι δέ ἀνατροπέων καί φθορέων τῆς ἀνθρωπότητος καί ὑπό τοῦ  Ἐξάρχου καί Ἀρχιμανδρίτου Θησέως μετά τοῦ  ὁποίου καί μετά τῶν ἄλλων Εὐρωπαίων συνεδιέτριβε καί ἐδιδάσκετο τά μυστήρια τῆς ἀποστασίας περίπου τριάκοντα ἡμέρας ἐν Λάρνακι, ἐξ ἧς ἐκίνησεν εἰς Καρπάσιον τοιαῦτα βδελυρά καί ἀνθρωπάρια τρέφει, καί περιθάλπει ἡ τάλαινα πατρίς ἡμῶν! ἀλλά τό μέν Καρπάσιον ἤδη ἡσυχάζει ἀρθείσης τῆς αἰτίας. Ἐπειδή ὁ  ἐν τῇ Χρυσοχοῦ τῆς Πάφου ἀρχηγός τῆς Ὀθωμανικῆς ἀποστασίας Ἰμάμης φαίνεται μέν ὅτι ἡσυχάζει οὐχί δέ καί πραγματικῶς˙ διά τοῦτο ὁ  ἐνδοξότατος ἡγεμών ἠναγκάσθη νά φέρῃ  ἐκ τῆς Καραμανίας ἕως 400 στρατιώτας, οὕς καί ἐλθόντας τάς ἑνώσεις μετά τίνων ἐντοπίων καί διά ξηράς καί διά θαλάσσης πρό δύο ἡμερῶν ἐξαπέστειλεν εἰς Πάφον πρός ἐξόντωσιν ἐκ τοῦ  ἀρχηγοῦ καί πάντων τῶν αὐτοῦ συνωμοτῶν καί περιμένομεν ἤδη πάντες εὐχόμενοι ἀγαθόν πέρας καί εἴθε, Παναγιώτατε καί Σοφώτατε Δέσποτα! διά τῶν Παναγίων καί θεοπειθῶν ἡμῶν εὐχῶν ἐντός ὁλίγου νά λάβῃ  ἀγαθήν ἔκβασιν τό πρᾶγμα, ὥστε νά ἐφησυχάσῃ  ἡ δυστυχής νῆσος. Καί διά τῆς ἤδη εὐκαιρίας δεόμενοι ἅπαντες ἀναμιμνησκόμεθα τήν ἡμετέραν Πανσέβαστον Παναγιότητα εἰς τό νά χορηγήσῃ τῷ  ἤδη ἐν Κ/πόλει Κυρίῳ  ἀντιπρόσωποι τῆς ἡμετέρας Πατρίδος τήν ἰσχυράν προστασίαν της καί ταῦτα μέν προσκυνητῶν εἴησαν δέ τά ὑμέτερα ἔτη ὡς πλεῖστα καί πανευδαίμονα πρός οἰκοδομήν, καί εὔκλειαν τῶν ἀπανταχοῦ  ὀρθοδόξων. Ἀμήν.

Ιδιαίτερης προσοχής άξιο είναι το απόσπασμα της πιο πάνω επιστολής που αναφέρει ότι ο Ιωαννίκιος είχε παραμείνει για 30 ημέρες περίπου στη Λάρνακα, όπου συσκεπτόταν μαζί με τον αρχιμανδρίτη Θησέα (πρόκειται για τον Θεόφιλο Θησέα, αδελφό του Νικολάου Θησέως), και μαζί με Ευρωπαίους, στρατιωτικούς και άλλους (υπονοώντας τους κύκλους του γαλλικού προξενείου της Λάρνακας). Υπάρχει, συνεπώς, εδώ μαρτυρία ότι τουλάχιστον με τον Θησέα, ο Ιωαννίκιος είχε συνεργαστεί. Οι ιδιαίτερα βαριοί χαρακτηρισμοί του αρχιεπισκόπου για τον Ιωαννίκιο, δεν δικαιολογούνται ούτε ακόμη κι από το γεγονός ότι ο Πανάρετος βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση εξαιτίας των τριών εξεγέρσεων.