Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Όταν το 1674 παραιτήθηκε από το αξίωμά του ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Νικηφόρος, ο Ιλαρίων Κιγάλας εξελέγη ομόφωνα διάδοχός του. Όμως, παρά το γεγονός της ομόφωνης εκλογής και αποδοχής του ως αρχιεπισκόπου Κύπρου, ο Ιλαρίων Κιγάλας φαίνεται ότι δέν εὐδοκίμησεν εἰς τούς Κυπρίους καί φυγών ἐπέστρεψεν εἰς Κωνσταντινούπολιν, όπως σημειώνει ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός (Ἱστορία Χρονολογική..., 1788, σ. 362). Οι λόγοι για τους οποίους «δέν εὐδοκίμησεν» ως αρχιεπίσκοπος, δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένοι, φαίνεται δε ότι μάλλον είχε κατηγορηθεί ως λατινόφιλος. Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός παραθέτει και την πληροφορία ότι ο Κιγάλας ἔφυγεν ἐκ τῆς Νήσου ἄνευ εἰδήσεώς τινος... Ταυτόχρονα αναφέρει ότι για κάποιες αιτίες, που δεν τις θυμάται, ο Κιγάλας είχε συγκαλέσει στην εκκλησία του Τριπιώτου, στη Λευκωσία, σύνοδο περί του Θείου Βαπτίσματος, της Θείας Ευχαριστίας κ.α. μυστηρίων. Ο Κ. Σάθας εξάλλου (Νεοελληνική Φιλολογία, σ. 300), ισχυρίζεται ότι ο Ιλαρίων συνεννοείτο με τους Δυτικούς και αυθαίρετα συγκρότησε τη σύνοδο της Λευκωσίας, που θεωρήθηκε παράτολμη πράξη (αφού τόλμησε ν' ασχοληθεί με καθιερωμένα μυστήρια της Εκκλησίας) με αποτέλεσμα να ξεσηκωθεί οργή εναντίον του, να καθαιρεθεί και να σωθεί διά της φυγής. Ο ισχυρισμός αυτός του Σάθα δεν αποδεικνύεται με ιστορικές μαρτυρίες.

 

Για εξορία του από την Κύπρο, γράφει και ο Ιταλός Ιωάννης ντ' Αλβιάνι σε επιστολή του ημερομηνίας 9.9.1679. Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός γράφει επίσης ότι το 1762 θυμάται ότι είχε δει επιστολή που περιείχε κατηγορίες κατά του Κιγάλα, διατυπωμένες από τον κλήρο της Λευκωσίας, κι απευθυνόταν προς τον οικουμενικό πατριάρχη.

 

Ο Le Quien πάλι, θεωρεί ότι ο Κιγάλας ούτε εξορίστηκε, ούτε καθαιρέθηκε, αλλά πήγε στην Κωνσταντινούπολη (για εκκλησιαστικά ίσως ζητήματα;) όπου και πέθανε.

 

Αν κρίνουμε, πάντως, από το γεγονός ότι σε διάφορα μεταγενέστερα έγγραφα της Εκκλησίας της Κύπρου στα οποία γίνεται αναφορά σε Κυπρίους αρχιεπισκόπους, το όνομα του Ιλαρίωνος Κιγάλα παραλείπεται, θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι πράγματι είχε θεωρηθεί από τους Κυπρίους ως λατινόφιλος ή και πράκτορας της Λατινικής Εκκλησίας, σε βάρος της Ορθόδοξης.

 

Κατά τη διάρκεια της αρχιεπισκοπείας του, ο Ιλαρίων Κιγάλας ανοικοδόμησε το μοναστήρι του Αποστόλου Βαρνάβα (οι εργασίες συμπληρώθηκαν από τον αρχιεπίσκοπο Φιλόθεο αργότερα), που ήταν τότε εντελώς έρημο. Κατά τη διάρκεια των εργασιών, διαδόθηκε ότι ο Κιγάλας είχε βρει εκεί θησαυρό, με αποτέλεσμα να δεχθεί την επίθεση των τουρκικών αρχών, από τις οποίες και κατόρθωσε να σωθεί μέ τήν ἐπικουρίαν τοῦ βαλαντίου του, όπως γράφει σε επιστολή του ο Νικόλαος Βουβούλιος.

 

Το πνευματικό του έργο: Ανεξάρτητα από τους λόγους για τους οποίους έφυγε ή αναγκάστηκε να φύγει από την Κύπρο και να εγκαταλείψει το αξίωμα του αρχιεπισκόπου, κι ανεξάρτητα από τις αμφιλεγόμενες απόψεις για τον φιλολατινισμό του (ωστόσο θεωρείται ότι ήταν ένθερμος υποστηρικτής της ένωσης των Εκκλησιών), ο Ιλαρίων Κιγάλας μπορεί να περιληφθεί μεταξύ των επιφανέστερων Ελλήνων του 17ου αιώνα.

 

Ο Νικόλαος Βουβούλιος, που υπήρξε μαθητής του στην Πάδουα, γράφει ότι ο Κιγάλας είχε μοναδικές αρετές τη σοφία και το ζήλο για την ένωση των Εκκλησιών. Περιγράφοντάς τον, αναφέρει ότι ασκείτο συνεχώς στην αυστηρή εγκράτεια, στη νυκτερινή αγρυπνία και στις παρατεταμένες προσευχές, ήταν ντυμένος με άκομψο υποκάμισο και ανυπόδητος.

 

Ο Ιωάννης ντ' Αλβιάνι τον χαρακτηρίζει ως «άνδρα πάσης αγαθότητος και μοναδικής αρετής».

 

Ο Νεόφυτος Ροδινός τον θεωρεί έμπειρο δάσκαλο της θεολογίας, της ρητορικής, της ποίησης και της ελληνικής και λατινικής γλώσσας. Σαν τέλειο γνώστη της ελληνικής και της λατινικής γλώσσας τον θεωρεί και ο Ricaut, ενώ ο Le Quien γράφει ότι υπήρξε μεταξύ των Ελλήνων εκείνων που διακρίθηκαν ως προς τη σοφία και τη διδασκαλία.

 

Θα πρέπει να προστεθεί εδώ ότι, αν και θεωρήθηκε από τους Ορθοδόξους ως άνθρωπος των Δυτικών, από αρκετούς Δυτικούς είχε επίσης κατηγορηθεί, όταν έγινε αρχιεπίσκοπος Κύπρου, όταν δέχθηκε δηλαδή να υπηρετήσει την Ορθόδοξη Εκκλησία.

 

Ως συγγραφέας, ο Ιλαρίων Κιγάλας έγραψε τα ακόλουθα συγγράμματα:

01. Εἰς τόν Ἅγιον μεγαλομάρτυρα Γοβδελᾶν, υἱόν Σαβωρίου τοῦ σοφωτάτου Ἰλαρίωνος Ἱερομονάχου τοῦ Κιγάλα ἡρωελεγεῖον. [Δημοσιεύθηκε το 1661 στη Βενετία στην ακολουθία του αγίου, την οποία συνέταξε ο Καλλιόπιος Καλλέργης και δημοσίευσε ο Εμμανουήλ Τζάνε Μπουνιαλής].

 

02. Δύο ἐπιγράμματα εἰς τόν μετακομισθέντα ἐκ Ναζαρέτ εἰς τήν Λαυρεντίδα κώμην ὑπό τῶν Ἀγγέλων τῆς Παρθένου οἶκον. [Δημοσιεύθηκαν  στη   «Σύντομη διήγηση της θαυμαστής μεταθέσεως...», η οποία εκδόθηκε από τον Ιησουίτη ιερέα Μάρκο του Λήμμα Ρεθυμνίου στη Ρώμη το 1645 και αναδημοσιεύθηκαν από τον Legrand. Σ' αυτά υπάρχει η υπογραφή "Ιερώνυμος Κιγάλας ο Κύπριος" και είναι ίσως το πρώτο πνευματικό του έργο].

 

3. J.N.I. Defensio    Disputationis deprosessione Spiritus s.a. Patre et Filio in qua ea, quae reverendissimus dominus Ilarius Zygala, archiepiscopus Cypri, modeste satis et erudite regessit pari Modestia ad exactiorem veritatis lineam revocantur et ad discutientum praeside Isaacio Zabanio A.A.L.L. et phil.    doctore   ejusdemque et Sacrae Theol. in gymnasio gibiniensi p.p. respondente Johanne Krempserio s.s. Theol. et phil. Studioso proponuntur anno 1679, die, jul. hac Solum fini ut sublata ista difficultate praecipua pax desideratissima ecclessiarum  evangelicarum et graecarum denuo  palmae instar revirescat.  Cibini excuse  prer stephanum Jungling 47on φ. 10 [Legrand Β', σ. 355 - 6, κώδιξ 10077 Βρετανικού Μουσείου].

 

4. Panegirico in lode di Sant Alipio Stilita, Βενετία, 1659.

 

5. Panegirico di S. Atanagio.

 

6. Santa Corcira, vergine e martire, regina di Corfee, tragedia in verso toscano.

 

7. Γραμματική  ἐπιστήμη, ἤτοι θέσεις γραμματικαί πληρέσταται μεθόδῳ διαλεκτική  ὑποστρωθεῖσαι καί εἰς διάλεξιν προτιθεῖσαι  ἐκ τῆς τέχνης θεωρητικῶς τε καί πρακτικῶς  Ἰλαρίωνος Κιγάλα τοῦ Κυπρίου, ἱεροδιδασκάλου καί  ἱεροκήρυκος [ανέκδοτο].

 

8. Τοῦ ταπεινοῦ ἰσεπισκόπου καί  ἀρχιδιδασκάλου τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου καί τῶν  ἀπανταχοῦ διδασκάλων  ἐξάρχου, τοῦ  ὕστερον πρovoίᾳ θεοῦγενομένου  Ἀρχιεπισκόπου Κύπρου κυρίου  Ἰλαρίωνος Κιγάλα Κυπρίου χρονολογία τῶν ἑπτά αἰώνων 1670 [ανέκδοτο].

 

9. Θαύματα ἐκ τῆς παλαιᾶς διαθήκης [614 στίχοι].

 

10. Σύντομος ἔκθεσις τῶν πεπραγμένων τῆς Κυπριακῆς Συνόδου τοῦ 1668. Ἔτος ᾳχξη' (1668). [Δημοσιεύθηκε  από τον Ιωακείμ Ιβηρίτη στον «Γρηγόριο Παλαμᾶ», τόμος Δ', Θεσσαλονίκη, 1920, σσ: 583   584].

 

11. Ὁμολογία πίστεως ὑπό τόν τίτλον  «Ἴσον ἀπαράλλακτον τοῦ  ἐν τῷ  ἱερῷ Κώδικι πρωτοτύπου», [Δημοσιεύθηκε από τον Ιωακείμ Ιβηρίτη στον «Γρηγόριο Παλαμᾶ», τόμος Δ', Θεσσαλονίκη 1920, σσ. 585 - 589].

 

12. Δοξαστικά πρός τιμήν τοῦ  ἀποστόλου Βαρνάβα.

 

Λόγιοι ήσαν και ο πατέρας του Ιλαρίωνος Ματθαίος και οι αδελφοί του Δημήτριος και Ιωάννης. Βλέπε γι’ αυτούς λήμματα Κιγάλας Δημήτριος, Κιγάλας Ιωάννης και Κιγάλας Ματθαίος.