Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το Ιδάλιον είναι μια από τις αρχαιότερες κυπριακές πόλεις που μαρτυρείται η ύπαρξή τους σε επιγραφές. Η πρώτη μνεία κυπριακών πόλεων απαντάται κατά το πρώτο τέταρτο του 12ου π.Χ. αιώνα στην αιγυπτιακή επιγραφή της Medinet Habu. Στην επιγραφή αυτή αναφέρονται οκτώ κυπριακές πόλεις, που είναι: Σαλαμίς, Κίτιον, Ιδάλιον, Μάριον, Σόλοι, Ακαμαντίς, Κυρήνεια και Κούριον. (Πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι διάφοροι μελετητές απορρίπτουν σήμερα την μνεία αυτή, που την θεωρούν φανταστική, γι’ αυτό και την αναφέρουμε με επιφύλαξη).

Εξάλλου, η ετυμολογία του ονόματος της πόλης, σύμφωνα προς μερικούς επιστήμονες που θεωρούν ως απλό λογοπαίγνιο την σχετική αναφορά του Στέφανου Βυζάντιου που παρετέθη πιο πάνω, αποδεικνύει και την αρχαιότητά της. Έτσι, κατά την άποψη του Oberhummer, την οποία παραδέχονται και μερικοί άλλοι, το όνομα της πόλης του Ιδαλίου είναι προελληνικό, δηλαδή ετεοκυπριακό. Η πόλη, που σε επιγραφές απαντάται και με την ονομασία Εδάλιον και Edial, εάν πράγματι φέρει προελληνικό όνομα, τότε θα πρέπει να δεχθούμε ότι δεν εκτίσθη από Αχαιούς αποίκους αλλά προϋπήρχε, οπότε οι Αχαιοί προσετέθησαν στον ετεοκυπριακό πληθυσμό της αργότερα, και σε σύντομο σχετικά χρονικό διάστημα κυριάρχησαν επί του ιθαγενούς στοιχείου. Τότε, με βάση τα δικά τους ελληνικά πρότυπα, οργάνωσαν το Ιδάλιον σε πόλη- βασίλειο.

Βλέπε λήμμα: Αχαιοί και Κύπρος

Σαν βασίλειο, το Ιδάλιον αναφέρεται κατά τον 7ο π.Χ. αιώνα στο γνωστό «πρίσμα» του Εσσαρχαδώνος (673/2 π.Χ.) Στο «πρίσμα», που σχετίζεται με την κατασκευή του ανακτόρου της Νινευή, φαίνεται ότι δέκα βασιλιάδες αντιστοίχων κυπριακών πόλεων πλήρωναν φόρο υποτελείας στους Ασσυρίους. Μεταξύ των Κυπρίων βασιλιάδων αναγράφεται και ο Ekistura (Ακέστωρ), βασιλιάς του Edial, δηλαδή του Ιδαλίου.

Βλέπε λήμμα: Ακέστωρ

Οι βασιλιάδες του Ιδαλίου φαίνεται ότι συνήθως διατηρούσαν την αυτονομία τους, όπως εξάλλου και οι βασιλιάδες των περισσοτέρων κυπριακών βασιλείων, κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας στο νησί των Ασσυρίων, των Αιγυπτίων και των Περσών. Δεν υπάρχουν στις αρχαίες φιλολογικές πηγές αναφορές για τυχόν συμμετοχή του Ιδαλίου στην επανάσταση των Κυπρίων κατά των Περσών στα 499/8 π.Χ., όμως κατά πάσαν πιθανότητα μετείχαν και οι κάτοικοι της πόλης αυτής στον υπό τον Ονήσιλο πόλεμο, αφού αναφέρεται ότι είχαν πάρει μέρος όλοι οι Κύπριοι, πλην των Αμαθουσίων.

Βλέπε λήμμα: Επαναστάσεις Κυπρίων κατά των Περσών

Λίγο αργότερα, γύρω στο 470 π.Χ., η πόλη του Ιδαλίου πολιορκήθηκε από τους Κιτιείς που βοηθούνταν από τους Μήδους. Η πληροφορία αυτή περιέχεται στην περίφημη πινακίδα του Ιδαλίου, το κείμενο της οποίας αποτελούσε γραπτή συμφωνία μεταξύ του βασιλιά και της πόλης αφενός, και του γιατρού Ονασίλου, γιου του Ονασικύπρου, αφετέρου, και καθόριζε την αμοιβή του δευτέρου για την περίθαλψη των τραυματιών του πολέμου.

Βλέπε λήμμα: Αγροτική ζωή- εκμετάλλευση της γης

Κατά την εποχή αυτή, βασιλιάς του Ιδαλίου ήταν ο Στασίκυπρος. Το Ιδάλιον ηττήθηκε και οι Κίτιείς επεξέτειναν και σ' αυτό (όπως και στην Ταμασσό) την κυριαρχία τους. Εξαιτίας της ήττας αυτής, απαντάται αργότερα ένας μη Έλληνας βασιλιάς του Ιδαλίου, ο Φοίνικας Μιλκιάθων. Ο Μιλκιάθων, σύμφωνα προς επιγραφή που βρέθηκε στο Ιδάλιον, ήταν βασιλιάς του Κιτίου που έφερε και τον τίτλο του βασιλιά του Ιδαλίου, αφού το Ιδάλιον υπαγόταν πλέον στους Κιτιείς. Από την επιγραφή, που χρονολογήθηκε στο 388 π.Χ., προκύπτει ότι ο βασιλιάς Μιλκιάθων είχε κάμει αφιέρωμα στον ναό του θεού Απόλλωνος στο Ιδάλιον. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι η επιγραφή του Μιλκιάθονος είναι γραμμένη σε δυο γλώσσες, την ελληνική και τη φοινικική. Τούτο σημαίνει ότι και μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Κιτιείς, στο Ιδάλιον εξακολουθούσε να είναι ισχυρό το ελληνικό στοιχείο. Τούτο μαρτυρείται και από το γεγονός ότι στο ζήτημα της θρησκείας κυριαρχούν μέχρι και τη Ρωμαϊκή εποχή οι λατρείες ελληνικών θεοτήτων (κυρίως της Αφροδίτης, του Απόλλωνος και της Αθηνάς), αν και υφίστανται και λατρείες ξένων θεοτήτων ή απαντώνται ξένα στοιχεία που συνδέονται με τις ελληνικές θεότητες. Το Ιδάλιον φαίνεται ότι είχε καταστεί κέντρο λατρείας ιδιαίτερα της Αφροδίτης, η λατρεία της οποίας αναπτύχθηκε κατά την Ελληνιστική και τη Ρωμαϊκή εποχή. Τούτο προκύπτει από το γεγονός ότι σχετικές αναφορές απαντώνται περισσότερο σε συγγράμματα Λατίνων παρά Ελλήνων συγγραφέων.

Η κατάκτηση του Ιδαλίου από τους Κιτιείς συνέβη, πιθανότατα, επί της βασιλείας στο Κίτιον του βασιλιά Αζβάαλ που ήταν Φοίνικας, παρέμεινε δε υπό την κυριαρχία των Φοινίκων βασιλιάδων του Κιτίου μέχρι και το 312 π. Χ., οπότε ο Πτολεμαίος Α' (ένας από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, βασιλιάς της Αιγύπτου) έθεσε τέρμα στη δυναστεία των Φοινίκων βασιλιάδων του Κιτίου, θανατώνοντας τον τελευταίο απ' αυτούς που ήταν ο Πουμιάθων. Εξάλλου, μετά την οριστική κατάκτηση της Κύπρου από τον Πτολεμαίο, ο τελευταίος κατήργησε όλα τα κυπριακά βασίλεια. Έκτοτε, η Κύπρος απετέλεσε τμήμα του πτολεμαϊκού βασιλείου, και αργότερα επαρχία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Στο νέο αυτό πλαίσιο, το Ιδάλιον συνέχισε να ζει, ως μια επαρχιακή πόλη με κύριες ασχολίες των κατοίκων της τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την οικοτεχνία.

Κατά το διάστημα της κυριαρχίας των Κιτιέων επί του Ιδαλίου, μας είναι γνωστοί οι ακόλουθοι βασιλιάδες του Κιτίου, των οποίων η εξουσία επεκτεινόταν και στο Ιδάλιον:

1. Βααλμελέκ Α', 479-449 π.Χ.

2. Αζβάαλ, 445-425 π.Χ.

3. Βααλμελέκ Β', 425-400 π.Χ.

4. Βααλράμ, περ. 396 π.Χ.

5. Μιλκιάθων, 361-;

6. Πουμιάθων, ; - 312

Η πόλη του Ιδαλίου, πριν την κατάκτησή της από τους Φοίνικες του Κιτίου, είχε κόψει δικά της νομίσματα. Έχουν βρεθεί νομίσματα του βασιλιά Στασικύπρου και άλλων παλαιοτέρων βασιλιάδων της πόλης, τουλάχιστον τριών, των οποίων όμως τα ονόματα δεν μας είναι γνωστά. Στο νόμισμα του Στασικύπρου υπάρχει το συλλαβικό μονόγραμμα ΣΑ. Ένα άλλο νόμισμα, ίσως του πρώτου μισού του 5ου π.Χ. αιώνα, φέρει τη συλλαβική επιγραφή pa-Ka-ra, από την οποία το pa ίσως σημαίνει βα (=βασιλέως), ενώ οι συλλαβές Ka-ra αποτελούν τα πρώτα ίσως γράμματα του ονόματος του: Κρα... (ή, κατ' άλλους, Γρα...).

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στα νομίσματα του Ιδαλίου αναγράφεται και το εθνικό όνομα των κατοίκων του: Ἰδαλιέων.

Από την περίφημη πινακίδα του Ιδαλίου προκύπτει και ένα άλλο χαρακτηριστικό της πόλης αυτής, πολύ σημαντικό: η συμφωνία με τον γιατρό Ονάσιλο δεν συνομολογήθηκε μεταξύ αυτού και του ηγεμόνα-βασιλιά, αλλά μεταξύ αυτού και του βασιλιά Στασικύπρου και της πόλης. Στη συμφωνία-συμβόλαιο, επανειλημμένα αναφέρεται ότι ο βασιλιάς και η πόλη συμφώνησαν, θα δώσουν, κάλεσαν κλπ. Το σημαντικό αυτό στοιχείο, καθώς και η αναγραφή της λέξεως Ἰδαλιέων στα νομίσματα, καταδεικνύουν την ύπαρξη και λειτουργία δημοκρατικών θεσμών στην πόλη, όπου τις αποφάσεις (ακόμη και σε κρίσιμες στιγμές όπως κατά την πολιορκία της πόλης από τους Κιτιείς, οπότε έγινε η συμφωνία με τον γιατρό Ονάσιλο) δεν τις παίρνει μόνος ο βασιλιάς αλλά ο ίδιος μαζί με την πόλη, δηλαδή τον ίδιο τον λαό.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια