Στην περιοχή του αρχαίου Ιδαλίου δεν έχουν γίνει μεγάλης εκτάσεως αρχαιολογικές ανασκαφές. Ένας από τους λόγους είναι ότι ο σημερινός οικισμός του Δαλιού βρίσκεται κτισμένος πάνω από την αρχαία πόλη. Όμως, με τα μέχρι σήμερα δεδομένα, μπορούμε να κάνουμε μια αδρή περιγραφή του αρχαίου Ιδαλίου.
Όπως έχει ήδη λεχθεί, της πόλης εδέσποζαν οι δυο ακροπόλεις, στις κορφές των δυο λόφων της περιοχής. Στις δυο αυτές ακροπόλεις θα πρέπει να βρίσκονταν κτισμένα διάφορα δημόσια και λαμπρά κτίρια, από τα οποία, κατά πάσαν πιθανότητα, κυριαρχούσαν στην μεν ανατολική ακρόπολη ο ναός της Αφροδίτης Ιδαλίας, στην δε δυτική (γνωστή σήμερα με την ονομασία Αμπελερή) ο ναός του Απόλλωνος. Σε μια από τις ακροπόλεις θα υπήρχε και ναός της Αθηνάς που μαρτυρείται επίσης ως σημαντική θεότητα του Ιδαλίου.
Βλέπε λήμμα: Ιερά της Αφροδίτης στην Κύπρο
Άλλοι ναοί, αφιερωμένοι σε άλλες θεότητες, βρίσκονταν σε άλλα σημεία της πόλης. Σύμφωνα με μυθολογικές παραδόσεις, υπήρχαν στο Ιδάλιον 14 λαμπροί ναοί.
Κάτω από τις δυο ακροπόλεις απλωνόταν η πόλη. Η πόλη περιβαλλόταν από τείχη και υπολογίζεται ότι, μαζί με τη δυτική ακρόπολη, κάλυπτε μια έκταση 100 περίπου στρεμμάτων. Έχει ανασκαφεί τμήμα των τειχών της πόλης, που το αρχαιότερο μέρος τους φαίνεται ότι κτίστηκε κατά τη διάρκεια του 7ου και του 6ου π.Χ. αιώνα.
Κάπου κοντά στην πόλη υφίστατο ιερό άλσος με μαντζουράνες, αφιερωμένο στη θεά Αφροδίτη, όπως γράφει ο Βιργίλιος.
Τα νεκροταφεία του Ιδαλίου, που μεγάλο τους μέρος έχει ανασκαφεί κατά καιρούς, απέδειξαν ότι ανήκουν χρονολογικά σε διάφορες εποχές, από τον 11ο π.Χ. αιώνα μέχρι τον 4ο μ.Χ. αιώνα.
Για τους ανασκαφέντες χώρους, βλέπε λήμμα: Δάλι αρχαιολογικός χώρος
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια