Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Τα διάφορα αρχαιολογικά τεκμήρια αποδεικνύουν ότι στην Κύπρο όχι μόνο υφίστατο θεατρική δραστηριότητα κατά την Αρχαιότητα αλλά και ότι ανθούσε. Σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, ώστε κατά την Ελληνιστική εποχή οι καλλιτέχνες που ασχολούνταν με το θέατρο και που ήσαν οργανωμένοι σε συντεχνία, είχαν αποκτήσει μεγάλη δύναμη και επιρροή.

Κατά πρώτο λόγο, την ύπαρξη θεατρικής ζωής στην αρχαία Κύπρο μαρτυρούν τα ίδια τα θέατρα που υφίσταντο σε όλες τις πόλεις. Αν και μέχρι σήμερα η αρχαιολογική σκαπάνη απεκάλυψε μερικά μόνο αρχαία θεατρικά οικοδομήματα (όπως στη Σαλαμίνα, στους Σόλους, στην Πάφο και στο Κούριον), πρέπει να θεωρηθεί βέβαιο ότι τέτοια κτίρια υφίσταντο και σε όλες τις άλλες αρχαίες κυπριακές πόλεις κι ότι τα ερείπιά τους αναμένουν ν' ανασκαφούν. Την ύπαρξη θεάτρων που δεν έχουν ακόμη ανευρεθεί από τους αρχαιολόγους, μαρτυρούν εξάλλου αρχαίες φιλολογικές Πηγές. Στις Πράξεις Βαρνάβα για παράδειγμα (Acta Barnabae, 16) γίνεται λόγος για τέλεση κάποιας φρενιτιώδους ειδωλολατρικής γιορτής στο θέατρο της αρχαίας Λαπήθου: ...Γενομένων δέ ἡμῶν ἐν Λαπίθῳ καί εἰδωλομανίας ἐπιτελουμένης ἐν τῷ θεάτρῳ, οὐκ εἴασαν ἡμᾶς εἰσελθεῖν ἐν τῇ πόλει...

Βλέπε λήμμα: Θέατρο Σαλαμίνας, Θέατρο Σόλων, Θέατρο Πάφου και Θέατρο Κουρίου

Στο ίδιο κείμενο, γίνεται αναφορά για ύπαρξη ιπποδρομίου στο αρχαίο Κίτιον, αλλά στην ίδια πόλη υφίστατο και θέατρο όπως προκύπτει από το κείμενο αρχαίας επιγραφής που βρέθηκε εκεί και που αναφέρει την οικοδόμηση θεάτρου από κάποιον Σώδαμον Σωδάμου που είχε διατελέσει και γυμνασίαρχος και αγορανόμος.

Τα μέχρι σήμερα ανασκαφέντα θεατρικά οικοδομήματα στην Κύπρο, ανήκουν χρονολογικά στην Ελληνιστική και Ρωμαϊκή εποχή, αλλά πρέπει να θεωρηθεί βέβαιο ότι τέτοια οικοδομήματα υφίσταντο και πιο πριν. Συνεπώς πρέπει να θεωρηθεί επίσης βέβαιο ότι το θέατρο ως λειτούργημα-θέαμα υφίστατο στην αρχαία Κύπρο και κατά την Κυπροκλασική εποχή και ακόμη πιο πριν.

Κατά δεύτερο λόγο, την ύπαρξη έντονης θεατρικής ζωής στην Κύπρο κατά την Ελληνιστική εποχή μαρτυρούν διάφορες επιγραφές που βρέθηκαν και που αναφέρονται σε δραστηριότητες τῶν περί τόν Διόνυσον τεχνιτῶν, δηλαδή των ηθοποιών και των λοιπών συντελεστών του θεάτρου. Και αφού αποδεικνύεται από τις επιγραφές ότι υπήρχαν πολλοί αλλά και αρκετά ισχυροί τεχνῖται τοῦ Διονύσου στην Κύπρο, τότε θα πρέπει να υφίστατο και σημαντική θεατρική δραστηριότητα.

Βλέπε λήμμα: Διόνυσος

Τα θεάματα: Τίθεται, ωστόσο, το ερώτημα: Τι είδους θεάματα παρουσιάζονταν στα θέατρα της αρχαίας Κύπρου ή, πιο απλά, τι είδους θεατρικά έργα παρακολουθούσε το κοινό;

Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες αποδείξεις περί του είδους των έργων, τουλάχιστον άμεσες. Για παράδειγμα, δεν σώθηκε, ούτε καν αποσπασματικά, κανένα αρχαίο κυπριακό θεατρικό έργο αν και μερικοί θεατρικοί συγγραφείς αναφέρονται στις πηγές. Από τα υπάρχοντα όμως στοιχεία, μπορούμε να υποθέσουμε ότι στην Κύπρο κατά την Αρχαιότητα το θέατρο ακολουθούσε τα ελληνικά πρότυπα και, αργότερα, τα ρωμαϊκά.

Μπορούμε, λόγου χάριν, να υποθέσουμε μέχρι σημείου βεβαιότητας ότι στην αρχαία Σαλαμίνα, τουλάχιστον επί εποχής του βασιλιά Ευαγόρα Α', τα θεατρικά έργα που παρουσιάζονταν στο θέατρο της πόλης ήσαν ελληνικά. Ο Ευαγόρας Α', πρόμαχος του Ελληνισμού στην Κύπρο κατά τα τέλη του 5ου και τις αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα, που διατηρούσε στενότατους δεσμούς με την Αθήνα, και που ανέπτυξε έντονη εξελληνιστική πολιτική στην πόλη του στην οποία φιλοξένησε και μερικούς εξέχοντες Αθηναίους, δεν ήταν δυνατό παρά να υιοθετήσει παρόμοια πολιτική και στον τομέα των τεχνών και, βεβαίως, του θεάτρου.

Κατά την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου επίσης, δίνεται η πληροφορία από τον Πλούταρχο (Ἀλέξανδρος, 29, 1-2) ότι Κύπριοι βασιλιάδες ήσαν χορηγοί σε διαγωνισμούς θεατρικών τραγωδιών που παρακολούθησε και ο ίδιος ο Μακεδόνας στρατηλάτης στη Φοινίκη. Αναφέρονται συγκεκριμένα ως χορηγοί ο βασιλιάς της Σαλαμίνος Νικοκρέων και ο βασιλιάς των Σόλων Πασικράτης. Ο θεσμός των χορηγών, εκείνων δηλαδή που επωμίζονταν τα έξοδα των θεατρικών παραστάσεων, ήταν σημαντικό στοιχείο στην πολιτιστική ζωή της αρχαίας Αθήνας και, όπως φαίνεται από την αναφορά του Πλουτάρχου, δεν ήταν άγνωστος στους Κυπρίους ηγεμόνες.

Κιθαρωδοί και ποιητές

Σ' επιγραφή της Ελληνιστικής περιόδου που βρέθηκε στην Πάφο, και που αναφέρει τα μέλη της ηγεσίας του συλλόγου των τεχνιτών του θεάτρου, γίνεται λόγος για κιθαρωδόν, για ποιητή σατιρικών δραμάτων, για ποιητή τραγωδιών και για ηθοποιούς τραγωδιών. Σε άλλες επιγραφές που έχουν βρεθεί, αναφέρονται ηθοποιοί, μίμοι, τραγουδιστές σε χορούς κωμωδιών, ακόμη κι ένας ενδυματολόγος. Όλοι οι πιο πάνω λειτουργοί της θεατρικής τέχνης ήσαν οργανωμένοι σε ισχυρή συντεχνία. Από την παράθεση των ιδιοτήτων τους, προκύπτει ότι στα θέατρα της Κύπρου διδάσκονταν η τραγωδία, η κωμωδία, το σατιρικό δράμα. Μπορούμε ακόμη να υποθέσουμε ότι στα θέατρα παρουσιάζονταν και άλλες εκδηλώσεις, όπως για παράδειγμα μουσικές.

Βλέπε λήμμα: Βαρνάβας απόστολος- Η δράση του στην Κύπρο

Κατά τους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους, όταν δηλαδή η Κύπρος βρισκόταν κάτω από την κυριαρχία της Ρώμης, στα θέατρα της Κύπρου τελούνταν και διάφορες θρησκευτικές τελετές, συχνά οργιώδεις, όπως προκύπτει από αναφορές όπως η αναφερόμενη πιο πάνω από τις Πράξεις Βαρνάβα στη Λάπηθο. Στο ίδιο αυτό κείμενο αναφέρεται στη συνέχεια ότι οι απόστολοι Βαρνάβας και Μάρκος κατά την περιοδεία τους στην Κύπρο, συνάντησαν κακή υποδοχή και σε άλλες κυπριακές πόλεις όπως στο Κούριον και στην Αμαθούντα, γιατί κι εκεί τελούνταν παρόμοιες ειδωλολατρικές τελετές με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου.